Бүгінде балалар арасында тіс ауруы, құрт түсуі, тіс жегісі, ұры тіс шығу, стоматит, тістің қисық өсуі сынды мәселе көбейген. Бала тісінің ерте жастан бүлінуі жиілеп бара жатқандығына дәрігерлер де алаңдаулы.
Осыдан үш ай бұрын 11 жасар ұлымның тісі ауырып, балалар тіс емдеу орталығына бардық. Адам қарасы көп. Ұзын-сонар кезек. Бәрінің соңында бала. Бірнеше кабинет жұмыс істейді. Бірі емдесе, бірі жұлады. Енді бірі арнайы ем-дом жүргізеді, тағысын тағы. Байқағаным, 2 жасар баладан бастап, мектеп жасындағылар. Кейбір ата-ана екі-үш баладан жетектеп жүр. Маманның кейінгі кезде балада сау тістің қалмай бара жатқанын айтып, бас шұлғығаны ойландырды. Тіс ерте кезден бүлінсе, болашақта бала денсаулығына кері әсерін тигізеді. Бір тіс жұлынса ішкі ағзаға, қалған тістердің құруына, жақ сүйекке де залалы көп екен.
Жақында 1000-нан астам оқушысы бар білім ошақтарында стоматологиялық кабинеттер ашылады. Бұл туралы Денсаулық сақтау министрі Ақмарал Әлназарова Үкімет отырысында айтты. Министрдің сөзінше, былтыр оқушылардың 90 пайызы профилактикалық тексеруден өткен. Нәтижесінде балалардан ас қорыту, көру, тыныс алу және тіс аурулары көп анықталған.
Осы орайда еліміздегі мектептерде стоматологиялық кабинеттер саны артады. Балалар арасындағы тіс ауруларын азайту үшін 2025-2028 жылдар аралығына шаралар бекітілді. BAQ.KZ осы тақырып аясында Денсаулық сақтау министрлігінен ресми жауап алыпты.
Қазақстанда балалар арасындағы стоматологиялық аурулардың таралуы жыл сайын өсіп келеді. Кейінгі 10 жылда кариеске шалдыққан оқушылар саны 76 пайыздан 78 пайызға көбейген. Әр 10 баланың жетеуінде тіс жегісі анықталған. Кариес қарқындылығы 2,7-ден 5,7-ге дейін артқан. Осыған байланысты тиісті министрлік мектеп жасындағы балалардың стоматологиялық денсаулығын нығайту мақсатында «Болашаққа – сау тіспен» атты жол картасын әзірледі. Ресми жауапта «балалардың ауыз қуысына профилактикалық тексеру жұмыстары мектепке дейінгі және орта білім беру ұйымдарында жыл сайын 2 жастан 17 жасқа дейін жүргізіледі. Алайда, ауыз қуысына жылына бір рет қана жасалатын профилактикалық тексеру қажетті динамикалық бақылау мен мониторингті қамтамасыз ете алмай отыр. Соның салдарынан тіс аурулары өсіп барады. Оның ішінде күрделі кариес түрлері таралған» делінген.
Министрлік ұсынған мәлімет бойынша елімізде 145 мектепте стоматологиялық кабинет жұмыс істейді. Оның ішінде ең көбі Алматы, Қарағанды, Жамбыл облысында орналасқан. Ал 90 кабинет 1000 және одан көп оқушысы бар мектептерде ашылған. Биыл 195 жаңа стоматологиялық кабинет ашу жоспарланып отыр.
Облыстық білім басқармасының мәліметінше, аймақта 339 мектеп бар. Оның 300-і мемлекеттік болса, 39-ы жекеменшік. Бүгінде 51 мектепте стоматологиялық кабинет жұмыс істейді. Тіс дәрігерлері оқушыларға тіс күтімін үйретіп, алдын алу бағытында жұмыс жүргізеді.
Дәрігерлердің айтуынша, тіс ауруының бірнеше себебі бар. Атап айтар болсақ, әйел жүкті кезде денсаулығына селсоқ қарайды, қажетті дәрумендер ішпейді, бала дұрыс тамақтанбайды, уақытылы дәрігерге көрінбейді және тіс күтіміне мән бермейді.
Қазір дүкен сөресінде пайдалы астан, пайдасыз дүние көп екенін аңғарамыз. Әсіресе, бала тұтынатын сапасыз өнім жетерлік. Құрамына түрлі зиянды қоспалар қосылған қытырлақ чипсы, тез дайындалатын фастфуд пен газдалған, тәтті сусындар самсап тұр. Мұндай өнімдер ауыз қуысын зақымдайды. Сондай-ақ ата-ана жауапкершілігі де маңызды. Тіс ауруының алдын алып, дәрігерге келетіндер сирек. Көп жағдайда асқынған кезде ғана маманға жүгінеді. Әйтпесе, елімізде 2-17 жас аралығындағы балаға тіс емдету тегін қарастырылған.
Осы орайда қаладағы жеке тіс емханасына бас сұқтық. Мұнда да баласын жетектеген ата-ана көп. Бәрінде бір мәселе. Баланың тісі ауырып келген. Көпбалалы ана Айжан Сапарованың сегіз жасар қызының тісін емдетіп жүргеніне бір ай болыпты.
– Қызымның тісі 6 айында шыға бастады. Үш жасқа келген кезде үстіңгі тістері қарайды. Кейін астыңғы тістері бүлінді. Балалар тіс дәрігеріне көрсеткен едім, сүт тістерге ештеңе істей алмайтынын айтып қайтарды. Ауырмаған соң жүре бердік. Мектепке барған жылы қарайған тістері түсті. Жаңадан шыққаны түзу болды. Қуанып жүргенімде, қайта ауырып бастады. Жанына батып, жылаған соң, дәрігерге бардық. Азу тісіне құрт түскенін білдік. Кейбірінде тіс жегісі пайда болыпты. Соған ем алып жүрміз. Дәрігер енді 2-3 жылда тұрақты тіс қалыптасатынын ескертті. Сол үшін тісті жылына бір рет көрсетіп, кеңес алған жөн екенін айтты. Біз, ата-аналар көбіне бейжай қараймыз. Ол шындық. Тіс жегісі пайда болып, асқынған жағдайда ғана маманға барамыз. Енді балаларымды жиі тіс дәрігеріне әкелетін боламын, – дейді ол.
Осы салада тәжірибесі бар, білікті мамандардың бірі Таңшолпан Құдайбергенованың айтуынша, күнделікті 15-тен астам адам келсе, тең жартысы бала.
– Ата-аналардың 90 пайызы баланың тісі мазалаған кезде ғана келеді. Кейде емдейміз, кейде жұлуға тура келеді. Негізінен жылына бір-екі рет дәрігер кеңесін алған дұрыс. Сонда тіс ауруының алдын алуға болады. Кішкентай балада сүт тіс 5-6 айдан бастап бір жас шамасы аралығында шығады. Сүт тістер 12 жасқа дейін тұрақты тіске алмасады. Тұрақты тіс қалыптасқанда ерекше күтім керек. Өйткені тіс сау болса 100 жасқа дейін сақталады. Көпшілік ойлайды тіс ас шайнау үшін керек деп. Бірақ тіс ауруы асқынса асқазан, жүрек, бүйрек секілді ағзаларды да зақымдайды. Кейбір балалар дәрігерден қорқады. Тісі ауырса, жасырып жүре береді. Ақыр аяғы шыдатпаған соң ғана айтады. Мұндай жағдайда тіс іріңдеп, ұзақ ем алуға тура келеді. Бұл бала денсаулығы үшін өте қауіпті. Сондай-ақ дұрыс тамақтану да маңызды. Мәселен, түрлі газды және тәтті сусындар, пайдасыз тағамдар құрамында тіске зиянды заттар көп. Бұдан бөлек балаларға ерте жастан гигиенаны сақтауды үйрету керек. Дұрыс тазаланбаған тіс тез құриды. Соның кесірінен тіс жегісі, ұлпа қабынуы, тіс тасы сынды ауру пайда болады. Кейінгі кездері екі жастан асқан балалардың тісі қарайып, шіріп кетуде. Мұндай бала өте көп. Күнделікті келген ата-анаға тіс күтімі жайында түсіндіріп, немқұрайлы қарамау керектігін ескертеміз. Әсіресе, балада тұрақты тіс шыққанда ауырмаса да, тексерту шарт. Қазір медицинаның дамыған кезі ғой. Құрылғылар да жаңа. Ауырсынуды сезбейтін екпе саламыз. Емдеу шараларын ұйықтатып та жүргізуге болады. Тіс емдеуге арналған түрлі дәрумендер де бар, – дейді ол.
Сондай-ақ маман балалардың дұрыс тамақтануын қадағалау маңызды екенін айтты. Құрамы дәруменге бай сүт өнімдері мен жеміс-жидекті көп тұтынып, салауатты өмір салтын ерте жастан ұстанған жөн екенін де еске салды.
Жақында ақпарат көздерінен Швецияда балаларының тісін тазаламаған ата-аналар сотталатыны туралы дерек оқыдым. Онда екі ата-анаға балаларының тіс саулығына немқұрайлы қарағаны үшін айып тағылған. Оқиға былай. Үш баланың тісі мүлде қараусыз қалған. Айыптау актісінде ата-аналар балаларының тісін тазаламаған және қажет кезде тіс дәрігеріне апармаған. Салдарынан кариес түскен баланың сегіз тісі анестезиямен жұлынған. Тағы екі баланың тісін төрт-төрттен жұлуға тура келген. Оларға немқұрайлылық танытқаны үшін жазадан құтылу қиын екен. Себебі ата-ана баласына зиян келтірген. Швеция заңнамасы әдетте мұндай әрекетсіздік үшін жазаламайтынын айтқан. Бірақ адамға зиян келген болса жағдай басқаша қаралады депті. Бұл істің қаншалықты дұрыс екенін әркім өзінше саралай жатар. Дегенмен бала денсаулығына ата-ана тікелей жауапты екені белгілі.
Балалар арасындағы тіс ауруларының алдын алу үшін мектептерде стоматологиялық кабинет ашылып жатыр. Бұл туралы жоғарыда келтірдік. Жоба құптарлық. Алайда ата-ана кез келген аурудың алдын алса, шешімі болады. Тіс саулығы, ауыз қуысының амандығы деннің саулығын білдіреді. Әдемі күліп, жарқырап жүру үшін балаға ерте жастан тіс күтімін үйретуге болады.
Адамның ажары – тіс. Түзу, аппақ, сау болсын десеңіз, тісіңізді күтіп жүріңіз.
Ал сіз балаңызды тіс дәрігеріне қашан апардыңыз?
Сара АДАЙБАЕВА,
«Сыр бойы»
