«Дәрігерде қыранның өткір көзі, бойжеткеннің нәзік қолы және арыстанның түкті жүрегі болуы тиіс» Ибн-Сина
Сағындық Шәмшиев 1945 жылы 5 шілдеде бұрынғы Тереңөзек ауданы Карл Маркс ауылында дүниеге келген.
1968 жылы Алматы мемлекеттік медицина институтын бітіріп, Қызылорда қалалық ауруханасында дәрігер-анестезиолог, хирург болып еңбек жолын бастаған.
1978 жылы осы аурухана бас дәрігерінің жедел жәрдем бойынша орынбасары, 1982-2012 жылдары қалалық дәрігерлік жедел жәрдем станциясының бас дәрігері қызметін атқарды.
Алғашқы жылдары қалалық жедел жәрдем бөлімшесі болған мекеме С.Шәмшиевтің көп ізденіс, ұйымдастырушылық, іскерлік қабілеті арқасында нығайып, қалалық дәрігерлік жедел жәрдем стансасына айналды. Стансада қала бойынша жедел жәрдем бөлімшелері, зарарсыздандыру орталығы, кардиология, үдемелі терапия, акушерлік, балалар дәрігерлерін шақыру топтары ашылып, нәтижелі жұмыс істеді.
Облыс бойынша медициналық жедел жәрдем жұмысын дамыту мақсатында барлық аудандағы ұйымдастыру-әдістемелік көмекті жақсартып, медқызметкерлердің іс-тәжірибесін, біліктілігін арттыруға баса назар аударылды, жедел жәрдемнің халыққа дер кезінде сапалы қызмет көрсетуін қамтамасыз етті.
Жоғарғы санатты дәрігер-хирург «Құрмет» орденінің, «Шапағат» және «ҚР Тәуелсіздігіне – 10 жыл» мерекелік медальдарының иегері. 2001 жылы «Қызылорда қаласының үздік дәрігері» атағы берілді. «Денсаулық сақтау ісінің үздігі» белгісімен, 2015 жылы ҚР Президентінің Алғыс хатымен марапатталған.
Саналы ғұмырын халық денсаулығын сақтауға арнаған дәрігер зейнеткерлік жасқа жетіп құрметті еңбек демалысына шықса да, әлі күнге ауруханадағы жұмысын тоқтатқан жоқ. Ақ желеңді абзал жан білімі мен тәжірибесін жас мамандарға үйретуден жалықпай, бірінші байлықты қорғауға бар қажыр-қайратын жұмсап келеді.
Жақында С.Шәмшиевті 80 жасқа толу мерейтойына орай облыс әкімі Нұрлыбек Нәлібаев арнайы қабылдап, ізгі тілегін айтып, облыстың Құрмет грамотасын табыс етті.
Сағындық аға кәсіби мамандығына қоса ақындық қабілетімен де белгілі. Оның «Дәрігер жүрегі» атты жыр жинағы, «Жұлдыздар жанған жұмақ жер» атты деректі кітабы жарық көрді.
«Маржадан ұл туса…» немесе жалғыздың жары – Құдай
Сағындықтың әкесі Шәмші кеңес өкіметінің алғашқы жылдары 8-ауыл деп аталған бұрынғы К.Маркс колхозында сиыр баққан. Ал Қалима ана сауыншылықпен айналысқан. К.Маркс деп отырғанымыз – қазіргі Н.Ілиясов ауылы.
Шәмші ата белі мығым, білегі қарулы мықты адам болған. Бұл кісілердің аталығын «Маржа» деп атаған, арғы аталарының бәйбішесі Маржанбике деген қарақалпақ қызы болса керек. Сол бәйбіше күйеуі ерте қайтып, барлық баланы өзі бағып өсіріпті. Соған байланысты кейінгілердің бәрін Маржанбикенің атын қысқартып, «Маржаның балалары» деп кеткен.
Осы Маржаның балаларының бәрі де палуан, қажырлы болып өскен. Әсіресе, олар қамыс орғанда алдына адам түсірмеген. Шәмші ата да бір орақ салғанда мың қамыс орып тастайды екен. Ел ішінде «Маржадан ұл туса, қамысқа күн туады» деген сөздің қалуы да тегін емес.
Сиыршы Шәмші ата «Ысқақ қайыры», «Тұнба түбегі» деген жерлерді жайлап жүрген. Бір күні қақаған қыста Жәдікбай деген сиыршының бір сиыры дария жиегіндегі мұз ойығына түсіп кетеді. Жәдікбай сиырды әрі-бері мүйізінен тартқылайды да қояды. Мұны көрген Шәмші ақсақал «обал ғой, көз алдыңда өлтіресің бе» деп белуарға дейін ойыққа түсіп, сиырдың құйрығын қолына орап тартып шығарады. Сонда ол кісі жетпіс бір жаста. Осыдан суық тиіп, қызуы көтеріліп, төсек тартып жатып қалады.
Сол кезде он төрт жасар Сағындық әкесін арбаға салып, ауруханаға апарады. Дәрігер кісінің үстінен қарайтын үлкен кісі екен. Сонда баланың басына төніп: «Несіне әкелдің?» депті. Бұл сөз балаға «әкең өледі» дегеннен да ауыр тиіп, өңменінен өтеді.
Дәл осы сәтте Сағындық «өскесін доқтыр боламын» деп кектенеді. Келе-келе тарқаған кек арманға айналды.
Қалима ананың құрсағынан он төрт бала өрбіген. Бәрі де шетіней берген. Ал бес пен он жас аралығындағы екі ұл, бір қыз балалар үйінен жоқ болып кеткен.
Осылардан кейін өмірге келген баланың атын әке-шешесінің неге Сағындық деп қойғаны түсінікті шығар.
Бала Сағындық мектепте оқып жүріп «детдомды» Ташкентке көшіргенде бірге кеткен бауырларын газет арқылы іздеп, еш жерден жауап ала алмапты. «Сол кезде шешем күніне отыз сиырды қолдап сауатын, – дейді Сағындық аға өткен күндерді еске түсіріп, – соған қарамастан ол уақытта тұрмыс та нашар еді. Біздің үйде көрпеше де болмайтын, күндіз арқалап отын таситын шешем кешке тулақтың үстінде отырып шай ішетін.
Бір күні шешем отын теріп жүріп ағыл-тегіл жылады. Мен ештеңеге түсінбей, аңырып қалдым. Ол кісінің өмірден көрмеген құқайы жоқ, ауырлықты артқан, қиындықты тартқан адам. Азанда бір баласын, кешке бір баласын жер қойнына берудің қандай қасірет екенін сол ананың өзінен басқа ешкім де сезіне алмайды. Сонда анам ішінің шер-құсасын тарқатайын деп жылап жүр екен. Мен оны қайдан білейін. Дәрігер болған кезімде ғана түсіндім, егер іштегі шер тарқамаса, ол адам ағзасын бей-жай қалдырмайды. Нағыз аурудың көзі – сол. Анам соны білген ғой…»
Сағындық ағаның естеліктері қызық. Әсіресе дәрігерлік өмірінің қызық-шыжығын айт, бірақ оған бір күн, бір түн жетпейді.
Жас Сағындық ауылдан мектеп бітіргесін баяғы арманын қанат қып Алматыға аттанбақ болып бел буды. Бірақ, оған қаражат қайда. Ол кезде анасы сауыншылықтан шыққан, он үш сом пенсиясы бар. Кеңес заманының сөздік қорында «зейнетақы» деген зат есім жоқ, біз де сол тілмен сөйлей берейік.
Бұл үйдің жалғыз баспағы бар еді, ол да бір жыл бұрын өрістен жоғалып кеткен. Алматыға кетем деп отырған күні сол баспақтың табылғаны қызық болды. Көрдім деген жерге күйбеңдеп Қалима шешей де жетеді. Қолындағы жібін «мөһ-мөһ» деп созғанда жануар басын шешейдің алдына тосып тұрыпты.
Шіркін, жастық! Сол баспақты қала базарына Кеңес ағасы жетектеп апарды, ал Сағындық үстіне мініп алды. Сөйтіп, баспаққа мініп Қызылордаға, баспақтың ақшасына мініп Алматыға жетті.
Бірақ, Сағындық оқудан құлап қалды. Сынақтың бәрінен бес алса да, орысшасы опынтты.
Содан ауылға келіп, трактор айдады. Келер жылы оқуға тағы бармақ. «Жалғыздың жары – Құдай» деген…
Той түгел тұрып қол соқты
Келесі жылы тағы Алматыға тартты. Бұл жолы бір жыл дайындықтың пайдасы тиді, ақыры медицина оқуына түсті. Сабақты құмарта оқыды. Әсіресе оны анатомия сабағы қызықтыратын. Қарқынбаев деген оқытушы болды, тыңдайсың да отырасың. Шебер, білімді, терең адам.
Мида миллиондаған жүйке талшықтары болады, олардың бәрі бәшпайыңа дейін жалғанған. Сондықтан бойыңнан өткен әрбір әрекет арқылы орталық жүйке жүйесіне хабар жіберіледі. Жағымсыз хабар түскенде адам өзін тежей алуы керек, жақсы хабардан әрине, әсерленеді. Адамның ақыл таразысы – мінезі. «Ашу – дұшпан, ақыл – дос» дейді, қазақ. Осыны айтқан, сонда.
Бұл студент Сағындықтың сезген, түйгені. Сол бір таза санаға орныққан білім нәрі имани гүл болып өсті.
Жас маман Сағындық Шәмшиев 1968 жылы Қызылордаға оралды. Қалалық аурухананың бас дәрігері Ернияз Омаров екен. Кәдімгі Қазақстанның еңбек сіңірген дәрігері, ғылым кандидаты, көптеген мемлекеттік орден-медальдың иегері, Сыр елінің қадірлі Ерниязы. Ол кезде қырыққа да толмаған жігіт, әлгі атақтары болмағанмен, айналасына беделді маман болатын.
Осы уақытта қалалық аурухананың негізгі бөлімдері жаңадан салынған аурухана ғимаратына көшіріліп, облыстық аурухана деп аталды да, бұрынғы аурухана қалалық біріккен аурухана болып қалды. Өйткені, онкологиялық аурулар да, балалар ауруы да бәрі осы жерде қаралатын. Бүгінгі күні урология, травматология, балалар ауруханасы әрқайсы өз алдына ғой, ол кездің қиындығы осының бәрі бір орталықта еді. Маман жетіспей жатты, Сағындық секілді оқу бітіріп келген жастар солардың орнын толтырды. Күндіз-түні тыным таппайтын анестезиолог-реаниматолог Шәмшиев шаршау дегенді білмеді, ес-дерті тек жұмыс болды. Баяғы кісінің төбесінен төніп тұратын дәрігерге кектеніп дәрігер боламын деп еді, болды. Ал, енді ақысын кімнен алмақ, оның орнына Сағындықты тек жақсылық іс жасау ғана күтіп тұрды. Талай жанның дертіне шипа болды, талай қысылған адамның тынысын ашты. Ондай оқиғалар көп, көптігі сонша, ұмытып та қалады.
Бір күні аурухананың түнгі кезекшілігінде тұрған. Беймезгіл уақытта екі жасар сәбиді алып келді. Сол кезде магниттік-резонанстық томография, ультрадыбыстық диагностика деген жоқ. Науқастың ауруын жедел түрде түріне, қан айналысына қарап анықтау керек.
Сағындық дереу баланы қарап, ішек инвагинациясы екенін білді. Соған орай қасындағы көмекшісімен бірге күрделі емдеуді қолға алды…
Қызмет адамы болған соң араласатын кісінің де қарасы мол болады. Сағындық Қызылорда пединститутында дене тәрбиесі кафедрасының меңгерушісі болып ұстаздық еткен Николай Шиндинмен де жақсы араласты. Сол кісінің баласы үйленіп, тойына шақырған. Той үстінде құдалар жағынан бір кісі шығып, көп алдында мынандай оқиғаны айтты.
«Осы қызымды өлім аузынан құтқарып қалған бір адам бар, бүгін сол кісімен кездесіп отырмын. Бір Құдай, сосын сол кісі болмағанда осы тойда отырар ма едік!?»
Жұрт тым-тырыс, ол кім болды екен? Сағындық аға да мойнын соза қарады, кім екен?
«Ол кезде қызым екі жасар болатын, сонда ауыр ота жасап, қызымды тірі алып қалған дәрігер Шәмшиев Сағындық еді!» деп құда елеусіз отырған Сағындықты орнынан тұрғызды.
Ол кісімен бірге күллі той қонақтары орындарынан дүркірей тұрып, мейірлене қол соқты…
Ерлік пен елжандылық егіз
1969 жылы жаппай тұмау келді. Біз көрген кешегі пандемиядан әрі, бүкіл қала жөтеліп тұрды. Осы кездегі дәрігерлердің жанкештілігін көрсеңіз. Солардың бірі болып Шәмшиев те жүрді, жұмыстың ауырлығы сонша екі-үш күндеп аурухананың ішіне қонып қалатын. Ол кезде үйдің бәрі пеш жағады, тез суып кетеді, бұл аурудан жазылудың жолын ұзартты.
1970 жылы қалалық аурухана дәрігері Сағындық Шәмшиев Мәскеудегі Боткин атындағы ауруханаға екі айлық білім көтеру курсына оқуға барды. РСФСР ғылымына еңбегі сіңген қайраткер, медицина ғылымының докторы Борис Сергеевич Розонов деген профессордың сабағын алды. Сол профессордан тәжірибе жүзінде де, іс жүзінде де көп нәрсе үйренді.
1977 жылы қазіргі орталық алаң маңында жатаған үйлерде тұратын қалалық аурухана ескі базар тұсындағы жаңа ғимаратқа көшірілді. Іле-шала емханалар өз алдына бөлініп шықты. Жаңа аурухананың салынуына көп еңбек сіңірген Ернияз Омаров облыстық денсаулық сақтау басқармасына бастық болып кетті де, бас дәрігер болып Әскербек Төрекеев келді. Ал облыстық аурухананың бас дәрігері Тұрғанбай Маханов еді, қалалық денсаулық сақтау басқармасының бастығы Тәжібай Пазылқайыров болды.
Осы сала қайраткерлерімен Сағындық аға да қойын-қолтық қызмет етті. Өзінің қызметтегі біліктілігі мен адалдығы арқасында 1982 жылы қалалық жедел жәрдем стансасына бастық болып бекітілді.
Шәмшиев келгенде жедел жәрдемнің техникалық базасы өте төмен еді. Сол кезде жұмыс істеп тұрған он алты бригада болды. Ол он алты жедел жәрдем машинасы деген сөз, он мың тұрғынға бір машина, норма солай. Бұл бірақ, аздық ететін.
Жай адам үшін әр күнгі тіршілік мамыражай өтіп жатқандай көрінеді. Олай емес, күн сайын көлік апаты, өрт, суға кету орын алады, өмір төтенше жағдайларға толы. Осының бәрімен күресу керек, сол күрестің алғы шебінде аты айтып тұрғандай, жедел жәрдем жүреді.
Бұл қызметте жұмыс жоғары басшылық құзырынан ғана бақыланбайды, тікелей халық тарапынан да талап етіледі. Жұмысты оң жолға қою үшін Шәмшиев бар біліктілігін, тәжірибесін сарп етті. Стансаның материалдық-техникалық базасын күшейтуге күш салды. Әсіресе, мамандардың білімін көтеруді бірінші орынға қойды. Қалалық жедел жәрдем барлық аудандағы жедел жәрдем стансасының ұйымдастыру-әдістемелік орталығы болып қалыптасты. Шәмшиев басшылығымен дәрігерлер саны артты. Құрылымдағы барлық қызметкердің қатары 600-ден асып түсті. Дәрігерлердің санаттылық дәрежесі 87,5 пайызды, ал орта буын кадрлар 83,6 пайызды құрады. Станса 300 мыңға жуық қызылордалықтармен қатар Тасбөгет, Талдыарал, Абай, Қарауылтөбе, Қаракөл, Белкөл, Бірқазан секілді едәуір қашықтықтағы елді мекен тұрғындарына да қалтқысыз қызмет етті.
Әлгінде бұл жұмысқа халық тарапынан да қатаң талап қойылатынын айттық. Кейде жәрдем шақырған жерге дәрігерлердің таксимен баратын да кездері болады. Себебі, арнайы машина жетіспейді, кейде жол үстінде бұзылып қалатындары да бар. Жәрдем шақырушылар жолды, қашықтықты, ескермейді. Біздің көшелерде жай көліктер жедел жәрдемнен басып озады, шет елде оларға жарылып жол береді. Бұл менталитет пе, «басы ауырмастың қасында балтырың сыздамасын» ба? Не болса да, уақытында шақыртуға жетіп бармасаң азаматтар бірден арызданады. Кейде бірінің үстіне бірі түскен қоңыраудан телефон көтеру мүмкін болмайды, қаламы барлар телефон алмасаң, фельетон жазады.
Ал, шақырған жерге барса, әлгі ауру кісі «басымның сақинасы бар еді, бір уколыңды салып кетсейші» деп шай ішіп отырады.
Шәмшиев осы жағдайдың бәріне дәрігер көзқарасымен қарады, бастық болып жұмсақ орындықта отыра алмады. Ұжымның ортасында жүрді, жас мамандарға антыңа адал бол дегенді үйретті. Кез келген дәрігер көлік апатынан жол бойына шашылып түскен төрт-бес адамның қайсысына бірінші көмек жасау керектігін түріне қарап айыра алуы тиіс. Тамыр ұстай алмаса да қан тоқтатуды білуі керек.
«Диқан жауында тынады, балықшы дауылда тынады» дейтін мәтел бар. Шопандар өздері туралы осыған «қойшылар өлгенде тынады» деп қосып қояды. Шындығы – сол, мал дауылға да, жауынға да қарамай өріс қуып шарлай береді.
Дәрігердің жұмысы да осы қосалқы сөзге сыяды, бұл да – тыным таппайтын мамандық. Бүгін демалыс, әйтпесе түннің бір уағы болыпты, не болмаса жауын құйып тұр екен-ау, адамның мазасын алмайын дейтін ауру бар ма? Сондықтан дәрігер ешқашан дамыл таба алмайды.
Сағындық Шәмшиев осындай қарбалас өмірдің жарты ғасырын денсаулық сақтау саласына арнады, оның отыз жылын қалалық дәрігерлік жедел жәрдем стансасының бас дәрігері болып өткізді.
Биыл Сақыпжамал апа екеуінің бас қосқанына елу жеті жыл болыпты.
Зайыбы Сақыпжамал Абдоллақызы да – медицина қызметкері. Үйдің үлкені Гауһар – тарих ғылымдарының кандидаты, профессор. Гүлназы – білікті экономист. Жалпы, Шәмшиевтер отбасынан бес дәрігер шыққан. Алмас, Жақсылық, Дархан есімді үйдің үш ұлы да денсаулық сақтау саласын таңдапты.
Сағындық ағаның арғы аталары Кіші жүз Жаппастың атақты Мырқысын кім білмейді. Ол кісінің Меккеден Тәкиятам, яки, қонақжай салған ісі ұрпақтан ұрпаққа ерлік пен елжандылық нышаны болып келе жатыр. «Тас қашап там салғанның аты қалады, қылыш қайрап ұрыс салғанның басы қалады» деген сөз рас.
«Біз Мырқы бола алмадық, тек сол кісінің өнегесін айтып жүретін адам есебіндеміз», – деді Сағындық ағам әңгіме үстінде.
Бұл – ағамның қарапайымдылығы ғана. Жарты ғасырлық дәрігерлік жолда бес мыңнан астам науқасқа ота жасап, оларды сауықтырып қатарға қосқан ісі ерлік пен елжандылықтың әріден келе жатқан ізі емес пе? Бойында Мырқыдан бергі тектілік болмаса, мұндай ізгілік тудыра алар ма?
Дүйсенбек АЯШҰЛЫ,
«Сыр бойы»
