Ел мен жердің, халықтың байлығы да, атақ-даңқы да ел қадірлейтін парасатты азаматтарымен өлшенетіні ақиқат. Сондай азаматтың бірі – Байтұрған Байкенжеев. Ол 1911 жылы Сырдария ауданы, Жаңатұрмыс елді мекенінде (қазіргі Ж.Махамбетов ауылы) туған. 1939 жылы Қызылорда қаласындағы педагогикалық училищені бітіріп, Жаңатұрмыс колхозында бастауыш сыныпқа сабақ берген. 1941 жылы бір отбасынан ағасы Тоқбай екеуі бірге Кеңес әскері қатарына алынған.
1944 жылы Германияның жеңілетіні белгілі болғаннан кейін, ендігі жерде соғыс қимылдарын Кеңес Одағы бақылауға алды. Осы жылы Кеңес үкіметі «Берлин» операциясын бастайды. Бұл операцияның мақсаты – неміс фашистерінен Еуропа мемлекеттерін азат ету. Соғыстың шешуші Жеңіс нүктесін қойған операцияға қатысқан қазақстандықтар қатарында Байтұрған Байкенжеев те бар еді. Жаумен шайқаста ерлік көрсетіп, жеңіс күнін жақындатуға өз үлесін қосқаны үшін бірнеше медальдармен, «Қызыл жұлдыз» орденімен марапатталды.
Майдангер туралы «Қызыл армия» газетінің 1945 жылдың 14 тамыздағы санында жарық көрген мына бір дерек ерекше назарымызды аударды. Сол жылы Берлинде, Шпрее өзенінің жағасында Абайдың 100 жылдығына арналған жиын өтіпті. Оны ұйымдастырған қос орденді аға сержант Молдабай Омаров пен старшина Байкенжеев екен. Бірнеше бөлімшенің жауынгерлері жиналған жиында старшина Байкенжеев ақын Абайдың өмірі, қазақ әдебиетіндегі орны туралы түсінік беріп, бірнеше өлеңін оқыған. Газетте майдангердің сөйлеген сөзі былай деп келтірілген екен:
«– Абай қазақ елінің дәл бүгінгідей ерікті, мәдениетті, бақытты ел болуын көкседі, – деді Байкенжеев. – Абай қазақтың барша ұл-қызының еркі, бостандығы үшін, ой-санасын жетілдіру үшін күресті. Оларды халқын сүюге, адам баласының игілігі үшін қызмет етуге шақырды. Адамгершілікке баулыды. Абай – қазақ халқының ұлы классик ақыны, үлкен ойшылы, зор әлеуметтік қайраткері.
– Абай, – деді ол, – қазақтың жазба әдебиетінің ойшығы, қазақтың өлең-жырының үлгісі, жаңа арнасы. Абай арқылы қазақ халқына батыс әдебиетінің есігі ашылды. Абай өлеңнің жаңа үлгісін көрсетіп қана қоймай, басқа тілден аударудың да үлгісін көрсетті.
Байкенжеев жолдас Абайдың шығармалары майданда жүрген қазақ жауынгерлерінің аузынан түспейтін жыры екенін, кейбір қазақ жауынгерлер қыздарға хат жазғанда Абайдың «Айттым сәлем, Қаламқас» деген өлеңін көшіріп жазатынын айтты…»
Жиында ақынның бірнеше өлеңі домбырамен шырқалып, өмірі туралы әңгімелер айтылған. Берлинде Абай рухын асқақтатқан осындай батыр аталарымыздың өмір жолы өскелең ұрпақты ұлтжандылыққа, Отанды сүюге тәрбиелеуге өнеге болары сөзсіз.
Старшина Байкенжеев 1945 жылы елге оралып, Жаңатұрмыста ұстаздық қызмет атқарды. Өкінішке қарай, 1943 жылы Тоқбай ағасынан «қара қағаз» келген. Артында жары төрт қызымен қалған. Әйелі өте қажырлы кісі болатын. Ер азаматтың жоқтығын білдірмей, ел ішінде канал қазып, бір кісідей еңбек етіп балаларын жеткізді. Байтұрған соғыстан оралған соң отбасын құрып, екі отбасына бірдей қамқорлық жасады. Қандай қиыншылық болса да алдыңғы шептен көріне білді. Өмірде тек тазалықты, әділдікті ту еткен ол 1958 жылы өмірден өткен.
Байтұрған Байкенжеевтен төрт ұл, бес қыз тарайды. Балаларының барлығы жоғары оқу орнын бітіріп, әр салада қызмет жасады. Үлкен ұлы Болат жауапты қызмет атқарса, екінші ұлы Бодық қарашаңырақта қалып, ауылдағы үлгілі азаматтың бірі болған. Кейінгі ұлы Бодан жол бойының үздік маманы, Кенжебай жеке кәсіппен айналысуда. Қыздары да отбасы құрып, әр салада қызмет атқарды. Бүгінде Байтұрғаннан 30 немере тарап, олардың алды отбасын құрып, шөбере-шөпшектері өсіп жатыр.
Биболат СӘТЖАН,
«Сыр бойы»
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<