Мемлекеттің әлеуметтік функциясының мазмұны қандай? Ол адамдардың еңбегі мен денсаулығын қорғауды, кепілдендірілген ең төменгі жалақы мөлшерін, отбасын, ананы, әке мен баланы, мүгедектер мен қарт азаматтарды мемлекеттік қолдауды, әлеуметтік қызметтер жүйесін дамытуды, мемлекеттік зейнетақыларды, жәрдемақыларды және әлеуметтік қорғаудың басқа да кепілдіктерін қамтиды.
Әлеуметтік мәселелер кімді болсын толғандырмай қоймайды. Әлі де толыққанды шешімін таба қоймаған мәселелер баршылық. Солардың қатарына мемлекеттің әлеуметтік қызметі жатады. Әлемнің көптеген елдері қоғам мүшелерінің әлеуметтік тұрғыда қамсыздандыру мәселесіне ерекше мән беруде.
Қазақстан Республикасы да дамыған елу елдің қатарына ену жолында осы мәселеге ерекше ықтиярмен көңіл бөлуі қажет. Мемлекеттің әлеуметтік қызметі сол мемлекеттегі экономикалық өсіммен тікелей байланысты.
Қазір мемлекет және құқық теориясында, ғалымдар ортасында мемлекеттің әлеуметтік қызметін түсінуге байланысты жалпы бағыты бір болғанмен, әртүрлі ой-тұжырымдар орныққан. Отандық заңгер-ғалым Т.Ағдарбековтың айтуынша, әлеуметтік құқықтық мемлекеттің құрылуы қиын жолдардан өтті. Тек құқықтық мемлекет біртіндеп әлеуметтік мемлекет кейпіне ие болады, жеке адамдардың еркін дамуына формальды кепілдік әлеуметтік қорғаудың материалдық кепілдігімен толықтырылады. Қазіргі құқықтық мемлекет барлығына бірдей әлеуметтік қорғалуға кепілдік береді.
Тек экономикалық, материалдық, рухани жағынан еркіндігі бар мемлекет қана елдің тұрғындарына адал әлеуметтік саясат жүргізе алады. Қазақстандағы алғашқы мемлекет және құқық теориясының авторлары да әлеуметтік қызметке мынандай түсінік береді: Әлеуметтік функция – мемлекеттің негізгі міндеттерінің бірі. Халықтың әлеуметтік жағдайын жан-жақты қамтамасыз етіп, жақсы дәрежеде дамыту.
Мемлекеттің әлеуметтік саясаты екі бағытқа бөлінеді. Бірінші бағыты – адамдардың қоғамдағы еңбегіне қарамай мүгедектерге, зейнеткерлерге, науқас адамдарға, көпбалалы отбасыларға, студенттерге мемлекеттік көлемде жан-жақты көмек жасап, олардың әлеуметтік жағдайын жақсарту, екінші бағыты – адамдардың денсаулығын қорғауға, жақсартуға, мәдениетті дамытуға, халықтың жақсы тұрып, жақсы демалуына қамқорлық жасап, мемлекеттік бюджеттен тиісті мөлшерде қаржы бөліп отыру.
Белгілі ғалым С.Табанов мемлекеттің әлеуметтік қызметінің мәні мынада деп санайды: «Әлеуметтік сферада халықты әлеуметтік қорғау (мүгедектерді, көпбалалы аналарды, жұмыссыз адамдарды), зейнетақымен қамтамасыз ету, денсаулық сақтауға, білімге, жол құрылысына, қоғамдық көлікті дамытуға, байланыс құралдарына қажетті қаражатты бөлу, т.б.». Ал, Ғ.Сапарғалиев пен А.Ибраева әлеуметтік мемлекеттің маңызы мынада дейді: «Қандай да болсын қоғам түрлі таптардан, әлеуметтік топтардан тұрады. Кейбір елдерде, мысалы Қазақстанда, көптеген ұлттар тұрады. Олардың арақатынасын реттеу – негізінен мемлекеттің міндеті. Оларға қамқорлық жасауды, олардың арасындағы қатынастарды, пайда болатын қайшылықтарды реттеу, шешу, жөнге салу, тек қана мемлекеттің қолынан келетін іс. Ол үшін мемлекетте күш те, қаражат та, басқа да мүмкіндіктер бар. Осыған сәйкес мемлекет әлеуметтік функция атқарады. Егер мемлекеттің осы қызметі кең өріс алып, үздіксіз жүргізілетін болса, оны әлеуметтік мемлекет дейді».
С.Өзбекұлы мен Ө.Қопабаев Қазақстан Республикасының Ата заңына сүйене отыра, мемлекеттің әлеуметтік қызметінің мәнін мынадан көреді: «Қазақстан Республикасының Конституциясы мемлекетімізді демократиялық, зайырлы, құқықтық мемлекет ретінде орнықтырумен қатар, оны әлеуметтік деп жариялады. Әлеуметтік функция қоғамның көптеген салаларын қамтиды және мемлекеттің, адамның әл-ауқатын, тұрмысын жақсартуға бағытталған.
Әлеуметтік функцияның ең негізгі мақсаты қоғамдағы байлықты халық арасында әділеттілік қағидасы негізінде бөліп беру болып табылады. Мемлекет өз тарапынан еңбек етуге жарамсыз болған қоғамдағы әлеуметтік топтарға жан-жақты қамқорлық жасауға міндет алады.
Конституцияда былай деп көрсетілген:
1. Қазақстан Республикасының азаматына жалақы мен зейнетақының ең төменгі мөлшеріне, жасына келген, науқастанған, мүгедек болған, асыраушысынан айырылған жағдайда және өзге де заңды негіздерде әлеуметтік қамсыздандырылуына кепілдік беріледі.
2. Ерікті әлеуметтік сақтандыру, әлеуметтік қамсыздандырудың қосымша нысандарын жасау және қайырымдылық көтермеленіп отырады (28-бап).
Бұл норма мемлекетке қарт адамдарға, мүгедектерге, көпбалалы отбасыларға, тастанды, жетім балаларға және тарихи отанына оралған қазақтарға көмек көрсету міндетін жүктейді. Сонымен қатар, мемлекеттің әлеуметтік функциясының ең бастапқы міндеттерінің бірі – кедейлікпен, жұмыссыздықпен күресу. «Қазақстан-2030» бағдарламасында мемлекет алдына мынандай міндеттер қойылған. «Осы жылдардың ішінде кедейшілік пен жұмыссыздыққа қарсы күрес стратегиясы:
– кіші кредиттер жүйесін енгізуге;
– шағын және орта бизнесті дамытуға;
– еңбекті көп қажет ететін салаларды басымдықпен дамытуға және бұларға шетел инвестициялары мен ұлттық капиталды белсенді тартуға;
– шарттар мен контракттар және бюджеттік сатып алулар кезінде жұмыспен қамту проблемаларына қатаң тұрғыдан келуге;
– қоғамдық жұмыстарды, ең алдымен жол құрылысы мен орман отырғызуды дамытуға;
– жеке кәсіпкерлікті дамыту жолындағы қажетсіз әкімшілік кедергілердің бәрін алып тастауға;
– қызмет көрсету саласын, әсіресе туризмді белсенді дамытуға негізделеді.
Бұл міндеттер мемлекеттің әлеуметтік функциялары арқылы іс жүзіне асырылады.
Қанат ҚЫПШАҚБАЕВ,
«Болашақ» университеті жоғары колледжінің оқытушысы
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
