Кезінде Сыр бойының халқын өзінің қоңырау қаққан қоңыр даусымен «Қызылорадан сөйлеп тұрмыз!» деп аялай оятқан диктор, белгілі журналист, ҚР Мәдениет қайраткері Бақтыбай Бердібаев – тумысы да, қаламгерлігі де бөлек жан.
Дарынды журналист өз еңбектерінде өмір өрісі мен тіршілік тынысын сана көзімен саралайды, терең ойдың, тегеурінді сөздің иесі екенін танытады. Әр кезде, әртүрлі жағдайда жазылған жазбалардың басын құрайтын «Қайсар қалам» атты кітабы бір жағынан көп жылғы еңбегінің есебі іспетті.
Кітап «Жүрекке жақын жандар», «Отан үшін от кешкендер», «Шеберлік шыңына шыққандар» және «Өзгелер өзім туралы» деген төрт тараудан тұрады. Көпшілікке ой салып, қарымды қаламгердің туындыларымен етене таныстырады. Ал, Бақтыбай Бердібаевтың өзі өмірден өткеннен кейін, 2019 жылы баспадан жарық көрген еңбегі «Қоңыр дауысты қаламгер» деп аталыпты. Бұл кітапта журналистің өмір жолы мен шығармашылығы жинақталған. Алғашқы бөлімде замандастары мен әріптестері, туған-туыстары кеше ғана арамызда жүрген қайсар қалам иесінің бітім-болмысы, таным-тағылымы, рухани дүниесі туралы жан-жақты ой өрбітеді. Ал, өзінің соңғы жылдардың бедерінде жазылған мақалалары, очерктері және қасиетті Меккеге барған сапарындағы жолжазбасы кітаптың келесі бөлімінде топтастырылған.
Бақтыбай Бердібаевтың журналистік қыры әр алуан. Ол өзінің очерктерінде осы заманғы адам бейнесін жасай отырып, оның тұлғалық, кісілік қасиеттерін ашуға тың қадам жасаған. Зерттеушілердің пікіріне сүйенсек, очерк – публицистикалық жанрлардың ішіндегі ең қиын да күрделісі. Оны тілдік қызметіне қарап екі жанрға жақындастыруға болады. Бірі – публицистикалық, екіншісі – көркем әдебиет, очерктің портреттік, жолсапар, проблемалық деген түрлері де белгілі. Жалпы алғанда «Очерк публицистикалық жанр ретінде үлгілі оқиғаны, құбылысты, оның кейіпкерлерін насихаттайды. Басқа жанрлардан ерекшелігі очерктің бойында көркем әдебиеттің элементтері көптеп кездеседі. Міне, осы тұрғыдан алғанда Бақтыбай Бердібаев очерктерінің шоқтығы биік.
Байсалды әрі шебер автор оқырманды ерекше сапарға алып шығады, сондай-ақ, жақсы құрылым мен ұнамды сарынның аудиторияға сенім тудыратыны белгілі. Оқырман қайда бара жатқанын білмеуі мүмкін, бірақ автор оқырманды межелі жерге дінаман жеткізу үшін жетелейді. Міне, дәл осы анықтама Бердібаевтың қасиетті Меккеден жазған жолсапар очерктеріне тән.
Мәселен, «Мекке – құлшылық қаласы» атты жолсапар очеркінде автор былай дейді: «Мұсылман қауымы үшін киелі Мекке – мінәжат мекені саналатыны белгілі. Өйткені, жүздеген жылдар бойы төрткүл әлемнің түкпір-түкпірінен сан миллиондаған адамдар легінің бір толастамауына қарағанда мұнда бір құдірет бар ғой деп ойлаймын. Осынау қасиетті Құран Кәрім түскен өңірге біздің ата-бабаларымыз да зиярат етуді армандаған болар. Осындай арман Алланың рақымымен бізге де бұйырды», – деп бастайды да, одан әрі: «…Күнделікті намазды мүмкіндігінше қасиетті Қағба орналасқан әйгілі әл Харам мешітінде оқуға тырыстық. Себебі, онда оқылған әрбір намаздың сауабы басқа мешіттерде оқылған намаздардың сауабынан жүз мың есе көп болса, осы аумақта жасалған сауап та, күнә да сонша еселенетін көрінеді» деп очерктің танымдық сипатын аша түседі. Сонымен қатар, журналист өзінің сапарындағы кездескен қандай да бір ізгілікті, тәрбие беретін титтей болсын оқиғаның куәсі болса, соны ерінбей жазып, кейінгіге үлгі қылады. Аталған очеркте ол: «Сауап дегеннен шығады. Мына қызықты қараңыз. Сафа дөңінде өмірлік серігім екеуміз дұға жасап, Мәруаға қарай сағи жасап кетіп қалғанбыз ғой. Соңымыздан қуып келе жеткен әйел тілін түсінбесек те ымдап бір нәрсені айтып жатты. Сөйтсек, жұбайым Сұлу сөмкесінен бет орамалын алған кезде әмияны түсіп қалыпты. Міне, жүрегінде иманы бар адамдардың адалдығы осындай болса керек. Жалпы, осы киелі топырақта алдыңда ат басындай алтын жатса да, алуға тыйым салынған. Бұл – аймақ тұрғындары үшін де, қажылар үшін де бұлжымас шариғат заңы. Оны орындауға Мекке мен Мәдина халқы бейіл екендігіне көз жеткіздік. Ал, Алла жолында құлшылық етушілердің ары ондай оғаштыққа апармасы анық» деп өзінің ішкі дүниесінің тазалығынан да сыр береді. Әрине, мұндайда қазақтың біртуар ұлы Сұлтанмахмұт Торайғыровтың «Жақсылық көрсем өзімнен, жамандық көрсем өзімнен» деген аталы сөзінің пайымына барамыз. Адам қаншалықты өзінің рух тазалығына мойынсұнса, соғұрлым оның алдынан бақыт есігінің өз-өзінен ашылатындығын автор тағы бір рет өз мақаласында дәлелдеп береді.
Бақтыбай Бердібаевтың жолсапар очерктерінде тәлім-тәрбиелік, эстеттік тұрғыдағы дүниелерге кез боласыз. Автор тарихи деректерді дәлдік, нақтылықпен фактілерді сөйлете отырып, риясыз баяндайды. Сол сияқты танымдық мақалаларында да ол тек қана дәлелдермен адам санасын жаңғыртуға шебер. Мәселен, оның «Алла елшісінің (с.ғ.у) пәк жұбайлары» атты мақаласында мұсылман аналарымыздың қасиетті істері мен олардың тағдыры жайлы ой қозғап, жас қыздарымыз бен аналарымызға тағылымды да ғибратты дүние ұсынады.
Бақтыбай Бердібаевтың баспасөзде жарық көрген проблемалық мақалалары әлеумет қажеттілігін дер кезінде және батыл көтере біледі. Мәселен, оның «Суицид – санадан шығудың шегі» деген мақаласында ол Мұхаммед (с.а.у.) пайғамбардың хадисінен: «Кімде кім өзін темір қарумен өлтірген болса, ол әрқашан тозақта сол темірді көтеріп жүреді. Ал, кімде кім у ішіп өлетін болса, ол адам тозақта мәңгі у ішіп жүретін болады. Егер біреу өзін өлтірмек болып таудан құласа, ондай адам тозақта мәңгі құздан құлап бара жатады» деген мәңгілік философияны алға тартады да, қазіргі кездегі белең алып бара жатқан ғасыр дертінің себеп-салдарын іздейді, журналистік зерттеу жасайды.
Ол бірде жол полициясы инспекторымен, бірде өз ісінің майталманы – дәрігермен, бірде ұстазбен, бірде жазушы, бірде ғарышкер, т.б. сұхбаттасады не солармен болған сұхбатты өзі көтеріп отырған мәселесінің арасына жымдастырып, проблемалық мақала тудырады.
Оның көптеген мақаласы адам денсаулығына, болашағы мен ертеңгі жарқын күн тақырыбына арналады.
Журналист Бердібаевтың публицистикалық мақалаларын талдап, таразылап, жанрлық, тілдік-стильдік жағынан сараптап, жан-жақты мағлұмат беру – бір оқушы жобасының аумағына сыймақ емес. Сонда да болса, өз әлімізше оның мақалаларын оқып, ол туралы жазған естеліктерге көз жүгіртіп, ой таразысына салдық. Осы тұста журналист, ел ағасы, сыршыл да шыншыл кісінің өз кәсібін шын сүйгендігі, сол жолдағы сертінен айнымағандығы анық аңғарылады, кісілік келбеті танылады.
Облыстық радио хабарларын тарату торабында тілші, диктор, Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінде ұстаз, облыстың бас басылымында бөлім меңгерушісі болып қызмет етіп, Сыр елі руханиятына елеулі үлес қоса білген Бақтыбай Бердібаев бейнесін зейінді ұрпақтың зерттеп-зерделей беретіні анық.
Біздің жазғанымыз сол үлкен ізденістердің басы ғана.
Құралай ТІЛЕУБЕРГЕНОВА,
№235 орта мектеп мұғалімі.
Қызылорда қаласы
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
