Кеше Қызылордада «Қазақстан ұлттық урбан форумы-2025» халықаралық форумы өтті. Қалалардың болашағын жобалайтындарға арналған басты іс-шараны Қызылорда облысының әкімдігі UN-Habitat және басқа да бірқатар серіктестің қолдауымен ұйымдастырды. Форум жұмысына облыс әкімі Нұрлыбек Нәлібаев, Экология және табиғи ресурстар министрі Ерлан Нысанбаев, Сыртқы істер министрінің бірінші орынбасары Ақан Рахметуллин, Өнеркәсіп және құрылыс министрлігі Құрылыс және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық істері комитетінің төрағасы Бақытжан Жүнісбеков, Парламент Сенаты мен Мәжілісінің депутаттары, сондай-ақ БҰҰ-ның Қазақстандағы тұрақты үйлестірушісі Саранго Раднарагча, барлық өңір әкімдігінің өкілдері қатысты.
Кеше Қызылордада «Қазақстан ұлттық урбан форумы-2025» халықаралық форумы өтті. Қалалардың болашағын жобалайтындарға арналған басты іс-шараны Қызылорда облысының әкімдігі UN-Habitat және басқа да бірқатар серіктестің қолдауымен ұйымдастырды. Форум жұмысына облыс әкімі Нұрлыбек Нәлібаев, Экология және табиғи ресурстар министрі Ерлан Нысанбаев, Сыртқы істер министрінің бірінші орынбасары Ақан Рахметуллин, Өнеркәсіп және құрылыс министрлігі Құрылыс және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық істері комитетінің төрағасы Бақытжан Жүнісбеков, Парламент Сенаты мен Мәжілісінің депутаттары, сондай-ақ БҰҰ-ның Қазақстандағы тұрақты үйлестірушісі Саранго Раднарагча, барлық өңір әкімдігінің өкілдері қатысты.
Жиынның алғысөзінде облыс әкімі Нұрлыбек Нәлібаев бұл форум елдегі урбанистика саласын жаңа деңгейге көтеруге бағытталған тарихи бастама екенін атап өтті.
– Президентіміз Қасым-Жомарт Кемелұлы «Қазақстан орнықты урбанизация үрдісімен келе жатыр. Тұрғын саны миллионнан асатын қалалар еліміздің жаһандық бәсекелік қабілетінің тірегі, ал облыс орталықтары өз өңірлеріндегі өсімнің өзегі болуға тиіс» деген болатын. Бүгінгі урбанизация дәуірінде қалаларды тұрақты дамытуда экологиялық тепе-теңдікті сақтау, тұрғындардың өмір сүру сапасын арттыру – басты міндеттердің бірі. Қызылорда – дәстүрлі аграрлы аймақ. Қызылорда мегаполис болмағанымен, қарқынды урбанизация жолына түскен, өз деңгейінде қалалық инфрақұрылым мен өмір сүру сапасын арттыру, экономиканы әртараптандыру бағытында нақты қадам жасап келеді. Қала халқының үлесі өсті, өңір тұрғындарының шамамен 50%-ға жуығы облыс орталығында тұрады. Біз урбанизацияны жай ғана құрылыс емес, адамға бағытталған қауіпсіз, таза, инклюзивті, қолжетімді әрі зияткер, экологиялық қалалар құру үдерісі ретінде қабылдаймыз, – деді аймақ басшысы.
Президент пен Үкімет қолдауының арқасында өңірде тұрақты даму мақсаттарына сәйкес келетін, нақты стратегия мен аймағымыздың заманауи келбетін қалыптастыруға бағытталған жүйелі жұмыс атқарылуда. Облыс бюджеті 750 млрд теңгеден асып, ол аймақтағы ең өзекті мәселелерді шешуге, тұрғындардың өмір сүру сапасын жақсартуға, ауқымды инфрақұрылымдық жобаларды іске асыруға бағытталып отыр. Инвестициялық жобалардың арасынан түркиялық «Акса Энерджи» компаниясының 135 млрд теңгеден астам қаржысына салынып жатқан жылу орталығының құрылысын айтуға болады. Қазіргі күні жоспардың 80 пайызға жуығы орындалды. Аймақ басшысы нысан қыркүйек айында ел игілігіне берілетінін атап өтті.
Сонымен қатар биыл облыс тұрғындарын орталықтандырылған ауызсумен қамту көрсеткішін 100 пайызға, газдандыру деңгейін 83 пайызға жеткізу, электр желілерін жаңғырту арқылы желілердің тозу деңгейін 60 пайызға төмендету жоспарда бар.
– Біз заманауи «ақылды қала» технологияларын енгізуге, қоғамдық кеңістіктерді жаңғыртуға, экологиялық таза орта құруға баса мән берудеміз. «Ақылды қалалар» эталонды стандартына сәйкес 22 жоба жүзеге асырылуда. Қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету мақсатында қала аумағында 19332 камера орнатылып, оның 7220-сы облыстық полиция департаментінің жедел басқару орталығына қосылды. Қала бойынша мектепке дейінгі және орта білім беру ұйымдарына бейнебақылау камералары мен дабыл батырмалары толық орнатылды. Қоғамдық көліктер электронды билет жүйесімен толық қамтылды. Алдағы уақытта да халқымыздың игілігі, тұрғындарымыздың жайлы тұрмыс-тіршілігі, жастарымыздың жарқын болашағы жолындағы ауқымды жобаларымыз жалғаса береді, – деді облыс әкімі.
Аймақ басшысы урбанистика Алматы мен Астана қалаларында ғана емес, барлық өңірде бірдей жүруі тиіс екенін, ол үшін мемлекеттен қолдау мен жаңа мүмкіндіктер барын айтты. Облыс әкімі атап өткендей, халықаралық форум – Қазақстанның өңірлер, сарапшылар мен мемлекеттер арасында тұрақты диалог құруға арналған ресми тұғырнамасы. Форумның миссиясы – урбанистиканы талқылау ғана емес, жаңа шешімдер жүйесін құру. Ол үш деңгейді қамтиды: әлемдік (UN-Habitat аясындағы жаһандық форумдарға қатысу), аймақтық (басқа елдермен тәжірибе алмасу), ұлттық (ел аумағындағы қалалар мен қауымдастықтар арасындағы диалог).
Форумға Қазақстанда теңгерімді, инклюзивті және климаттық өзгерістерге төзімді қалаларды қалыптастыру тақырыбы өзек болды. Қазіргі заманның басты тақырыптарының бірі – өзгермелі климатқа бейімделе және экологиялық жауапкершіліктің үлгісі бола алатын тұрақты, жайлы және қауіпсіз қала құру жайы талқыланды.
– Бүгінгі кездесу өтіп жатқан Сыр өңірі символдық маңызға ие. Өйткені Қызылорда облысы Арал теңізінің тартылып қалуы, табанының құрғап кетуі сияқты экологиялық мәселелерді бастан өткерді. Мұнда климаттың өзгеруінің әсері ерекше сезіледі. Су ресурстарының сарқылуы, жердің деградацияға ұшырауы – мұның бәрі күн тәртібінде қатар тұруды, кешенді шешімдерді қажет ететін өзекті экологиялық, урбанистік және әлеуметтік мәселелер. Климаттың өзгеруін тежеудегі маңызды шаралардың бірі – орман өсіру. Мемлекет басшысының орман қорында 2 млрд ағаш отырғызу жөніндегі тапсырмасы шеңберінде 2021 жылдан бастап 1 млрд 391,3 млн дана, ал елді мекендер аумағында 15,7 млн ағаш отырғызылды. Өздеріңіз білетіндей, Арал теңізінің құрғаған табанының 2,8 млн гектар бөлігі Қазақстан аумағында. 2021 жылдан бастап Арал теңізінің құрғаған түбінде орман мелиоративтік жұмыс белсенді түрде жүргізілуде. Бүгінгі таңда 595 мың гектар алқапқа сексеуіл егілді, – деді Экология және табиғи ресурстар министрі Ерлан Нысанбаев.
Министр мұндай ауқымды іс-шараларды атқаруда БҰҰ құрылымдары және өзге де халықаралық институттармен әріптестіктің маңызы жоғары екенін жеткізді.
Халықаралық жиында сонымен қатар Сыртқы істер министрінің бірінші орынбасары Ақан Рахметуллин, Өңірлік даму министрлігі Құрылыс және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық істері комитетінің төрағасы Бауыржан Жүнісбеков, Қазақстандағы БҰҰ тұрақты үйлестірушісі Саранго Раднарагча, UN-Habitat ұйымы атқарушы директорының орынбасары Рафаэль Тутс, БҰҰ даму бағдарламасының Қазақстандағы тұрақты өкілінің орынбасары Сухроб Ходжимитов сөз сөйледі. UN-Habitat атқарушы директоры Анаклаудия Россбахтың бейнехабарламасы көрсетілді.
– Бұл – жай ғана оқиға емес, жаңа дәстүрдің бастауы. Қазақстан UN-Habitat аясындағы жаһандық қозғалысқа қосылды, мұнда әрбір сөз нақты өзгерістер қадамы. Біз урбанистік болашақ туралы айтып отырмыз және оны дәл қазір, осы жерде құрып жатырмыз, – деп атап өтті ұйымдастырушылар.
***
Форум үш түрлі тақырыптық сессиядан тұрды. Алғашқысы – «Жаңа қалалық күн тәртібі және Қазақстанның урбанистік көзқарасын қалыптастыру». Бұл сессияда әр өңірдің географиялық және экологиялық жағдайына негізделген, табиғатқа жақын және климатқа бейімделген қалалық стратегияларды әзірлеу жолдары қарастырылды. Сондай-ақ климаттық деректер мен болжамдық аналитиканың ерте ескерту жүйелері мен тұрақтылықты қамтамасыз етуге бағытталған проактивті жоспарлауды қалай қолдай алатынына жаңа екпін қойылды. UN-Habitat ұйымы атқарушы директорының орынбасары Рафаэль Тутс қалаларды дамытудағы халықаралық тәжірибемен бөліссе, ҚР Сыртқы істер министрінің бірінші орынбасары Ақан Рахметуллин мен Ұлттық экономика министрлігі Өңірлік даму департаменті директорының орынбасары Бекжан Кисанов еліміздегі урбанизация процесін тиімді жүргізудің жолдарын атап өтті.
– Қызылорда өңіріне бірінші рет келуім. Қаланың дамуы мені шынымен де таңғалдырды. Мұндағы жүзеге асып жатқан дүниелерге қарап, жоғары деңгейде жұмыс атқарылып жатқанын, үлкен еңбек пен табандылықтың бар екенін көруге болады. Бұл қала урбанистиканың жарқын үлгісін, еліміздегі шағын қалалардың қаншалықты даму мүмкіндіктерінің бар екенін көрсетуде, – деді А.Рахметуллин.
Ал Бекжан Бекмұратұлы қаланы дамыту бойынша жаңа тұжырымдамалардың дайындалып жатқанын баса айтты. Оның айтуынша, жаңа тұжырымдама аясында елімізде үш бағыт бойынша жұмыс жасалады. Біріншісі – өңірлерді тұрақты түрде инфрақұрылыммен қамтамасыз ету. Бұл ретте мемлекеттік стандартқа сай барлық жобалар бюджет тарапынан қаржыландырылады. Екінші бағыт – теңгерімді экономикалық даму. Мұнда өңірлердің толыққанды бәсекеге қабілеттілігін анықтап, экономиканы әртараптандыру бойынша жұмыстар жүзеге аспақ. Үшінші бағыт – аумақтық саясат механизмінің тетігі.
Форумда облыс әкімінің орынбасары Ардақ Зебешев сөз алып, өңірдің дамуы жолында атқарылып жатқан жұмыстарға тоқталды. Сондай-ақ БҰҰ даму бағдарламасының Қазақстандағы тұрақты өкілінің орынбасары Сухроб Ходжимитов, дизайн студиясының жетекшісі Гарри Доббс, URBAN LIVING серіктесі, Marini Urbanismo негізін қалаушы Риккардо Марини де ғимараттардың энергия тиімділігі, жергілікті климаттық жоспарлау үшін болжау және деректерді пайдалану секілді тақырыптарды сөз етіп, ойларын ортаға салды.
Форум «Қазақстанның қалалық күн тәртібін өңірлер деңгейінде іске асыру», «Қазақстанның құрғақ өңірлеріндегі климат және қалалық тұрақтылық» сияқты тақырыптық сессиялармен жалғасты. Онда жаңа қалалық күн тәртібін өңірлік деңгейде, әсіресе орталық емес қалаларда практикалық тұрғыда жүзеге асыруға баса назар аударылды. Одан бөлек сандық деректер және басқару, қауымдастықты тарту құралдары, өңірлік қаржыландыру негізіндегі тұрақты инфрақұрылым, Ұлттық саясаттың New Urban Agenda қағидаттарына сәйкестігі, қолжетімді және тұрақты тұрғын үйді қамтамасыз етудегі құқықтық және қаржылық тетіктері, кеңістік теңдігі және қала мен ауыл арасындағы байланыс, инклюзивті жоспарлауды қамтамасыз ететін басқару модельдері қозғалды.
Жалпы форум еліміздегі қалаларды тұрақты, инклюзивті әрі болашаққа бейім етіп дамыту жолында маңызды идеялар мен тәжірибе алмасу алаңына айналды.
***
Кеше «Өнер орталығында» форумның қорытынды пленарлық сессиясы өтті. Оған Біріккен Ұлттар Ұйымының UN-Habitat Ұйымы, БҰҰ-ның Қазақстандағы өкілдері, ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаттары, ҚР Экология және табиғи ресурстар министрі Ерлан Нысанбаев қатысты.
Аймақ басшысы Нұрлыбек Машбекұлы форумның маңыздылығына тоқталып, барша қатысушыларға алғысын білдірді.
– Кез келген мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық дамуы қалалардың өркендеуімен тікелей байланысты. Ал, оған әсер ететін бірден-бір фактор – урбандалу процесі. Тұрғындарымыздың әл-ауқатын арттыру, жайлы кеңістік қалыптастыру, экологиялық таза орта құру, инфрақұрылымды тұрақты жаңғырту, қалаларды жаңа технологиялардың көмегімен басқару – біздің алдымыздағы маңызды міндеттер. Бұл ретте тиімді басқару мен дұрыс жобалаудың нәтижесінде ғана тұрақты даму мақсаттарына қол жеткізе аламыз.
Бүгінгі форум – өңірлердің тұрақты дамуына оң серпін берудегі, урбанистика саласын жаңа деңгейге шығарудағы, ортақ мақсаттарға қол жеткізудегі маңызды қадам. Форумда айтылған тың идеялар мен мазмұнды ұсыныс-пікірлер алдағы жұмыс барысында тиімді шешімдер қабылдауға мүмкіндік беретініне сенімдіміз.
Бүгінгі форумның бас демеушісі «Казпетрол Групп» компаниясына зор алғысымызды білдіреміз. Тәуелсіз Қазақстанның кемел келешегі жолындағы әрбір бастамаларыңыз жемісті, қызметтеріңіз нәтижелі болсын!Егемен елімізді бәсекеге қабілетті етуде, тұрғындарымыздың өмір сүру сапасын арттыруда Президентіміздің тапсырмаларын жоғары деңгейде орындап, халықтың зор құрметіне бөлене бергейсіздер! Ел іргесі берік, Тәуелсіздігіміз тұғырлы болғай!,– деді Н.Нәлібаев.
Қорытынды сессияда ҚР Экология және табиғи ресурстар министрі, Қазақстандағы Біріккен Ұлттар Ұйымының тұрақты үйлестірушісі өз пікірлерін ортаға салды. UN-Habitat ұйымының атқарушы директорының орынбасары Рафаэль Тутс қорытынды сөз сөйледі.
Соңында Қызылорда облысы мен UN-Habitat ұйымы арасында декларацияға қол қою рәсімі өтті.
Назерке САНИЯЗОВА,
Мейрамгүл ДАУЫЛБАЙҚЫЗЫ,
«Сыр бойы»
