Қалың қалай, балалар әдебиеті?

65

0

Фото: Нұрболат Нұржаубай

Жақында баспасөз бетінен «Балалар әдебиетінің бағы ашылмай тұр» деген қатқылдау пікірді оқып тіксініп, шынында да солай ма деген ойға қалдым. Себебі, өмірім оқытушылықпен өткен менің де осы салаға, бала тәрбиесіне қатысым бар, балалар әдебиетінің жанашыры, әдебиет саласының маманы болмасам да «Балаларға базарлық», «Танысайық төлдермен», «Мен мектепке барамын» атты балаларға арналған кітаптардың авторы едім.

Бала тәрбиесінде көркем әде­биеттің атқарар рөлі ерекше еке­ні еленбей, бұл тақырып ке­лешек қамын ойлар азаматтар, әсі­ресе, өнер адамдары – ақын-жа­зу­шы­лар, театр артистері шын жа­нашыр­лықпен қолға алар ке­лелі мәселе болса да неге екені бел­гісіз, өте сирек сөз болып жүр. Біздер, үлкендер, бала деген үлкен әлем бар екенін ескеріңкіремей, ба­ла­ла­рымыздың рухани дамуына те­рең үңілмей, олардың жан дү­ниесінің кемелденуін екінші са­тыға қалдырып, қысқасы, кітап оқуға тәрбие бере алмай, тек олар­дың тамағын тоқ, киімін бүтін еткенімізге тоқмейілсіп жүрген сыңайлымыз. Өйткені көптеген жастарымыздың келеңсіз қылық­тары бәсеңсімей, керісінше өр­шіп бара жатқанын көргенде қат­ты қынжылып, ыңғайсыз күй ке­шеміз. Негізгі өміріміз балалар, жастар арасында өткендіктен бе, әйтеуір, ұрпақ тәрбиесіне құла­ғы­мызды түріп, табыстарына қуа­нып, келеңсіздіктеріне кәдімгідей ренжіп жүретін жағдайдамыз.

Кейбір ата-аналар «өмір өзі үйретеді» пәлсапасына малда­ну­­да. Иә, өмір үйретеді. Бірақ не­­ні, қалай? Өмір желі талшы­бық­­ты қалай қарай иеді? Мәсе­ленің осында екеніне мән бе­­­ріл­­­ме­ген­діктен балалары­мыз­­­дың біразы бетімен кетуде, ұр­­­пақ­тарымызды қуатты күш – кітап оқуға баулу арқылы тәр­биелеу ықылым за­маннан бері айтылып келе жат­қан, бәріміздің басымызда бар таусылмайтын әң­гіме.

Балаларға қазақы тәрбие бе­рудің бастау бұлағы отбасы де­сек, оның шыңы балабақша мен мектеп, ал ұшар басы олар­ға ар­нал­ған балалар көркем әдебие­ті екенін өмір әлдеқашан дәлел­деген.

Көркем әдебиет арқылы бе­рі­летін ұлы тәрбиені жасөспі­рім­дер санасына сәби шағынан сіңіре бермесек ұлттық құндылық­та­ры­­мыздан ажырап қаларымыз хақ. Олай болмаса «Тәрбие – тал­бесіктен» деген аталы сөз ықы­лым заманнан бері үстемдік құ­рып келмес еді ғой. Бұл күндері қалада өсіп тәрбиеленген балала­рымыз түз тағылары түгілі, өзі­міздің төрт түлігімізді танымай бара жатқан жоқ па? Олар төрт түлікке, мал шаруашылығына, са­ят­шылыққа, әдет-ғұрыпқа, ұлт­тық жол-жоралғыларға байла­ныс­ты сөздерді (мысалы, жер­ошақ, мосы, уық, шашбау, шолпы, мес, күбі, атан, бура, қошқар, т.б.) біл­мейді. Себебі күнделікті тұр­мыс-тіршілік жағдайында көзімен кө­ріп, қолымен ұстамайды, үй­де ондай сөздер айтылмайды. Осын­дай қазақы сөздермен қа­нық­тырылған мақал-мәтелдер, ер­тегі-әңгімелерді жариялайтын баспасөз аз ба, әлде балалар ақын-жазушылары аз ба, әйтеуір, ба­лалар әдебиеті үлкендердің әде­биетіндей қанат жаймай келеді (мүмкін насихатталмай келеді).

Еліміздің ертеңі бүгінгі бүл­діршін жас балалар, олар біздің болашағымыз. Келешегіміз жар­қын болу үшін өскелең ұрпақтың тәрбиесі қанымызбен бірге ағып, жадымыз бен жанымызда жүр­месе, есейіп кеткен соң бәй­те­рек­тей майыспай, қолымызды кеш сермеп, опық жеп қалуымыз әб­ден мүмкін.

Жасыратыны жоқ, өткен ға­сырда балаларға арналып өз ті­лімізде, қазақи ұлттық рухта жа­зылған балалар әдебиетінен тап­шылық көрдік, барлары алыс ауыл­дарға жетпегендіктен бала­бақ­шалар мен мектептердегі ер­тең­гіліктерде, ауыл клубта­рын­­дағы мерекелік кештерде ба­ла­лардың жас деңгейіне лайық емес, ұстанымы мен салттары өзге елдер тілдерінен аударылған тақпақ – өлең-ертектерді пайда­ландық. Жүрегі балалар деп соқ­қан жанкешті ұстаздар қауымы жаңа жыл, наурыз, әліппемен қош­тасу сияқты шараларға, өзде­ріміз жиналып алып, қолма-қол дайындап алуға мәжбүр болдық және оларымыз сәтті шығып ба­лабақша бүлдіршіндері мен оқу­шылар қауым жылы қабылдап, сүй­сіне тыңдап та, орындап та жүрді.

Орыстарда бұл жайлы «Учи­тель и жнец, и на гитаре игрец» деген әдемі әзілі аралас шындық сөз бар. Иә, жиырмасыншы ға­сырдың ұстаздары ел-жұрттың есігінің алдын тазалап, ағашын әктеп беретін патриот, әрі ақын, әрі әнші, әрі биші болдық, ертегі жазып, тақпақтар шығаруға үй­рен­дік. Тіпті әртүрлі жастағы жет­кіншектердің қабылда­уына жеңіл, қазақтың байырғы да дана тілімен байытылып, тақырыптарына сай суреттермен безендірілген, оқуға тартымды, олардың кітап оқуға қызығушылықтарын арттыратын «Балаларға базарлық» жинағын құрастырдық.

Әрине, тісімізді қу шөп­пен шұқуға болмас, балабақ­ша бүл­діршіндері мен мектеп оқу­шы­­ла­рын, жас жеткіншек­тері­мізді адам­гер­шілікке, еңбексүй­гіш­тік­­ке, ата-ананы сыйлап, құр­бы­ла­рын қадірлей білуге, өзін-өзі және табиғатты танып қорғай бі­луге, айналаға зерделі оймен қа­рай алуға баулыған көр­кем әде­биеттер жазылып та, та­ра­лып та жатты. Алайда тиражы аз, алыстағы ауылдарға жетпеді, кі­тап­ханаларға кезекке тұрдық.

Жалпы, бізде балалар әдебие­тіне лайықты көңіл бөлініп жүр ме? Үлкендер әдебиетінен гөрі «кішкентайлар» әдебиеті тапшы­лау екені де шындық. Балалар көр­кем әдебиетіне жеңіл-желпі қарауға болмайтыны да рас. Өйт­кені олардың психологиясы, дү­ние танымы, қабылдап-зерделеу қабілеті әлі де жетіле қойған жоқ қой.

Біздің аймақта балаларға ар­нап өндіріп жазып жүрген Рахат Наурызбаева, Ділдахан Торғаева, Ержеңіс Әбдиев, Қуат Адистен (марқұм Адырбек Сопбеков) бас­қа кішкентайлардың әдебиет­шілері жоқтың қасы.

Көз алдыңызға келтіріңіз: мек­теп сахнасында 10-12 жасар қыз бала өзбектің сүйіспеншілік жай­лы әнін егіліп-езіле орындап тұр. Неге қазақтың әні емес? Неге Отан, мектеп, ана, ұстаз, еңбек, табиғат жайлы емес? Себебі, бізде балалардың жас ерекшеліктеріне лайықталған ән де, өлең де жоқ есеп.

Менің айтпағым: құрметті әде­биетші қауым, бізге балалардың тілі мен ой-өріс, қиялына лайық, тез түсініп қабылдауларына же­ңіл, қазақы ұлттық рухта жа­зыл­ған балалар әдебиеті керек. Сон­дықтан балаларымыздың жас ке­зінен бастап кітапқұмарлығы мен көркем әдебиетке қызығушы­лығын дамытуға қажеттінің бәрін жасауға жұмылайық.

Құрметті ұстаздар, балаларды кітап оқуға, газет-журналдарға жа­зылуға, кітапқұмарлыққа бас­тайтын алуан түрлі шараларды атқаруға күш-жігерімізді аяма­йық. Құрметті баспасөз құрал­дарының редакторлары – газет-жур­налдарыңызда мектепке де­­йінгі балаларға, мектеп жасын­да­ғы жастарға арналған тұрақты ай­дар ашсаңыздар игілікті іс бо­лар еді.

Осы бағыттағы, яғни бала­лар­­ды кітап оқуға қызықтыру, кі­­тапқұмар болуға баулитын іс-шараларға, барлық облыстық, ау­дандық, қалалық және мектеп­тер мен балабақшалардағы кі­тап­ханаларға артылар жүк те, қо­йылар талап та үлкен. Тіпті олар­дың негізгі жұмысы деп ой­лаймын.

Балалар әдебиетінің өкілдері, сіздер, бізге жақсы кітап жазып берсеңіздер, оларды насихаттау, оқырмандарды, әсіресе студент жастар мен мектеп оқушыларын, балабақша бүлдіршіндерін кітап­ханаға көптеп тартуға бар күш-білімімізді жұмсауға дайынбыз және солай істеп те келеміз. Бұл – біздің міндетіміз.

«Сен кітапты ашсаң, кітап сені ашады» дегендей, жас оқырманға кітап оқу сағаттары мен балаларды газет-журналдармен таныстыру, ақын-жазушылармен кездесу са­ғаттары, мектеп оқушылары шығармаларының бәйгесі өткізі­ліп жүр. Мұндай іс-шараларды дамыта береміз, – дейді Ә.Тә­жі­баев атындағы облыстық ғылыми-әмбебап кітапхана директорының орынбасары А.Жанғабылова.

Балаларға арналған көркем әдебиеттерді насихаттап, жас бал­ғындар санасына «Кітап – білім бұлағы, білім – өмір шырағы» екен­дігін қажымай, талмай егіп жүрген балабақша, мектеп кі­­тап­ханалары, аудандық және ауылдық кітапханалар баршы­лық. Олардың қатарында С.Толы­беков атындағы мектеп-лицей (директоры Л.Әбенова, кітапха­нашысы Л.Жақсылықова), қала­дағы «Сириус» балабақшасы (мең­герушісі П.Сәрсенбаева), Жа­ңақорған аудандық А.Сопбеков атындағы орталықтандырылған кітапхана (меңгерушісі Ә.Тілеу­бергенова), т.б. істері көңіл сүй­сінерлік. Осындай іс-тәжірибе бар­лық кітапханалар мен білім, тәр­бие ошақтарында тұрақты жү­йеге түссе оның игілігі мол болар еді.

  Оразбай ҚОСАНОВ,

 ҚР білім беру ісінің үздігі,

Қазақстан Журналистер одағының мүшесі

 


>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<