Фото: ашық дереккөз
Қазақстандық қоғам мен мемлекетті одан әрі жаңғыртуға бағытталған реформаларды тиімді іске асыруды жалғастыру мақсатында ҚР Президентінің 2022 жылғы 26 қарашадағы №2 Жарлығымен Қазақстан Республикасы Президентінің «Әділетті Қазақстан: бәріміз және әрқайсымыз үшін. Қазір және әрдайым» сайлауалды бағдарламасын іске асыру жөніндегі іс-қимыл жоспары бекітілген.
Аталған Жоспардың 113-тармағына сәйкес, жеке тұлғалардың төлем қабілетін қалпына келтіру және банкроттығы туралы заң қабылдау тапсырылған. Соған сәйкес, 2022 жылдың 30 желтоқсанында «Қазақстан Республикасы азаматтарының төлем қабілеттілігін қалпына келтіру және банкроттығы туралы» Заң қабылданды. Аталған Заңның негізгі мақсаты – азаматтардың қарыздық жүктемесін азайту, өнімді экономикалық қызметке оралу, әлеуметтік шиеленісті жеңілдету, қарыздарды төлеуді ынталандыру болып табылады.
Заң азаматтардың банкроттықты қолдану рәсімдерінің үш түрін көздейді – соттан тыс банкроттық, сот банкроттығы, төлем қабілеттілігін қалпына келтіру рәсімі. Аталған үш рәсім де тек борышкердің өз бастамасымен ғана жүзеге асырылады, яғни, несие берушінің борышкерге қатысты аталған рәсімдерді бастауға құқығы жоқ.
Соттан тыс банкроттық қай кезде қолданылады?
Борышкер – жеке тұлғаның банк алдындағы, микроқаржы ұйымдары, коллекторлық агенттіктер алдындағы міндеттемелері 1600 айлық есептік көрсеткіштен (2023 жылға 5 млн 520 мың теңге) аспаған жағдайда, ол соттан тыс рәсімді қолдана алады. Бірақ, қарыз алушы белгілі бір шарттарды орындауы қажет:
• ортақ меншіктегі мүлікті қоса алғанда, меншік құқығында мүліктің болмауы;
• арызда көрсетілген кредиторлар алдындағы міндеттемелер бойынша мұндай арыз берілген күнге қатарынан 12 ай бойы өтеудің болмауы;
• борышкерге қатысты мерзімі өткен берешек туындаған күннен бастап 18 айдан аспайтын мерзімде қарыз шарты бойынша орындалмаған міндеттемелерді өтеу немесе өндіріп алу рәсімдері жүргізілсе;
• арыз берілген күнге дейін жеті жыл бойы соттан тыс немесе сот арқылы банкроттық рәсімінің қолданылмауы.
Егер міндеттемелерді орындамау мерзімі арыз берілген күнге 5 жылдан асса борышкер – жеке тұлға соттан тыс банкроттыққа арыз бере алады. Бұл ретте мұндай борышкерге жоғарыда аталған шарттар қолданылмайды.
Алты ай бойы атаулы әлеуметтік көмек (АӘК) алушы болған борышкер осы рәсімге жүгіне алады. Бұл процедураны қолданғаннан кейін борышкерге «банкрот» мәртебесі беріледі.
Арызды қалай беруге болады?
Арыз 2023 жылдың 3 наурызынан бастап «Электронды үкімет», «e-Salyk Azamat» және «ХҚКО ақпараттық жүйесі» веб-порталы арқылы қабылданады.
Арызға олардың атауы, берешек сомасы, орналасқан жері көрсетілген кредиторлардың тізімі, борышкердің банктік қарыз шарты және (немесе) микрокредит беру шарты бойынша берешекті өтеуді және (немесе) өндіріп алуды жүзеге асыру бойынша шаралар қабылдағанын растайтын құжаттың көшірмесі қоса беріледі.
Сот арқылы банкроттық қай кезде қолданылады?
Азаматтар бұл рәсімді 1600 АЕК-тен (2023 жылға – 5 млн 520 мың теңге) асқан сомадағы қарыздары бойынша және кредиторлар алдындағы барлық қарыз түрлері бойынша қолдана алады.
Сот банкроттығы кезінде борышкердің мүлкі аукционда сатылады.
Осы рәсімді қолдану кезінде борышкерге тыйым салынады:
• мүлікті иеліктен шығару немесе өзіне жаңа міндеттемелер алу (несие алу, кепілдіктер мен кепілдіктер беру) бойынша мәмілелер жасау;
• банкрот рәсімі аяқталғанға дейін шетелге шығуға.
Осы рәсімді қолданғаннан кейін борышкерге «банкрот» мәртебесі беріледі.
Арызды қалай ұсынуға болады?
Арыз 2023 жылғы 3 наурыздан бастап борышкердің тұрғылықты жері бойынша сотқа қабылданады. Банкроттық мерзімі – 6 ай, тағы алты айға ұзарту мүмкіндігімен.
Арызға қоса беріледі:
• берешек сомасын және олардың құрылған күнін, тұрғылықты жерінің немесе орналасқан жерінің мекен-жайын, электрондық поштасын және оларды кейіннен хабардар ету үшін байланыс телефондарын (осындай ақпарат бар болса) көрсете отырып, барлық кредиторлар мен борышкерлердің тізімі;
• банкроттық туралы арыз берілгенге дейін алты айдан кешіктірілмей жасалған бағалау туралы есеп (бар болса) бар борышкер мүлкінің тізімдемесі;
• банкроттық туралы сот рәсімін қолдану туралы өтініш берілгенге дейінгі соңғы үш жыл ішінде талаптары борышкердің мүлкін кепілге салумен қамтамасыз етілген міндеттемені қоса алғанда, азаматтық-құқықтық және (немесе) өзге де міндеттемелердің тізбесі;
• борышкердің банктік қарыз шарты және (немесе) микрокредит беру шарты бойынша берешекті өтеу шараларын қабылдағанын растайтын құжаттың көшірмесі;
Төлем қабілеттілігін қалпына келтіру рәсімін қай уақытта қолданылады?
Тұрақты табысы бар азаматтар сотта 5 жылға дейін қарызды өтеу бойынша бөліп төлеу жоспарын алу мүмкіндігін қарастыратын бұл тәртіпті қолдана алады. Төлем қабілеттілігін қалпына келтіруге арыз беруді жоспарлап отырған борышкердің жалғыз шарты – қарыз сомасы қарыз алушыға тиесілі мүліктің құнынан аспауы керек.
Қалпына келтіру жоспары қаржы менеджерімен бірлесіп әзірленеді және сотпен бекітіледі. Сауықтыру шараларына мыналар кіреді:
• мүліктің бір бөлігін сату;
• мүлікті жалға беру;
• үйді жаңасын сатып алу арқылы сату;
• құны төмен үйге айырбастау.
Бұл процедураның артықшылығы мынада: одан кейін борышкерге «банкрот» мәртебесі берілмейді, сондықтан банкрот үшін қарастырылған салдар оған қолданылмайды, сонымен қатар шетелге шығуға тыйым салу түріндегі шектеулер жоқ.
Арыз 2023 жылғы 3 наурыздан бастап борышкердің тұрғылықты жері бойынша сотқа беруге болады.
Арызға қоса беріледі:
• қажетті ақпарат пен барлық кредиторлар мен дебиторлардың тізімі;
• азаматтық және (немесе) өзге де міндеттемелердің тізбесі, оның ішінде талаптары борышкердің мүлкін кепілге қоюмен қамтамасыз етілген міндеттеме бойынша тізбесі соңғы үш жыл ішінде азаматтық-құқықтық және (немесе) өзге де міндеттемелерді орындау тәртібін қолдану туралы өтініш бергенге дейін төлем қабілеттілігін қалпына келтіру;
• борышкердің мерзімі өткен берешекті өтеу бойынша шаралар қабылдағанын растайтын құжаттың көшірмесі.
Банкроттықтың салдары қандай?
Соттан тыс немесе сот тәртібімен банкроттық туралы арыз беру туралы шешім қабылдаған борышкерлер келесілерді білу керек:
• 5 жыл ішінде несиелер мен микрокредиттер алуға тыйым салынады (ломбардтардан микронесие алудан басқа);
• қайта банкроттық 7 жылдан кейін ғана мүмкін болады;
• банкрот болғаннан кейін 3 жыл бойы банкроттың қаржылық жағдайы бақыланады.
Алимент өндіру, басқа адамның өмірі мен денсаулығына келтірілген зиянды өтеу, сондай-ақ қылмыстық құқық бұзушылықтар үшін келтірілген зиянды өтеу бойынша берешек есептен шығаруға жатпайды.
Гүлмира ЕРТАНОВА,
облыс бойынша мемлекеттік кірістер департаменті оңалту және банкроттық бөлімінің басшысы
*Сурет ашық дереккөзден алынды.
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
