Ұзақ уақыт бойы талқыға түскен салық заңнамасына Мемлекет басшысы шілде айында қол қойған болатын. Ол келер жылы 1 қаңтардан бастап күшіне енеді.
Құжат еліміздің салық жүйесін заман талабына сай жетілдіруге бағытталған. Кодекстің басты ерекшеліктерінің бірі – сараланған салық ставкаларының енгізілуі. Бұл әдіс табыс деңгейіне қарай әділдік орнатуға мүмкіндік береді.
Сарапшылардың айтуынша, жаңа кодексте көп өзгеріс бар. Мәселен, жеке табыс салығының сараланған ставкалары бұрынғыға қарағанда тиімді. Сонымен қатар кәсіпкерлерге де қолайлы болмақ. Бұрын жеті арнайы салық режимі болса, қазір қысқарып үшеуге түскен. Іскер азаматтарға таңдау мүмкіндігі берілуде. Бұл өз-өзін жұмыспен қамтушылар үшін де пайдалы. Бұрын оларға табысын растай алмағандықтан салық төлеу қиын болатын. Енді арнайы жүйе бойынша табысының 4 пайызын төлесе болғаны. Ал жеке кәсіпкер ретінде тіркелудің қажеті жоқ. Осылайша заңды жұмыс істеп, зейнетақы мен әлеуметтік сақтандыру ала алады.
Ал мүгедектігі бар адамдарға әлеуметтік салықтық шегерімдердің мөлшері өсті. Мүгедектігі бар адамдарға оның мөлшері 882 ΑΕΚ көлемінде болса, енді 5000 ΑΕΚ көлеміне дейін ұлғайтылып отыр.
Салық кодексіндегі өзгерістер мен жаңалықтар туралы облыстық кірістер департаменті басшысының орынбасары Асқар Елемановтан сұраған едік.
– Енгізілген өзгерістер бойынша 2026 жылдан бастап қосылған құн салығының мөлшерлемесі 16 пайыз деңгейінде белгіленеді. Медицина саласы үшін айналымға және импортқа келер жылдан бастап 5 пайыз, 2027 жылдан бастап 10 пайыз төмендетілген салық салынады. Жеке табыс салығы бойынша прогрессивті шкала енгізілді. Жылдық табысы 35 миллион теңгеге дейінгі азаматтар 10 пайыз, одан жоғары табыс иелері 15 пайыз мөлшерінде салық төлейді. Дивиденттер мен кәсіпкерлер табысына да осындай сараланған ставкалар қолданылмақ. Сонымен қатар, әлеуметтік салықтың мөлшерлемесі 6 пайыз көлемінде белгіленді. Алкоголь өнімдері мен темекіге салынатын акциз мөлшерлемелері жыл сайын 10 пайызға өсіп отырады. Тағы бір айта кететін жайт, мүлік пен жер салығы бойынша төлемдер есебі қысқартылады, салық тек жыл қорытындысы бойынша төленеді. Пайдаланылмайтын ауыл шаруашылығы жерлеріне салық көлемі қырық есеге ұлғайтылады. Бұл қадам жерді пайдалануға мүмкіндік береді, – дейді ол.
Жаңа салық кодексіне сараланған ставкалар енгізіліп, қосымша құн салығы реформаланған. Сондай-ақ «Сән-салтанат салығы» мен арнайы режимдер енді. Жеңілдікті алудың ашық әрі нақты ережесі бекітілді.
Тағы бір маңызды тұсы – цифрландыру. Салық органдары сервистік модельге көшіп, кәсіпкерлер үшін қызмет көрсету сапасын арттырады. Салық есептілігінің нысандары 30 пайызға қысқартылды. Бұл бизнес пен азаматтар үшін айтарлықтай жеңілдік болмақ.
Мүліктің әрбір түрі бойынша жеке баптар қарастырылған. Айталық, бағалы қағаздарды сату кезінде теріс және оң өсімді сальдо жасалады. Тұрғын үйлерді, саяжай құрылыстарын, гараждарды, тұрақ орындарын, қоймаларды, жеке қосалқы шаруашылық нысандарын сату кезінде құн өсімінен түсетін табысты айқындау кезеңі 2 жылға дейін ұлғайтылды. Бұрын қандайда бір мүлік сатып алынып, 1 жыл көлемінде қайта сату кезінде оң өсім болған жағдайда 10 пайыз төленетін. Енді сол уақыт 2 жылға ұзартылуда, яғни 2 жыл көлеміндегі сатып алу, сату бақыланатын болады.
Жаңа Салық кодексіндегі басты өзгерістердің бірі – банктік шоттарды автоматты түрде бұғаттаудан бас тарту. Бұған дейін кәсіпкердің салық берешегі 6 айлық есептік көрсеткіштен асса, барлық банк шоты бұғатталатын. Енді бұл шектеу жеңілдетіліп, 20 айлық есептік көрсеткішке дейін ұлғайтылды.
Егер салық қарызы болса, бұрынғы кодексте кешірек төлеуге мүмкіншілік болған. Бірақ ол үшін кепіл мен сома көрсету керек еді. Енді кепілсіз төлеуге мүмкіндік берілуде.
Жеңілдетілген салық бизнестің 300-ден астам түріне қолданылады. Олардың қатарында 2 мың шаршы метрге дейінгі сауда орындарындағы бөлшек сауда, дәріханалар, қоғамдық тамақтану нысандары, қонақүйлер, тұрғын үй мен көлікті жалға беру, жеңіл және тамақ өнеркәсібі, жолаушылар тасымалы, балабақшалар, үйірмелер, медициналық және әлеуметтік қызметтер. Алдын ала есеп бойынша, барлық салық төлеушілердің шамамен 70%-ы осы жеңілдетілген режимді пайдаланады. Демек, тұрғындарға қызмет көрсететін шағын бизнеске жеңілдік сақталады, ал ірі бизнес жалпы тәртіпке көшеді.
Келер жылдан бастап кәсіпкерлер мүлдем жаңа жағдайларда жұмыс істей бастайды. Негізгі өзгерістер корпоративтік табыс салығына қатысты. Базалық мөлшерлеме 20 пайыз деңгейінде сақталады.
Банктік сектор мен ойын бизнесі үшін мөлшерлеме 25%-ға дейін, ал лизингпен айналысатын компаниялар үшін 10% болады. Білім беру, денсаулық сақтау және ауыл шаруашылығы салалары үшін жеңілдетілген мөлшерлемелер енгізіледі. Ол 5 және 10 пайыз аралығында болады. Сондай-ақ қосылған құн салығы да өзгереді. Келесі жылдан бастап оның мөлшерлемесі 16 пайызды құрайды.
Жалақыға қатысты да жағымды жаңалық бар. Мәселен, қарапайым қызметкердің жалақысынан базалық салықтық шегерім 14 АЕК-тің орнына 30 АЕК мөлшерінде белгіленді. Мысалы, 200 000 теңге жалақы алатын болсаңыз, 14 АЕК шегерімі мен әлеуметтік аударымдарды есепке алғанда төленетін сома 163 900 теңге. Ал 30 АЕК шегерімі қолданылғанда төленетін сома 170 200 теңге болады. Демек қарапайым қызметкерлердің жалақысы аздап ұлғаяды.
Арнайы салық режимдерінің жүйесі оңтайландырылып, бизнесте бөліну тәуекелдері азаяды және салық тексерулерін жүргізуге жаңа тәсілдер енгізіледі. Сондай-ақ энергетикалық сусындарға акциз салығы енгізіліп, люкс тауарларға, яғни қымбат көліктерге, яхталар және жылжымайтын мүлікке қосымша салықтар салынады.
Тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі мен міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру аясындағы қызметтер, Үкімет айқындайтын тізбе бойынша әлеуметтік мәні бар ауруларды емдеу, сондай-ақ баспа түріндегі кітап шығару, археологиялық жұмыс жүргізу қызметтері қосымша құн салығынан босатылады.
Мерзімді баспа басылымдарды өткізу бойынша 10 пайыз деңгейінде төмендетілген қосымша құн салығы мөлшерлемесі белгіленеді. Ол бойынша міндетті есепке қою үшін айналымның төменгі шегі 10 мың айлық есептік көрсеткішке дейін (40 миллион теңге) төмендетіледі.
Бірыңғай зейнетақы жинақтаушы қорынан төленетін зейнетақы төлемдері жеке табыс салығынан босатылады. Пайдаланылу мерзімі 10 жылдан жоғары автомобильдер үшін көлік құралы салығы төмендетілмек. Арнаулы салық режимдері оңтайландырылды. Енді олар үш жағдайда қолданылады, яғни өзін-өзі жұмыспен қамтығандар, оңайлатылған декларация негізінде және шаруа қожалықтары үшін. Өзін-өзі жұмыспен қамтығандар төлемдерді мобильдік қосымша арқылы есептеп, төлей алады.
Департамент басшысы орынбасарының айтуынша, енгізілген жаңалықтар салық жүйесін оңтайландыруға, әлеуметтік салаға қолдау көрсетуге және экономиканың ашықтығына бағытталған. Сонымен қатар әділ салық салу жүйесін қалыптастыруға және инвестициялық ахуалды жақсартуға бағытталған кешенді құжат ретінде қабылданып отыр.
Айсәуле ҚАРАПАЕВА,
«Сыр бойы»
