Қазіргі Қазақстандағы ғылыми-техникалық прогресс пен әлемдік өркениетке ұмтылу ғылымның барлық саласын өркендетуді талап етеді. Ол индустриалды-инновациялық даму мен цифрлы Қазақстан жағдайында экономикалық өрлеумен ұштасып жатыр.
Сәйкесінше, бұл үрдіс табиғи байлықтарды игеру, оған инвестициялар тарту мен еліміздегі құрылыс саласын да әлемдік архитектура деңгейіне жеткізу мақсаттарын қояды. Осы мақсаттарды жүзеге асыратын бірден-бір күрделі, әрі жоғары деңгейдегі кәсібилікті талап ететін мамандық – геодезия.
Геодезистер дәл өлшеулерді, картаны түсіруді және маркшейдерлік қызметтерді қамтамасыз ету арқылы құрылыс индустриясында шешуші рөл атқарады. Олардың тәжірибесі құрылымдардың нақты орналасуын қамтамасыз етіп қана қоймайды, сонымен қатар жобаның жалпы табысына ықпал етеді.
Геодезисттердің құрылыста маңызды болуының негізгі себептері:
1. Сайтты таңдау: Кез-келген құрылыс жобасы басталмас бұрын, геодезистер учаскені мұқият бағалауды жүргізуге жауапты. Олар жер бедерін, биіктігін, топырақ жағдайын және құрылыс процесіне әсер етуі мүмкін басқа да географиялық факторларды талдайды. Мүмкін болатын қиындықтарды ерте анықтау арқылы геодезистер жоба үшін ең қолайлы орынды таңдауға көмектеседі.
2. Құрылыс алдындағы зерттеулер: геодезистер шекараларды белгілеу, заңды меншік сызықтарын анықтау және учаскедегі құрылыстарды немесе жер ерекшеліктерін анықтау үшін нақты зерттеулер жүргізеді. Бұл зерттеулер сәулетшілер, инженерлер және құрылыс мамандары жобаны жобалау және жоспарлау кезінде сүйенетін нақты деректерді береді.
3. Коммуналдық инфрақұрылым: Геодезистер су құбырлары, электр желілері, газ желілері, кәріз жүйелері және т.б. қолданыстағы жерасты инженерлік инфрақұрылымының картасын жасауға жауапты. Осы инженерлік желілердің орналасқан жерін дәл анықтай отырып, геодезистер коммуналдық қызметтерді жеткізушілермен дұрыс үйлестіруді қамтамасыз ету арқылы құрылыс кезінде ықтимал бұзылулар мен зақымдардың алдын алады.
4. Құрылыс схемасы: Геодезистер құрылыс схемасын дәл орнату үшін сәулетшілермен және инженерлермен тығыз жұмыс істейді. Олар дәл өлшеулерді, учаскені бақылауды және құрылыс процесін басқаратын координациялық анықтамалық нүктелерді қамтамасыз етеді. Геодезистер өз тәжірибесімен ғимараттар мен инфрақұрылымның құрылымдық тұтастығын қамтамасыз ете отырып, жобаға сәйкес салынуын қамтамасыз етеді.
5. Жер жұмыстарының мониторингі: Құрылыс жобалары көбінесе қазу, тегістеу және жер өңдеу жұмыстарын қамтиды. Геодезистер бұл жер жұмыстары процестерінің жобалық сипаттамаларға сәйкестігін және қажетті биіктіктер мен деңгейлерді дәл қанағаттандыруын қамтамасыз ету үшін бақылайды. Олардың қатысуы дұрыс емес беткейлер, тең емес тығыздау немесе дренаж мәселелері сияқты мәселелерді болдырмауға көмектеседі.
6. Құрылымдық мониторинг: Геодезистер құрылыс кезінде және құрылыстан кейін құрылымдардың тұрақтылығы мен деформациясын бақылауда шешуші рөл атқарады. Деформацияны бақылау және құрылымдық талдау сияқты алдыңғы қатарлы өлшеу әдістерін қолдана отырып, геодезистер қауіпсіздікті қамтамасыз ету және ықтимал мәселелерді дереу шешу үшін ғимараттың орнындағы немесе құрылымдық тұтастығындағы кез келген жылжуларды немесе өзгерістерді анықтай алады.
7. Сапаны бақылау: Геодезистер құрылыс элементтерінің жобалық жоспарлар мен техникалық шарттарға сәйкестігін тексеру үшін нақты өлшемдер мен зерттеулер жүргізу арқылы сапаны бақылауға көмектеседі. Олар жоспарланған инженерлік талаптардың сақталуын қамтамасыз ету үшін биіктіктер, өлшемдер және туралау сияқты факторларды бақылайды. Бұл қателерді азайтуға, қайта өңдеуді азайтуға және жоғары сапалы түпкілікті өнімді қамтамасыз етуге көмектеседі.Сондықтанда геодезистер құрылыс индустриясында маңызды рөл атқарады, олар сәтті құрылыс жобалары үшін маңызды дәл өлшеулерді, картаны және геодезиялық қызметтерді ұсынады. Сайтты дұрыс таңдауды, құрылыстың дәл схемасын, жер жұмыстарын бақылауды және құрылымның тұтастығын тексеруді қамтамасыз ете отырып, геодезистер құрылыс процестерінің тиімділігіне, қауіпсіздігіне және сапасына ықпал етеді.
Геодезия мамандығының зәрулігі құрылыс саласымен қатар бүгінгі күні еліміздің басты байлық көзіне айналып отырған мұнай өндіру саласында артып отыр. Геодезия мұнай саласындабірнеше себептерге байланысты шешуші рөл атқарады:
1. Картаға түсіру және барлау: Геодезия жер бетінің және жер қойнауының ерекшеліктерін, оның ішінде рельефті, жер бедерін және тау жыныстарының түзілімдерін дәл картаға түсіруге көмектеседі. Бұл ақпарат ықтимал мұнай қабаттарын анықтау және барлау жұмыстарын жоспарлау үшін өте маңызды.
2. Бұрғылау операциялары: Геодезия бұрғылау орындарын дәлдікпен табуға көмектеседі. Геодезиялық деректерді спутниктік суреттер және GPS сияқты басқа геокеңістіктік технологиялармен біріктіру арқылы мұнай компаниялары ұңғымаларды бұрғылау үшін оңтайлы орынды тиімді анықтай алады, шығындарды азайтады және пайдалану тиімділігін арттырады.
3. Қабат мониторингі: Геодезия мұнай қабаттарын үздіксіз бақылауға мүмкіндік береді. Спутникке негізделген интерферометриялық синтетикалық апертуралық радар (InSAR) сияқты әдістер арқылы геодезия резервуардағы сұйықтық қозғалысынан туындаған шағын жердегі деформацияларды анықтап, өлшей алады. Бұл ақпарат резервуардың күйін бағалауға, өндірісті оңтайландыруға және шөгу немесе қабаттың тығыздалуы сияқты ықтимал тәуекелдерді басқаруға көмектеседі.
4. Инфрақұрылымды дамыту: Геодезия мұнай құбырларын, мұнай өңдеу зауыттарын және басқа инфрақұрылымдарды жобалау және салу үшін өте маңызды. Дәл геодезиялық өлшемдер құбырлардың дұрыс теңестірілуін қамтамасыз етуге, оңтайлы бағыттарды анықтауға және жердің тұрақтылығын бағалауға, ықтимал тәуекелдерді азайтуға және мұнай тасымалдау тиімділігін арттыруға көмектеседі.
5. Қоршаған ортаға әсерді бағалау: Геодезия мұнайды барлау мен өндірудің қоршаған ортаға әсерін бағалауда рөл атқарады. Мұнай ұңғымаларының немесе инфрақұрылымның айналасындағы беткі деформацияларды бақылау арқылы ол жердің тұрақсыздығы, жер асты суларының ластануы немесе жердің шөгуі сияқты ықтимал геологиялық қауіптерді және қоршаған ортағаәсерді азайтуға көмектеседі. Тұтастай алғанда, геодезия мұнай өнеркәсібіндегі әртүрлі іс-шараларды жоспарлау, жүзеге асыру және бақылау үшін геокеңістіктік негіз болып табылады, бұл тиімдірек операцияларға, тәуекелдерді азайтуға және экологиялық тұрақтылықты жақсартуға әкеледі.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 31 қазандағы №689 «Қазақстан Республикасындағы мерекелік күндердің тізбесін бекіту туралы» қаулысына сәйкес, Қазақстанда жерге орналастыру, геодезия және картография күнін жыл сайын 2017 жылдан бастап наурыздың екінші сенбісінде атап өтілуіне орай, барша Қазақстандық геодезистерді төл мерекесімен құттықтай отырып, Жаңа Қазақстанның көркеюіне өз үлестіріңізді қоса берулеріңізге, баршаңыздың отбасыңызда бақыт пен құт-береке дарып, білікті кәсіби маман ретінде Қазақстанның геодезия тарихында өздеріңіздің айшықты орындарыңызды қалдыруларыңызға тілектестік білдіреміз!
Ү.Қ. Қожахметова,
А.У. Бекжанова
Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, география және табиғатты пайдалану факультетінің оқытушылары.
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
