АҚШ-тағы ең үлкен және бүкіл әлемге әйгілі Орталық саябақ Манхэттенде орналасқан. Саябақ төртбұрышты – ұзындығы 4 км және ені 0,8 км; оның ауданы 3,5 шаршы шақырымды құрайды. Көптеген фильмдер мен телешоуларда көрсетілген паркке жыл сайын 25 миллионға жуық адам келеді.
1820 жылдан бастап, 30 жыл ішінде Нью-Йорктегі тұрғындар саны күрт өсті. Қала тез кеңейіп, демалыс орындары азайып бара жатты. Жалпыға ортақ демалыс аймағын құру қажеттілігі айтыла бастады.
Бастапқыда саябақты Ист-Ривер жағасында салу жоспарланды. Бұл мәселе алты ай бойы талқыланды. Бірақ учаске тым кішкентай болып шықты. Сондықтан қазіргі саябақтың аумағы таңдалды. Бұл аумақ 5 есе үлкен және тікбұрыш пішінде болатын.
1853 жылдың жазында Нью-Йорк заң шығарушы кеңсесі саябақты ұйымдастыруға шешім қабылдады, оның аумағы жеке меншікте болатын – күшпен иеліктен шығарылды.
Саябақтың алғашқы бас сәулетшісі Фредерик Олмстед болды, ол Калверт Вокспен бірге ландшафттық дизайн байқауында жеңіске жетті (барлығы 33 жұмыс қатысқан). Олар жобаны 1858 жылдың көктемінде ұсынды. Бұл дәстүрлі ағылшын паркі болды, ең бастысы қалалық ландшафт элементтері бар натурализмге баса назар аударылды.
Саябақтың құрылысы 1858 жылы басталды, ал ресми ашылуы 1873 жылы өтті. Осы уақытта топырақ жамылғысы алынып тасталып, оның орнына Нью-Джерси мен Лонг-Айлендтен (7 миллион текше метрден астам) құнарлы топырақ жабыны келді.
Саябақ кезең-кезеңімен ашылды. Алдымен көлде конькимен сырғанау алаңы (1858), содан кейін тоған, эспланад және көпірлері бар аллеялар (1860) пайда болды.
Содан кейін саябақтың аумағы ұлғайтылды (1863), бірақ азамат соғысы салдарынан құрылыс тоқтап қалды. Одан кейін көптеген архитектуралық құрылыстар салынды: Белведер қамалы, балмұздақ павильоны, минералды су павильоны, Бетезда фонтаны, карусельдер. 1865 жылға қарай саябақты жыл сайын 7 миллионға жуық адам тамашалады.
ХІХ ғасырдың 80-ші жылдары саябақ танымал бола бастады, ал ондағы мәдени бағдарлама әр түрлі болды. Демалыс күндері олар мұнда қайық, пони, ешкі арбаларында жүрді. Сауда орындарына рұқсат берілді, концерттер ұйымдастырылды, гүлзарлар спортпен айналысуға қол жетімді болды.
1912 жылы саябақ жолдарындағы қиыршық тастар асфальтпен ауыстырылды. Көгалдарда жаңа командалық ойындарға рұқсат етілді. 1926 жылы алғашқы ойын алаңы ашылды, ол әлі күнге дейін саябақтағы ең үлкен алаң болып табылады.
Құрылыс аяқталғаннан кейін бірден саябақтың көркі қаша бастады, бұл ішінара жеткіліксіз қаржыландырумен байланысты болды. Тек 1934 жылы Роберт Мозес бастаған қайта құру басталды. Көпірлер мен аллеялар жөнделді, спорттық және ойын алаңдары салынды, көгалдар абаттандырылды, жаңа зообақ ұйымдастырылды.
20 ғасырдың басынан екінші дүниежүзілік соғысқа дейін Орталық саябақ түбегейлі өзгерді. Бұл оның сыртқы түріне ғана емес, мәдени жағына да әсер етті. Саябақ түрлі фестивальдар, карнавалдар, спорттық және мәдени іс-шаралар өткізілетін орынға айналды.
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін қаржыландыру қайтадан тоқтады, бірақ Мозес демеушілерді тартып, олардың есімдерін саябақта мәңгі қалдырды (Майкл Фридсамның каруселі, Вальман мұз айдыны, Ласкер мұз айдыны бассейні).
ХХ ғасырдың 60-жылдарынан бастап саябақ бұқаралық көпшілік іс-шараларды өткізетін орынға айналды. Мұнда олар қойылымдар қойды, мерекелер, концерттер, жәрмеңкелер ұйымдастырды. Саяси оқиғалар да болды.
90-шы жылдардың басында жасыл ландшафт отырғызылды, Белведер сарайы мен Бетесд террасасы қалпына келтірілді, Джон Леннон мемориалы ашылды (оның әйелі, жапон авангард суретшісі және өнер қайраткеріЙоко Ононың авторлық жұмысы).
Қазіргі уақытта Орталық саябақ Америкада ғана емес, бүкіл әлемде ең танымал жерлердің бірі. Белсенді демалыс, ойын-сауық, спорт, серуендеуге арналған көптеген аймақтар бар.
Бүгінде саябақ тазалығы мұқият қадағаланады. Техникалық қызмет көрсетуді табиғатты қорғау комитеті жүзеге асырады. Сондай-ақ түнде оның аумағында болуға болмайды – саябақ таңғы 6-дан бастап ашылады, бірақ түнгі 1-де жабылады.
Дайындаған Жанболат ӨМІРЗАҚ,
Қорқыт ата атындағы Қызылорда университетінің студенті
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
