Қазақстан ТМД елдерінің ішінде бірінші болып заманауи институттары мен табысты нарықтық экономикасы, орнықты саяси жүйесі бар, халықтың әл-ауқаты өспелі деңгейдегі және теңгерімді сыртқы саясаты бар мемлекет ретінде танылды. Десе де, ел ішінде қай уақыт болмасын тартысты, даулы жағдайлардың болатыны сөзсіз. Бұл – кез келген мемлекетке тән құбылыс.Дау-жанжалдарды шешу мен реттеудің тиімді әдістерін қолдану әлемде өзекті әрі маңызды мәселе болып табылады.
Тараптар үшін дауды бітіммен аяқтаудың тиімділігі ең алдымен, адамның денсаулығына зиян келмейтіндігін атауға болады. Екінші тиімділігі, қазіргідей заманда тараптар үшін уақыт үнемділігі болса, үшінші тиімділігі қаржы үнемділігі. Төртінші тиімділік екі арада сыйластық қарым-қатынастың сақталуы. Егер туындаған дау азаматтық іс ретінде қаралып, соттың шешімі шығарылатын болса қарызбен бірге мемлекеттік баж төлеу, сот шығынын өтеу, заңгерді жалдау, жол шығыны, жеке сот орындаушылардың ақысы және т.б. шығын болады.
Біздің елімізде дауды шешудің жаңа балама әдістерін қолдану шаралары жүріп жатыр.
Бұл ретте Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты тарапынан тың бастамалар көтеріліп, түрлі пилоттық жобалар жүргізілуде. Оның бірі – «Соттағы татуластыру рәсімдері» пилоттық жобасы.
Аталған жоба Жоғарғы Сот төрағасының 28.04. 2018 жылғы №6001-18-7-4/89 өкіміне сәйкес Республикамыздың аудандық және оған теңестірілген соттарда талап қою өндірісімен азаматтық істерді қарау барысында іске асыру басталған болатын.
Қызылорда облысының мамандандырылған ауданаралық экономикалық соты (әрі қарай – Қызылорда облысының МАЭС) төрағасының 28.11.2018 жылғы №35 өкіміне сәйкес сотта бітістіруші судья бекітілген.
Бітістіруші судьяға жоба бойынша жұмыс жүргізуге 5 жұмыс күні берілген. Өз кезегінде бітістіруші судья талап арыз құжаттарымен танысып, талап арыз сот ісін жүргізу үшін қабылдауға негіз болған жағдайда тараптарды «Соттағы татуластыру рәсімдері» пилоттық жобасына қатысу үшін уақытын белгілеп, құжаттарды хатшыға тапсырады.
Хатшы тараптарға хабарласып, оларды пилоттық жобаға қатысуға шақырады.
Мұнда «Медиация кабинетінде» еркін іскерлік кездесу ұйымдастырылып, дауды бітіммен аяқтау мүмкіндіктері қарастырылады.
Бүгінгі таңда пилоттық жобаға қатысқан бірқатар тараптар ризашылықтарын білдіріп отыр.
2019 жылдың І тоқсанында Қызылорда облысының МАЭС-на жалпы 723 (2018 жылдың І тоқсанында – 822) талап арыз түсіп, олар бойынша 692 (695) азаматтық іс қозғалған. Қозғалған азаматтық істердің 46-сы (16) немесе 6,7%-і (2,3%) тараптардың татуласуына байланысты тоқтатылған. Яғни, тараптардың татуласуымен аяқталған азаматтық істердің саны өткен жылмен салыстырғанда, 30-ға немесе 65%-ке артқан.
Тараптардың дауды татуласу келісімін немесе медиация тәртібімен реттеу туралы келісімін соттың бекітуіне байланысты талап қоюшылармен төленген жалпы 33 157 315 теңге мемлекеттік баж бюджеттен кері қайтарылған.
Мысалы, «И» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі (әрі қарай ЖШС) сотқа талап арыз беріп, онда жауапкер «С» ЖШС-нан негізгі қарыз 926 917 380 теңге және өсімпұл 9 269 174 теңге өндіруді сұраған.
Сотпен тараптарға дауды бітіммен шешу жөніндегі құқықтары түсіндіріліп, нәтижесінде жауапкер талапты толығымен мойындап, аталған сомманы екі бөліп төлеуге татуласу келісімі жасалып, заңға қайшы болмағандықтан, сотпен татуласу келісімі бекітілген және де талап қоюшымен төленген 28 085 597 теңге мемлекеттік баж бюджеттен кері қайтарылған.
Тараптар сот отырысында қол алысып, сотқа алғыстарын айтып кетті.
Тағы бір мысал, жоғарыда аталған «И» ЖШС сотқа өзге талап арыз беріп, онда жауапкер «Г» ЖШС-нан негізгі қарыз 337 853 376 теңге және өсімпұл 67 570 675 теңге өндіруді сұраған.
Бұл жағдайда да сотпен тараптарға дауды бітіммен шешу жөніндегі құқықтары түсіндірілгенімен, жауапкер түрлі себептерді келтіріп, бітімге келуге қарсы болды. Нәтижесінде талапты толық қанағаттандыру және қосымша 12 162 722 теңге мемлекеттік бажды өндіру жөнінде соттың шешімі қабылданды. Қазіргі таңда апелляциялық сатыда бірінші саты сотының шешімінің заңдылығы тексерілуде, яғни тараптар бір даудың соңында 4 айдан астам уақыт соттардың табалдырықтарын тоздырып жүр және бұл дау қосымша бірнеше айға жалғасуы мүмкін…
Бұл орайда еліміздің Тұңғыш Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласында тұтас қоғамның және әрбір қазақстандықтың санасын жаңғыртуға қатысты көтерген мәселелерін сотта дауласушы тараптар ескерсе екен деген тұжырымға келесің.
Жоғарыдағыларды қорыта келгенде, қуатты елдің бірден-бір тірегі – дамыған бизнес. Бизнес – ел экономикасының қарқынды дамуына үлкен күш беріп отырғандықтан, «Дау мұраты – бітім» дегендей, сотқа қатысушылар арасында туындаған дауды ушықтырмай барынша бітіммен аяқтауға шақырған болар едік.
Н.ЕЛАМАНОВ,
Қызылорда облысының
мамандандырылған
ауданаралық экономикалық
сотының бітістіруші судьясы.
Қызылорда облысының
мамандандырылған
ауданаралық экономикалық
сотының бітістіруші судьясы.
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
