Сырдың самалы соққан сайын Сыр елі перзенттерінің ерен еңбегі мен өнегелі өмір жолы көз алдыңа келеді. Бұл киелі өңірдің әр түйір топырағы талай тұлғаның табан ізін сақтап, ел игілігі үшін төккен маңдай терін еске салады. Сол ел мақтаныштарының бірі – құрылыс саласының майталманы, өз заманының тынысымен еселі еңбек етіп, елге танылған абзал азамат, парасатты тұлға Темірбек Матайұлы Матаев.
Темірбек Матайұлының өмір жолы – ерен еңбектің, зор жауапкершілік пен адамгершіліктің жарқын үлгісі. Қай жерде, қай қызметте жүрсе де, Темірбек аға өз ісіне бар ынтасымен беріліп, ел дамуына өзіндік үлесін қосты. Мамандығына лайық еңбек етті. Оның қолтаңбасы бар құрылыс нысандары тек бетон мен кірпіштің жиынтығы емес, елге деген сүйіспеншіліктің, азаматтық борыштың көрінісі.
Биыл ел ағасы сексеннің сеңгіріне шығып отыр. Сексен жыл – бір адамның ғұмыры ғана емес, тұтас бір дәуірдің шежіресі. Бұл уақыт Темірбек ағамыздың өмірінде ел тарихымен сабақтасып, маңдай термен жазылған еңбек жылдарының жылнамасына айналды. Ол өмірдің талай белесін сабырмен еңсеріп, әр кезеңнің өз қиындығы мен қуанышын көріп, бәрінен де адамдық абыройын биік ұстап шыққан азамат.
Осыдан сексен жыл бұрынғы кезге көз жүгіртсек. 1945 жылдың қараша айы. Сыр бойын баяу жел тербеп, тарихы терең Қазалы қаласының қоңыр топырағынан жаңа өмір есік ашқан сәт. Сол күні дүниеге келген сәбидің есімі Темірбек деп қойылды. Бұл есімнің өзінде бір берік мінез, төзім мен табандылықтың белгісі бар еді.
Темірбек сәбидің балалық шағы сол киелі Қазалы шаһарының қасиетті топырағында, бұрқырап аққан Сыр өзенінің бойында еңбекпен тыныстаған ауылда өтті. Әкесі Матай Нұрымбетұлы мен анасы Айша Бұхарбайқызы ұрпағына өнеге болған еңбек адамдары, мейірімі мен тәлімді тәрбиесі арқылы балаларының бойына адамгершілік дәнін еккен инабатты жандар болатын. Осындай ұлағатты ортада өскен бала ерте жастан-ақ тектілікті бойына сіңіріп, адалдық пен еңбекқорлықтың қадірін түсініп, үлкен өмірге деген ынтызарлықпен ер жетті. Қазалыда мектеп қабырғасында жүргенде-ақ оның зеректігі мен жауапкершілігі мұғалімдер назарынан тыс қалмады. Әр сабағын ұқыппен тыңдап, тапсырманы уақытында орындап, сыныптастарына үлгі бола білді. Сол жылдары-ақ оның көзінен өмірге деген талпыныс, елге пайдам тисе деген ізгі ниет байқалатын.
Мектепті ойдағыдай аяқтаған жас жігіттің арманы – туған елдің өркендеуіне үлес қосу еді. Сол мақсатпен ол Қызылордадағы Гидромелиорация техникумына оқуға түседі. Бұл сол кезең үшін ел экономикасы мен ауыл шаруашылығына аса қажет мамандықтардың бірі болатын. Темірбек осы оқу орнында инженерлік ойлау қабілетін дамытып, «техник-механик» мамандығын үздік меңгеріп шығады. Сол уақыттар ел еңсесін қайта тіктеп, соғыстан кейінгі жылдардың әлі де ауыртпалығын еңбекпен еңсеріп жатқан кезең. Жастардың бойында отансүйгіш рух, еңбекке құлшыныс ерекше болатын. Міне, осындай өр рухты, белсенді жастардың алдыңғы сапында жүргендердің бірі Темірбек Матайұлы еді. Ол өзінің мамандығын тек күнкөріс құралы емес, ел игілігі үшін қызмет ету жолы деп қабылдады.
Темірбек жас маман ретінде алғашқы еңбек жолын ауыл шаруашылығына қатысты нысандарда слесарь, десятник, мастер, прораб қызметімен абыроймен бастады. Су арналары мен бөгеттер салу, жерді игеру, ел тіршілігіне ауадай қажет су жүйелерін салу, жөндеу жұмыстары – оның күнделікті өмірінің бір бөлігіне айналды. Күннің аптабы мен желдің өтінде жүріп, ол нағыз өмір мектебінен өтті. Оның еңбегі қарапайым болғанымен, маңызы зор еді – халықтың тұрмысын жақсартып, тіршілігіне нәр берді.
1965-1968 жылдар аралығында ол азаматтық борышын өтеу үшін Калининград облысына аттанып, Мамонов қаласында Отан алдындағы жауынгерлік қызметін атқарды. Әскер қатарында да адалдық пен тәртіптің үлгісін көрсетті. Қай ортада жүрсе де, қазақ баласына тән еңбекқорлық пен сабырлық бойынан табылатын ол әскерде бөлімше командирі, взвод командирінің орынбасары, аға сержант шеніне көтеріліп, өз міндетін абыроймен атқарып шықты. Елге оралған соң, Темірбек аға қайтадан туған жердің игілігі үшін еңбекке кірісті. Еселі еңбек пен ұйымдастырушылық қабілетінің арқасында елеулі нәтижеге жетіп, озаттар қатарынан көрінді. Қызылорда қаласындағы мықты өндіріс орны – «Қызылорда құрылыс» тресінде комсомол ұйымының хатшысы, прораб болып, «Қызылордасовхозводстрой» бірлестігінде аға инжинер, ПМК-27 мекемесінде басшы орынбасары, ПМК-15 мекемесінде басшы қызметтерін атқарып, өңірдің құрылыс саласының өсіп-өркендеуіне зор үлес қосты. Осы жылдары өз мамандығын жетілдіру мақсатында еңбектен қол үзбей жүріп, Жамбыл гидромелиоративтік құрылыс институтының Қызылордадағы филиалына түсіп, «Инженер-гидротехник» мамандығын иеленді. Ағамыз құрылыс, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық саласында ұзақ жыл еселі қызмет етіп, еңбектің көрігін қыздырып, зейнет жасына дейін қаламыздағы «Шұғыла» құрылыс жөндеу басқармасында басшы қызметін жасап, көпқабатты тұрғын үйлердің халыққа жақсы қызмет көрсетуіне сүбелі үлес қосты.
Қызылорда қаласының көшелерімен жүрсеңіз биік үйлердің кірпіші мен іргетасынан сол бір адал еңбектің табын сезесіз. Себебі бұл қаланың талай ғимараты – Темірбек Матайұлының басшылығымен тұрғызылған нысандар. «Қаладағы құрылыстарда сіздің қолтаңбаңыз бар» деген сөз ол кісіге мақтан үшін емес, өмір шындығы ретінде айтылады. Өйткені сол еңбекте оның жастығы, күш-қайраты, өмірінің ең белсенді кезеңі қалды. Оның басшылығымен бой көтерген көпқабатты үйлер бүгінде Қызылорданың келбетін айшықтап тұр.
Темірбек Матаев ешқашан атақ іздеген жан емес. Бірақ еңбегі мен адалдығы ел назарынан тыс қалмады. Кеңес дәуірінен бастап, Тәуелсіздік жылдарына дейін оның есімі құрметпен аталды. Мемлекеттік медальдар мен төсбелгілер, министрлік пен облыс әкімдігінің алғыс хаттары соның айғағы. Бірақ ол үшін ең үлкен марапат – халықтың ризашылығы еді. «Біреуге көрсетіп, біреуден мақтау күтпеген» деген сипат дәл осындай азаматтарға арналған. Ол кеуде керіп мақтанбай, қарапайымдылығымен көпке үлгі бола білді. Туыстарының, құда-жекжаттарының ұйытқысы болып, қуаныш-реніштерінде қызмет көрсетіп, жастарға, өзгелерге үлгі болды. Темірбек ағамыз бен жеңгеміз Әзизаның кеңпейілділігі болар талай туыстың балаларын тәрбиелеп, білім алуына атсалысты. Соның бірі – осы жолдардың авторы.
Бұл – Темірбек ағаның бір қыры ғана. Ол тек тас пен темірдің ғана емес, тарих пен тектіліктің де тілін түсінген жан. «Тамырыңды тану – ұлтқа қызмет етудің бір жолы» деген өмірлік берік ұстанымымен өз тегінің шежіресін зерттеп, Кіші жүздің Әлімінен тарайтын Шекті руының Кішкене атасынан шыққан Дәулетияр бабасының есімін ұрпақ жадында жаңғыртты. Бабасының жерленген орнын тауып, бейітін белгілеп, оған ескерткіш қойғызуға бастамашы болды. Бұл рухани жаңғырудың, елдік пен ұлтқа құрметтің айқын көрінісі еді.
Жалпы Матай әулеті – Сыр өңірінің тарихында өзіндік ізі бар, еңселі де еңбекқор әулеттердің бірі. Әулеттің бастауы – елге сыйлы, адал еңбегімен абырой тапқан Матай Нұрымбетұлы мен Айша Бұхарбайқызында жатыр. Бұл қос шаңырақ иесі бар ғұмырын ұрпақ тәрбиесіне арнап, бес ұл мен бір қызды ізгілікке, білімге, еңбекқорлыққа баулыған ардақты ата-ана еді. Тектіліктің туын биік ұстаған әулеттен шыққан ұл-қыздар түрлі салада табысты еңбек етіп, ел құрметіне бөленді. Әулеттің тұңғышы Алдаш Матайұлы (1909-1976) өз дәуірінде ауылдық кеңестің төрағасы қызметін атқарып, елдің мұң-мұқтажын шешуде ерекше еңбегімен көзге түсті. Ұлы Отан соғысы жылдарында да, бейбіт кезеңде де ауыл шаруашылығын дамытуға бар күшін арнаған, жұрт сыйлаған азамат болды. Інісі Мұстафа Матайұлы (1933-2017) – Сыр елінен шыққан алғашқы философтардың бірі. Философия ғылымдарының кандидаты, профессор, академик. Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінде ұзақ жыл дәріс беріп, саналы ғұмырын жас ұрпаққа білім мен тәрбие беруге арнаған ұлағатты ұстаз. Ол Қазалы ауданының және Қызылорда қаласының құрметті азаматы атанды. Матайқызы Мария (1936-2002) – ауыл шаруашылығы саласының майталманы. Қарауылтөбе ауылындағы тәжірибе шаруашылығында абыройлы қызмет етіп, еңбегімен ел алғысына бөленген еңбек ардагері. Өмірін еңбекпен өрнектеп, ұл-қыз тәрбиелеп өсірген ардақты ана. Матайұлы Әмірхан (1937-1985) – облысқа белгілі инженер-технолог. Қызылорда қаласындағы ет комбинатының бас инженері қызметін атқарып, өңірдің азық-түлік өнеркәсібін дамытуға зор үлес қосқан. Қысқа ғұмырында қажырлы еңбегімен ел есінде қалған азамат. Матайұлы Өмірбек (1949 ж.т.) – техника ғылымдарының кандидаты, доцент. Ғылымға өмірін арнаған ұстаз. Қызылорда мен Алматы қалаларындағы жоғары оқу орындарында дәріс беріп, талай шәкірттің жүрегіне білім нұрын сепкен ғалым.
Ал әулеттің келіні, Темірбек ағаның жұбайы, жеңгеміз Исламбайқызы Әзиза Жалағаш өңірінің тумасы, даңқты діни білімді, атақты ұлағатты ұстаздар тәрбиелеген, данышпан Қалжан ахунның шөбересі, отбасының ұйытқысы. Еңбек жолын халық тұтыну саласында бастап, жеңіл өнеркәсіп саласында табысты қызмет еткен. Қызылорда қаласындағы тоқыма фабрикасында қажырлы еңбегімен зейнет жасына абыроймен жеткен азаматша. Ол ұл мен қыздардың ардақты анасы, немерелердің мейірбан әжесі. Олардың ұлы Нұрлан, қыздары Айжан мен Зәуре қазіргі таңда Қызылорда мен Алматы қалаларында тұрып, өз отбасыларында өнегелі ата-ана, еңбекқор кәсіпкерлер ретінде өмір сүріп келеді.
Сексен жас саналы ғұмырдың биік шыңы, өмір мектебінің университеті десек, сол бір өзі бір университеттей ағамыз Темірбек Матайұлымен жүздескен сайын оның бойынан қайрат пен қажырдың, өмірге деген құлшыныс пен рухтың лебі есіп, жігерлендіре түседі. Сондықтан да болар замандастарының «Темірбек Сыр елінің сырлы да салиқалы азаматы ғой, еңбегімен еленген ер емес пе» деп ыстық лебіздерін білдіріп жататыны.
Ұрпағыңызға үлгі, елге тірек ақ сақалды абыз қария болып жүре беріңіз дегіміз келеді.
Күмісбай ҚОСЕКЕЕВ,
Қазақстан Республикасы
сот-прокуратура
органдарының ардагері,
әділет кеңесшісі
