«Қазақстан Республикасындағы Бала құқықтары туралы» заңға сәйкес тегіне, нәсіліне және ұлтына, әлеуметтік және мүліктік жағдайына, жынысына, тіліне, біліміне, дінге деген көзқарасына және тұрғылықты мекен-жайына қарамастан, барлық баланың құқығы тең. Сондықтан балалардың жарқын болашағы үшін жалпы атқарылып жатқан жұмыстардан бөлек, олардың құқықтарының сақталуы да басты назарда. Бұл туралы Қызылорда облысының бала құқықтары жөніндегі уәкілі Жақсыгүл Тоғановамен әңгімелескен едік.
– Сәлеметсіз бе? Халықаралық балаларды қорғау күні құтты болсын! Оқу-ағарту министрлігінің шешімімен 2022 жылдың тамызынан бастап әр аймақта бала құқығын қорғау жөніндегі уәкіл лауазымы енгізілді. Бұл лауазымның құзырында қандай міндеттер қамтылған?
– Рақмет! Адам құқығы – бала құқығын қорғаудан басталады. Бала атаулы қашан да ерекше қорғау мен қамқорлыққа мұқтаж екенін ескерсек, бұл заң жүзінде реттеліп, бекітілуі тиіс. Бұл орайда бала құқығын қорғау жөніндегі уәкілдің негізгі міндеті – балалардың құқығын заң жүзінде қорғау, сондай-ақ, мемлекеттік және қоғамдық институттармен өзара іс-қимыл барысында балалардың құқығы бұзылған жағдайда жедел араласып, бостандығын қалпына келтiру. Өздеріңізге белгілі, бұл ретте балаларға қатысты қандай да бір мәселе бірінші кезекте, ата-аналармен, сонымен қатар, тиісті жауапкершілігіне қарай жеке тұлғалармен, мемлекеттік ұйымдармен бірлесе шешіледі.
Айта кетейік, бала құқықтары жөніндегі уәкіл қоғамдық негізде жұмыс істейді. Сондай-ақ олар балаларды қорғау саласындағы мәселелерді шешуге арналған заң жобаларын ілгерілетуге қатысады. Бүгінде елімізде бала құқықтарын қорғауды қамтамасыз ететін 45-тен астам заңнамалық құжат бар. Қазақстан Республикасының заңдарымен және Президент актілерімен жүктелген өкілеттіктерді жүзеге асыру барысында облыстағы балалар құқықтарын, мүдделерін қорғау, ведомоствоаралық байланыс орнату, балалар арасындағы зорлық-зомбылық пен қатыгездіктің алдын алу, оларға тұрмыстық, медициналық, педагогикалық, психологиялық -педагогикалық, құқықтық тұрғыда әлеуметтік қызметтер көрсету, сондай-ақ, аталған әлеуметтік қызметтерге мұқтаж балаларды оңалтуды жүзеге асыру – біздің басты мақсатымыз.
Бұл лауазым – мен үшін үлкен жауапкершілік пен сенім. Осы орайда ең алдымен әлеуметтік әріптес, серіктес мекемелерге тоқталып өтейін. Мысалы, «Атамекен» отбасы үлгісіндегі балалар ауылы. Бұл мекеме ашылған уақыттан бастап М.Мәметова атындағы Қызылорда педагогикалық жоғары колледжімен сенімді әріптестігіміз жыл өткен сайын нығая түсуде. Сонымен қатар, «Қызылорда облыстық психологиялық қолдау орталығы» коммуналдық мемлекеттік мекемесімен, «Қамқорлық» дағдарыс орталығымен бірлескен көптеген шаралар атқарылды. Түрлі тақырыптарда семинар-тренингтер, танымдық-тәрбиелік шаралар жүргізілді, ата-аналармен ашық алаң өткізілді.
Бұдан бөлек, «Балалардың құқықтарын қорғау мәселелері» бағытында білім беру ұйымдарында асхана және тамақтану сапасын бақылау жөніндегі ведомствоаралық сараптамалық топ құрамында зерделеу жұмыстарына қатыстым. «Жекеменшік орта білім беру ұйымдарының көрсетілетін қызметтердің сапасына зерделеу жұмыстарын жүргізу» тобының құрамында бірнеше мектептердегі қызмет көрсету сапасын қадағалап, талапқа сай ұсыныстар берілді. Осы бағытта арнайы мектеп-интернаттары қызметіне де зерделеу жүргізілді.
– Жақсыгүл Қоханқызы, біздің бала күніміз бен бүгінгі балаларға жасалып отырған жағдайды салыстырсақ, арасы жер мен көктей десек болады. Әйтсе де қазіргі қоғамда бала тәрбиесі өзекті. Осының себебі неде деп ойлайсыз?
– Иә, қай қоғамда да балалардың денсаулығына, білім алуына, өмірінің қауіпсіздігіне мемлекет кепіл. Солай десек те қазір қоғам тыныштығы қалыпты жағдайда деп айта алмаймыз. Оның сан түрлі себептері бар. Бір ғана себебін айтар болсақ, түрлі әлеуметтік желі арқылы таралып жатқан толассыз ақпаратты шектеусіз қабылдай берудің салдары да балалар мен жасөспірімдер психологиясына кері әсер етіп отыр. Бір қуанарлығы, бүгінде бұл мәселенің шешімі ретінде Мемлекет басшысының бастамасымен қолға алынған балаларды кітап оқуға баулу бағытындағы жұмыстарда оң нәтиже байқалып келеді.
Жалпы елімізде балалардың бақытты болашағы үшін лайықты жағдай жасалып отыр деп айта аламыз. Бұл орайда мемлекеттік білім беру ұйымдарынан бөлек, уақыт талабына сай бәсекелестік ортада сапалы қызмет көрсететін жеке секторлардың да жұмысы сұранысқа ие.
Мемлекет басшысының бастамасымен білім беру саласында көптеген кешенді шаралар жүзеге асуда. Оның ішінде балалардың тұлғалық және зияткерлік дамуына бағытталған қосымша білім беру саласына ерекше көңіл бөлінуде. Бұған өңірімізде атқарылып жатқан ауқымды жұмыстар нақты дәлел болады.
Айталық, жақында ғана облыс орталығында балаларға арналған «Сыр жұлдыздары» шығармашылық инновациялық академиясы ашылды. Онда бір мезгілде 500, ал тәулігіне 3 мыңға дейін оқушыны қабылдай алады. Орталық ғимараты ғылыми-техникалық, спорттық-сауықтыру және жүзу бассейндеріне арналған блоктарға бөлінген. Ғылым, инженерия, шығармашылық, өнер, тарих, өлкетану, цифрлық технологиялар мен спорт бағыттары бойынша 40-қа жуық үйірмелер жұмыс істейді. Шығармашылық академия Сыр өрендерінің арасынан болашақ ғалымдарды, өнертапқыштарды, әдебиет пен өнердің жарық жұлдыздарын тәрбиелеуде үлкен рөл атқарады деп сенеміз.
Бұдан бөлек, балалар игілігі үшін кейінгі үш жылда облыста 3 оқушылар сарайы мен 2 өнер мектебі пайдалануға берілді. Биылғы жылы өңірде тағы 200 орындық оқушылар сарайы мен 50 орындық өнер мектебінің құрылысы жүргізілуде. Сондай-ақ «Қазақстан халқына» қорының қолдауымен облыс орталығында 300 орындық жазғы демалыс лагері бой көтеруде.
– Жоғарыда айтып өткеніміздей, балаларға қосымша білім беру бағытына мемлекет тарапынан қолдау ерекше. Қазір елімізде мектептен тыс қызмет көрсететін ұйымдардың саны қанша?
– Ел аумағында 1713 мектептен тыс ұйым жұмыс істейді. Бүгінде «Балаларды сауықтыру және олардың шығармашылық, зияткерлік әлеуетін дамыту жөніндегі 2024-2026 жылдарға арналған жол картасы» шеңберінде ауыл мектептерінде 1 мың комьюнити-орталық ашу бойынша жұмыс жүргізілуде. Жол картасы бойынша 2027 жылға дейін 100 қосымша білім беру ұйымын іске қосу жоспарланған.
«Адам ұрпағымен мың жасайды» деген халқымыз бала тәрбиесіне айрықша көңіл бөлген. Бүгінгі күні біздің алдымызда тұрған зор міндет – білім беру сапасын арттыру, бала бойындағы мүмкіндіктерді ашу. Адамдардың мінез-құлқы, іс-әрекеті, қарым-қатынасы, көзқарасы оның алған тәлім-тәрбиесімен сипатталатынын ескерсек, әрбір баланың моральдық дамуы үшін қамқорлық жасау – бүгінгі күннің басты міндеті, сондай-ақ алдағы күннің талабы.
«Барым балам үшін» деген ұстаныммен өмір сүрген халқымыз үшін көзінің қарашығындай бүлдіршіндердің бейбіт күнде қауіпсіз өмір сүруі, лайықты білім алуы – бүгінгі қоғамның алдында тұрған ең басты міндеттің бірі. Сол себепті, біз балабақшада, мектепте, мектептен тыс уақытта балалардың тиісті күтім мен қамқорлық көруіне барынша жұмыс жасап келеміз.
Кейінгі он жылда балалардың құқығын қорғауды қамтамасыз ету мақсатында көптеген жұмыстар атқарылды және жылдан-жылға бала құқығын қорғау жүйесі жетілдіріліп келеді. Бала өзінің физикалық және ақыл-ойының толық жетілмеуіне байланысты туғанға дейін де, туғаннан кейін де қашанда арнайы қорғау мен қамқорлыққа мұқтаж. Біз оларды құқықтық тұрғыда әрдайым қорғауымыз қажет.
Балалардың құқығын қорғау үшін «111 жедел қызмет» байланыс орталығы іске қосылғанын білесіздер. Осы байланыс орталығына қоңырау шалу бойынша түскен арыз-шағымдар дер кезінде қаралып, фактілерін нақтылау бойынша тиісті қолдау жұмыстары жүргізілді, оң шешім табуына жағдай жасалды.
Балалар күні мерекесі қарсаңында білімнің қарашаңырағы саналатын М.Мәметова атындағы Қызылорда педагогикалық жоғары колледжінде Халықаралық балаларды қорғау күні мерекесіне арналған «Балалар үні» атты тақырыптық шаралар аясында «Баланың әл-ауқаты – мемлекеттің қамқорлығы» атты мерекелік жиын ұйымдастырылды. Салтанатты жиында облыстық білім басқармасы басшысының орынбасары Бекжан Есенбаев мерекеге орай балаларды құттықтап, басқарма басшысының арнайы құттықтауын табыстады.
Қызылорда облысы бойынша бала құқықтары жөніндегі уәкіл ретінде өзім және Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің Қызылорда облысы бойынша өкілі Берікбол Байхожаев, «Жастар рухы» Жастар қанаты Қызылорда облыстық филиалы төраға орынбасары Нұрбол Серікбай дөңгелек үстел басындағы мерекелік шараға қатысушы облыс бойынша балалар омбудсмендеріне игі тілектерімізді арнап, елдік мүдде жолында жасалып жатқан жұмыстарына сәттілік тіледік.
Дөңгелек үстел барысында балалар құқықтарын қорғау, әлеуметтік қолдау, жұмыс барысында кездесетін қиындықтар мен оларды шешу жолдары талқыланды. Жаңаша тың ұсыныстар мен құнды пікірлер айтылып, қызу талқыға түскен жиын болды. Осындай еркін пікір алмасу алаңдарын ұйымдастыру – үлкендер мен балалар арасындағы алтын көпір болады, саналы ұрпақ қалыптастыруда өзіндік орны бар, әрі жастардың азаматттық белсенділігін арттыруда, өзара тәжірибе алмасуларына пайдасын тигізеді деп ойлаймын.
Бір жылға жуық уақытта біршама жұмыс атқарылды. Дегенмен жасөспірімдер арасындағы құқықбұзушылықтың алдын алу; қоғамда атқарылып жатқан кешенді жобалар; жасөспірімдердің құқықтық сауаттылығын арттыру, заңсыз іс-әрекеттер жасаудан қорғау, заңға бағынушы азамат ретінде құқықтық тәлім-тәрбие беру мәселелері ешқашанда күн тәртібінен түспек емес. Саналы ұрпақ тәрбиелеу – баршамыздың алдымызда тұрған мәртебесі биік, маңызы зор ұлттық мәселе деп ойлаймын.
–Уақыт бөліп, сұхбат бергеніңізге рақмет!
Әңгімелескен
Ғазиза ӘБІЛДА,
«Сыр бойы»
