Біздің Қаратереңнен қозы көш жерде бүк түсіп, бұйығып жатқан Бөген деген ауыл бар. Екі ауылдың арасын сылаң қаққан Сырдария ғана бөліп тұр. Сұлу дария, сүлей дария ұлы теңізге тақап қалғанда оң жағындағы Бөгенге басын бұрып, бір қарап алып, сол жағындағы Қаратереңге қарай сәл қисаяды да, дәл осы тұстан арнасы толы ағын суды айдынды Аралға лақ еткізеді.
Қиналмай-ақ, қызғанбай-ақ айтайық, сол Бөгеннің боз даласы Қаратереңнің қара топырағынан да құйқалы ма деп қаламыз. Біз аулымыздан қаптаған ұшқыш шыққан деп күпінеміз кейде. Ал Бөгеннен өркеуде Мәскеудегі ғарышқа адам аттандыру мәселесімен айналысатын құпия қалашықта жұмыс істеген атақты конструктор шыққан. Қаламы жүйрік журналистер көптеп туған Қаратереңнен жабылып жүріп өргізген көркем дүние жазатын жалғыз-ақ жазушымыз бар. Одан өзгеміз публицистиканың төңірегінен ұзай алмадық. Ал Бөгеннің қаптаған қара сөз шеберлерінің тізімін әйгілі Зейнолла Шүкіровтің өзі бастап тұр. Одан кейінгілер де осал емес… Сайлаубай Жұбатыров, Қуаныш Жиенбаев, Толыбай Абылаев, Жұматәлі Әбдіраман, Болатбек Қожан… Дарияның теңізге құяр жерінде тұрған Қаратереңнің күнқақты кісілері балықты ешкімнен кем ауламайды. Әйтсе де, Бөгеннің балық аулау қарқыны бөлек. Баяғыда басқа емес, Лениннің өзінен хат келген жылы бір емес, он төрт вагон балық аулап, тәулік құрғатпай Еділ бойына жөнелткен де осылар. Бұл оқиға сырбаз суреткер Ғабит Мүсіреповтің «Жиырма төрт сағатта» деген әңгімесіне өзек болды. Қаратереңнің балықшылары өңіріне Ленин орденін тағып алып шақырыспаға келіп, жүрек жалғап, жылытпа ішіп жүрсе, Бөгеннің балықшылары сол заманның ең жоғарғы марапаты – Социалистік Еңбек Ерінің алтын жұлдызын кеудесіне қондырып, Аралға жиылысқа кетіп бара жатады. Сөйтіп, қай кезде де берекелі Бөгеннің бір бәсі биік болды.
Сол Бөгенде тұратын Тастыбай Әбдиев деген әуесқой сазгер, арқалы ақын бар еді. Өзі ауылдағы орта мектепте сабақ беретін. Іргеміздегі елді мекеннің адамы болса да, өмірі көрген емеспіз. Бірақ сол Тастыбайдың «Болмасын соғыс!» деген әнін күллі Сыр өңірі беріле шырқайтын. Ірілі-ұсақты көркемөнер байқауларында айтылмай қалмайды. Енді ән болғанда да, әдемі ән! Кәдімгі патриоттық сезіміңді ұлғайтатын шынайы шығарма. Бәріміз де «Болмасын соғысты» өз бетімізше ыңылдап да, хорға қосылып та айтып, әуелетіп, әуендетіп өстік. Бұл ән бірнеше ұрпақтың кәдесіне жарады. Демек, бүгінгіше баяндасақ, нағыз хиттің өзі болғаны. Өңірлік деңгейдегі, әрине… Мына тұрған Бөген, таяқ тастам жердегі ауыл. Сол замандағы баршаға танымал ән авторының көрші ауылдағы орта мектептің қарапайым ғана мұғалімі екендігі, оның даңққа мас болып, көкке ұшып кетпей, Көнебөген мен Қарашалаңның арасында жұртпен бірге жер басып жүретіндігі бізді таңғалдырмай қоймайтын.
Арада жылдар өтті. Арман қуып Алматыға кеттік. Анығырақ айтсақ, сол арман бізді өлгенше қуалап, Ақбас Алатаудың етегіне дейін апарып тастады. Баяғы ән мен сәннің бәрі естен шыққан-ды. Бір күні Аралға жол түсті. Зейнолла Шүкіровтің туғанына 80 жыл толуына арналған ақындар айтысына қазылық еттім. Аудан ауқымы десек те, бұл бір жан алысып, жан беріскен алапат айтыс болды. Бөгеннің тұрпаты қатты қысқан жұдырықтай біртұтам баласы өлеңді өзгеше өріп, қарсыластарын алып та жықты, шалып та жықты. Сөзіне үкі таға біледі екен. Аты-жөні – Ержеңіс Әбдиев. Құдай-ау, Әбдиев дегенді қайдан естіп едім осы?! Е, енді есіме түсті, ілгеріректе талайды тамсандырған Тастыбайдың тегі екен ғой… Үзілісте әлгі жұқалтаң баладан «Болмасын соғыстың» авторы Тастыбай Әбдиевке қатысың бар ма?» деп сұрадым. «Иә, баласымын ғой» деді ол. Бәсе…
Содан бері Тастыбайдың тұяғының жазған-сызғандарына ара-тұра көз салып қоямыз. Бұл да әкесі секілді мұғалім. Мамандығы филолог емес, математик. Кәдімгі дүниені дүрілдеткен оқымысты шайыр Омар Хаям секілді небір қиын есепті ойнап отырып шығаратын арқалы ақын. Есепті жай шығара салмайды. Әбден әспеттеп, күрең шай секілді баптап, оны асықпай демдеп, шамбысын шөктіріп, суын тұндырып қойып шығарады. Кісәпір есепші емес, кәсіби математик. Кейде ол есепті өлеңмен де өреді. «Ержеңістің ерекше есептері» деген танымдық сипаты бөлек құнды кітап – соның айғағы. Кезінде академик Мұхтарбай Өтелбаймен бірге бұл жинаққа рецензент болғанбыз. Әрине, екеуміз екі шаһардың тұрғыны болған соң Ержеңіспен тығызырақ араласудың реті келе қойған жоқ. Бірақ оны тәуір жігіт деп топшылаймын. Себебін айтайық. Біріншіден, жанында жүрген жолдастары жақсы. Елге белгілі саңлақтар. Бұл баланы төбесіне көтереді олар. Екіншіден, қаншама қызметке баруға мүмкіндігі болса да, әзір мектептен тамырын үзгенді қаламайтын тәрізді. Ендеше тумысынан педагог, оның үстіне ұстанымына берік болғаны. Үшіншіден, қашанда сергектікті серік етіп жүреді. Қолы қалт етсе, спорт залынан шықпайды. Доп қуалайды. Ол допты қуалап, Сырдың сыртына дейін барып қайтады. Шамасы, бүкіл Сырды адақтап болған ба, білмейміз ғой, кейде іргелес облыстардың дәу стадионының дәу қақпасына келіп, шірене тартып, гол соғуға ұмтылып, жанталасып жатады. Қысқасы, атына сай, әрі – Ер, әрі – Жеңіс!
Бауыржан ОМАРҰЛЫ
