Еліміздің тарихында әлі де толық ашылып, айтылмай келе жатқан Алашорда қозғалысының өзіндік орны бар.
Оның ар жағында Алаш арыстарының азапты өмірі, аласапыран тағдыры тұр.
Биыл аймақтағы айтулы мереке – бұрынғы Ақмешіт, қазіргі Қызылорда қаласының астана болғанына 100 жыл! Осыған орай қалалық «Жастар театры» алаштанушы ғалым Елдос Тоқтарбайдың «Жас Алаш. Шындық шырағы» атты тарихи драмасын алғаш сахнаға алып шықпақ. Спектакльдің режиссері театр және кино актері Ұлан Болатбек.
Шығарма авторы Елдос Тоқтарбай, қоюшы режиссер Ұлан Болатбек, театрдың көркемдік жетекшісі Оңталап Нұрмаханов және театр басшысы Нұрмат Мансұр өңірдің БАҚ өкілдерімен кездесіп, қойылымның жалпы мазмұнымен таныстырып, идеяның туындауына негіз болған деректер жайлы әңгімеледі.
– Өздеріңіз білесіздер, Ақмешіт – тарихи қала, ел өміріндегі көптеген тарихи оқиғаларға куә болған қала деп білеміз.
Ақмешітте Алаш арыстарының ізі қалған. Жаңа республикамыздың негізі қаланған. Өз территориямызда болған тұңғыш астана екені бізге белгілі. Бес жыл астана болған бас шаһарда мемлекет үшін маңызды шешімдер қабылданған.
Биыл бұрынғы Ақмешіт, қазіргі Қызылорда қаласының астана болғанына 100 жыл толып отыр. Осы жүз жылдың тарихын халыққа қалай жеткіземіз? Оған дейін білесіздер, кейінгі жылдарда театр сахналарында, кино әлемінде Алаш қайраткерлері, Алашорда қозғалысы туралы бірлі-жарым дүниелер жүзеге асырыла бастады. Оның өзінде біртұтас концепсиялық дүние емес, бір тұлғаның өмірі немесе бір кезеңдегі оқиғаның берілуі арқылы ғана бейнеленіп келді.
Баршаңыз білесіздер, Алаш қайраткерленің ұрпақтарынан жалғыз қалған, ғасыр жасаған Міржақып Дулатовтың қызы Гүлнар Дулатова артына көп мұра қалдырды. Өмірден өткенше әкесінің ғана емес, әкесінің көзін көрген, жанында болған, майдандас, мұраттас болған қаншама азаматтардың сөзін сақтап қалып, жазып, жариялап кетті.
Сол Гүлнар анамыз өзінің кітабында өмірінің ең бақыты шағы, қайталанбас төрт жылы Қызылордада өткенін айтады. Әлбетте, бұл жерде Әлихан Бөкейханов, Ахмет Байтұрсынов, Міржақып Дулатов сынды Алаш қайраткерлерінің арасындағы адами қарым-қатынас, адал достық, бір-біріне деген жан аямас жақындығы себеп болса керек.
Осы жайды ойлана келе, Алаш арыстарының рухты істері, сол уақыттағы бұрынғы қудаланып, саясат сахнасынан ығыстырылған тұлғалардың ұлттық мүдде, ұлт ісі, жалпы руханиятқа еткен қызметі жанама хроникалық деректер арқылы беріледі, – дейді Елдос Тоқтарбай.
Спектакльдің режиссері Ұлан Болатбектің айтуынша, қойылымда Алаш қайраткерлерінің жастық шағы, білімі, іскерлігі, ұлттық мүдде жолындағы күрескерлік кезеңі сахналанады. Алаш идеясы жолындағы арыстардың жанкешті қызметі, оларға қарсы советтік өкіметтің сойылын соққан НКВД жансыздарының қиянаты суреттеледі.
– Жастар театры осындай аса маңызды тақырыпты сахнаға алып шығуға тәуекел етіп, ерекше ізденіспен еңбек етті. Дарынды актер, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Дулыға Ақмолданың шеберлік сағатына қатысты. Нәтижесінде, танымы терең тарихи туынды көрерменге жол тартпақ. Бағасын халық береді, – деді ол.
Қорыта айтқанда, тарихи туынды ұлттың рухын көтеріп, қазақ тарихындағы Қызылорда қаласының айшықты орнын айқындап, Алаш арыстарының ұстанымын өскелең ұрпаққа насихаттау, орасан еңбегінен тағылым алу идеясына негізделген.
Айта кетейік, баспасөз алаңында шығарма авторлары мен журналистер аз-кем пікір алмасты. Сұхбат барысында Алаш қайраткерлері өмірінің маңызды әрі мағыналы кезеңін Қызылорда қаласында өткергені, осы жерде олардың алғашқы әдеби шығармалары дүниеге келгені айтылды. Осы тұрғыда Сыр елінде Алаш қайраткерлерінің есімін есте қалдыратындай, олардың ел тарихындағы орнын ұрпаққа үлгі ететін жарқын істер жалғасын тапса деген ұсыныстар айтылды.
Ғазиза ӘБІЛДА,
«Сыр бойы»
