Өткен аптада Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың төрағалығымен заңсыз иемденілген активтерді қайтару мәселесі жөнінде кеңес өтті. Жиынға Премьер-министр Әлихан Смайылов, Президент Әкімшілігінің Басшысы Олжас Бектенов, Ұлттық қауіпсіздік комитетінің төрағасы Ермек Сағымбаев, Премьер-министрдің орынбасары – Сыртқы істер министрі Мұрат Нұртілеу және Бас прокуратураның басшылығы қатысты.
Мемлекет басшысына кеңестің күн тәртібіндегі мәселе бойынша қабылданып жатқан шаралар мен бұған дейін берілген тапсырмалардың орындалу нәтижелері туралы баяндалды. Қасым-Жомарт Тоқаев әлеуметтік әділдікті қалпына келтіруге және мемлекетке қайтарылған активтерді елімізді дамыту үшін пайдалануға бағытталған бұл жұмыстың маңыздылығын атап өтті. Сондай-ақ осы іске жұмылдырылған барлық мемлекеттік құрылымдардың жұмысын жандандыру қажет екенін айтты.
Президенттің ірі бизнес өкілдерімен қыркүйек айының ортасында өткен кездесуінің де ең маңызды тақырыбы заңсыз алынған активтерді қайтару болған еді. Мемлекет басшысы активтерді қайтару туралы алғаш 2021 жылдың мамырында айтты. Ал биылғы жылдың шілдесінде бұл идея заңға айналды.
12 шілдеде қабылданған құжат ресми түрде «Заңсыз алынған мүлікті мемлекетке қайтару туралы» заң деп аталады. Мақсаты – «Қазақстан Республикасындағы мүлікті қайтару және оларды заңды экономикалық айналымға тарту, оларды заңсыз иемдену мен алып қоюға ықпал еткен себептер мен жағдайларды жою, сондай-ақ қоғамда әлеуметтік әділеттілікті қалпына келтіру».
«Активтерді қайтару» процесі қалай жүзеге асады? Оны түсіну үшін заңның ережелерін, Президенттің мәлімдемелерін түсіндіруге тырысып көрсек.
Заң Қазақстан Республикасында заңсыз жолмен алынған кірістерге алынған активтерге қатысты болады. Мұндай табыс, заң мәтінінен түсінуге болатындай, әкімшілік ресурстарды пайдаланумен байланысты барлық кірістерді білдіреді. Тергеуді бастау үшін адамның «активтерді сатып алудың заңдылығына қатысты негізді күмән» жеткілікті.
Квазимемлекеттік сектордың бұрынғы және қазіргі лауазымды тұлғалары мен басшылары құны олардың кірістерінен жоғары активтер, кәсіпкерлердің бәсекелестікке жатпайтын жағдайларға байланысты алынған кірістері іздестірілетін болады.
Прокурорларға күмән тудыруы мүмкін белгілерге әдеттен тыс бизнес жағдайлары мен нарықтық емес операциялар жатады. Прокурорлар сондай-ақ Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасын және ішкі құжаттарды бұза отырып, ЕДБ немесе Қазақстанның Даму банкіне анық қайтарылмайтын қарыз түрінде немесе нарықтық емес шарттарда несие алу кезінде келтірілген залалдар туралы істерді де тергеуде.
Заңсыз кірісті бағалау үшін қаржылық есептіліктен бастап «БАҚ-тағы аналитикалық шолулардағы ақпаратқа» дейінгі дереккөздердің барлығы пайдаланылады.
Тағы бір айта кетерлігі, заң Қазақстан аумағында құрылған барлық юрисдикцияларға қолданылады. Прокуратура шетелдегі активтерді де іздейтін болады. Заң қазақстандықтар мен шетелдіктерге, лауазымды адамдар мен кәсіпкерлерге, тергеудің тікелей субъектілеріне және олармен байланысты тұлғаларға қолданылады. Прокурорлар жыл сайын өз интернет-ресурсында активтерді өндіріп алу жөніндегі жұмыс нәтижелерін жариялауға міндетті.
Заңды жүзеге асыру үшін Бас прокуратураның құрылымында жоғарыда Активтерді қайтару жөніндегі комитет құрылды. Жаңа құрылымдық бөлімшенің пайда болуы нәтижесінде Бас прокуратураның штаттық саны 114 адамға өсті.
Қыркүйек айының басында активті сатып алу көздерін анықтау және заңдылығын тексеру қағидалары әзірленді. Комитет төрағасы өз бетінше немесе Бас прокурордың немесе оның орынбасарының талабы бойынша тергеуге бастамашылық жасай алады. Тергеу кезеңі активті сатып алудан басталатын уақытты қамтуы мүмкін. Сондай-ақ, кейбір жағдайларда тексеру бір активпен шектелмейді: «заңды бұзудың айқын фактілері» анықталса, тексерудің мәні мен мерзімі өзгеруі мүмкін.
Бірінші кезеңде прокурорлар активтерді іздестіреді, олардың нақты орналасқан жерін анықтайды, активтер мен оларды бақылайтын тұлғалар арасындағы байланыс үлгілерін белгілейді. Деректерді іздеу нәтижелері бойынша активтерді қалпына келтіру жөніндегі комиссия «оларды сатып алу көздерінің заңдылығын растау» шартымен активтердің (олардың бұрынғы немесе қазіргі иелері мен үлестес тұлғаларын көрсете отырып) тізілімін жасайды. Тізілімге енгізілгендер өзінің тізілімде екені туралы хабардар болуы керек. Жеке тұлғаларды тек бір жыл ғана тіркеуге алуға болады.
Тiзiлiмге енгiзiлгеннен кейiн бiр айдан үш айға дейiнгi мерзiм iшiнде тiзiлiмге тартылғандар активтердiң пайда болу көздерiнiң заңдылығын растайтын iлеспе құжаттармен қоса активтердi ашу туралы декларация бере алады. Прокурорлар алты ай ішінде жауап беруге немесе қосымша ақпаратты сұрауға міндетті.
Осы жерде прокурорларға «сотқа жүгінуге негіз жоқ екенін мойындауды» немесе керісінше істі сотқа жіберуге, мүлікті өз еркімен қайтару туралы шарт жасасуға немесе іс материалдарын одан әрі зерделеуге кеңес бере алатын комиссия процеске кірісе алады.
Активтер өз еркімен қайтарылған жағдайда тізілімге тартылғандарды жауапкершілікке тарту тоқтатылады. «Өз еркімен қайтару» тергеу субъектісі барлық жағдайда айыппұл төлеуі керек дегенді білдірмейді. «Активтерді ерікті қайтару туралы шарттың талаптарын, активті дамытуға қосқан үлесін, активтен алынған кірісті қайта инвестициялауды, құрылатын жұмыс орындарының санын және активтерді пайдалану тиімділігі мен шарттарын сипаттайтын басқа да факторларды анықтау кезінде актив есепке алынады» делінген заңда.
Мемлекет басшысы адал және патриоттық бизнес әрқашан жоғары бағаланып, мемлекеттің қорғауында болатынын айтқан еді. Сондай-ақ өндіріске салынған инвестиция активтердің шығу заңдылығын дәлелдейтін маңызды ұсыныс ретінде қарастырылатынын айтып, 15 ірі жобаға инвестиция салуды ұсынды.
Ал тізілімдегілер үшін жағымсыз процедура басталады. Сотқа мүлікті мемлекет кірісіне айналдыру туралы талап-арыз бергенге дейін прокурорлар тыйым салуды, мәмілеге тыйым салуды, дивидендтер алуды және заңда көрсетілген басқа да шараларды қолдана алады. Кейіннен сот анықтаған мүлік немесе залал сомасы мәжбүрлі түрде өндіріледі. Егер қайтарылатын активтерді «заттай қайтару мүмкін болмаса» (мысалы, олар шетелге шығарылып, заңдастырылған және сатылғандықтан), мұндай активтердің құны өтеуге жатады. Мемлекетке қайтарылған ақша арнайы бюджет қорына түседі және оны коммерциялық басқарушы компания басқаратын болады.
Қорыта айтқанда, заңның негізгі саяси мағынасы – бизнес ел басшылығының сөзіне құлақ асып, ақшаны айтылған жерге бағыттайды.
Биболат СӘТЖАН
*сурет ашық дереккөзден алынды
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
