Жақында Қызылордада «Қызылорда Саз-М» ЖШС-ның заманауи кірпіш зауыты іске қосылған болатын. Былтыр құрылысы басталған зауыт қысқа мерзімде алғашқы өнімін шығарды. Бұл жобаға 5 млрд теңге инвестиция тартылып, 7 гектар жер телімі берілді. Зауыттың басты ерекшелігі – өндіріс процесі толық автоматтандырылған және экологиялық таза өнім көмірсіз күйдіріледі. Жылдық қуаттылығы – 90 миллион кірпіш. Қазір 70 адамды тұрақты жұмыспен қамтып отыр.
Біз өңірдегі ірі өндіріс орнының біріне айналған зауытқа арнайы барып, тыныс-тіршілігімен танысып қайттық. Зауыттың бас механик-маманы Ғалымжан Бекмұрзаев күтіп алды. Алдымен әкімшілік ғимаратты таныстырды. Бірінші қабатта қызметкерлерге арналған кеңселер, акт зал және асхана болса, екінші қабаты жатақхана. Қазір онда алыс елді мекеннен қатынайтын 20-дан астам жұмысшы орналасқан. Мұнда жуынатын, киім жуатын, жеке заттарын қоятын орындар қарастырылған. Негізгі сыйымдылығы жоғары. Жұмысшылар 3 мезгіл тамақпен қамтылған. Сондай-ақ қаладан қатынайтындарға арнайы көлік бөлінген.
Әкімшілік ғимараттан соң зауытқа қарай жол тарттық. Дөңгелек пішінді ерекше өндірістік нысан.
– Жалпы зауыттың аумағы 7 гектар болса, ол төрт бөліктен тұрады. Біріншісі, әкімшілік ғимарат, кірпіш зауыты және шикізатты дайындау орны мен қоспаны ұстау қоймасы. Жаңа әкімшілік ғимараттың жұмысын көрдіңіздер. Ал басты жұмыс осы жерде. Бұл зауыттың жүрегі десек те болады. Мұнда жартылай дайын болған кірпішті дөңгелек бойымен орналастырып аламыз да, ол жылжымалы пеш арқылы күйдіріледі. Пештің жұмысына байланысты зауыт шеңбер үлгісінде салынған. Шеңбердің диаметрі 560 метр болса, оның 160 метрін пеш құрайды. Міне, пештің үлкендігін осыдан-ақ аңғаруға болады. Ерекшелігі де осы. Сондай-ақ ол газбен жылытылады. Пеш күйдіріп болған кезде дайын өнімді робот жинап шығады. Орнына күйдірілмегенін қайта қойып кетеді. Мұндағы технологияның бәрі автоматтандырылған. Мүмкіндігі мол, дегенмен қол еңбегі де қажет. Техниканың бәрі де Қытайдан әкелінген, – деді бас механик.
Зауыттың іші мұнтаздай таза. Жұмыс тыңғылықты атқарылуда. Көз көрмеген техникалар. Жартылай дайын болған кірпіштер қаз-қатар жиналып тұр. Біз алып өндіріс орны болған соң шудан құлақ тұнар деп ойлаған едік. Елестетіп барған көрініс мүлде басқаша болды. Жұмыстың 80-90 пайызын техника атқарады екен.
– Пешке кірген кірпіш 1000 градусқа жеткенде дайын болады. Оған 2-3 сағат кетеді. Қазір бір күнде 220 мың кірпіш шығарамыз. Сұранысқа сай жұмыс істейміз. Егер сұраныс артып жатса күндігіне 250 мың кірпіш өндіруге болады. Пештің жылдам жұмыс істеуіне мүмкіндік бар. Бірақ кірпіштің 2-3 сағатта күйдірілетіні сақталады. Саз «Қызылорда-Жезқазған» жолы бойында арнайы орыннан жеткізіледі. Оған 40 тонналық 15 ауыр жүк көлігі қарастырылған. Көмір Қарағанды сынды қалалардан тасымалданады. Саздың сапасы, көмірдің құрамы бақылауда. Ол үшін арнайы зертханамыз бар. Сонда тексеріліп, нормаға сай болса ғана кірпішке қолданылады, – деді ол.
Қазір зауыт екі ауысым бойынша жұмыс істейді. Бір ауысымда 30-40 адам бар. Олардың қатарында инженер, технолог, оператор және жүк көлігін жүргізушілер, қарапайым жұмысшылар еңбек етеді. Зауыттың ашылғанына аз уақыт болса да, тіршілік қызу. Жергілікті өнімге сұраныс артып келеді. Мәселен қазір ең көп тапсырыс Түркістан облысынан екен. Сондай-ақ өңірдегі құрылысқа пайдалануда. Жеке тұлғалар тарапынан да алушылар бар. Қала ішіне жеткізу және кірпішті бекітілген нормадан көп алса бағасына жеңілдіктер де қарастырылған.
– Қазір шығарып жатқанымыз тесіктері бар кірпіш. Бастапқы кезде бүтін етіп шығардық. Кейін тапсырыс берушілер тесігі бар кірпішке ұсыныс берді. Өйткені оның құрылысқа пайдасы көп. Салмағы жеңіл әрі мықты болады. Әзірге осы екі түрі. Бастысы тұтынушының талғамына сай етіп шығарамыз. Бір кірпіште 19 тесік болады. Көлемі стандарт, үлкен. Ені – 11,5, ұзындығы – 25 сантиметр. Белгілі силикаттың көлемі ғой. Бастысы сапа жақсы, құрылыстың барлық түріне қолдана береді. Мұнда дайын кірпіш, жартылай дайын өнім де бар. Жартылай дайын өнім дегеніміз күйдіруге жіберілмегенін айтады. Егер жартылай дайын өнімде қайда да бір кемшілік болса, қайта өңделеді. Ал дайын кірпіш өңдеуге келмейді. Мәселен, жартылай өнім пешке кірер алдын 200-300 градуста кептіріліп алынады. Содан кейін барып, күйдіріледі. Өйткені ылғал кезінде пешке салуға болмайды,– деді бас механик таныстыра жүріп.
Кірпіштің көлемін, қалай күйдірілетінін бәрін білгеннен кейін келесі нысанға бардық. Онда дайын қоспаның құрамын, дайындалу жолын, кірпіш шығаратын техниканың жұмысын көрдік. Бұл жерде де жұмыс қызу. Байқағанымыз, мұнда істің бәрін де техника атқарады. Адамдар оны басқару, бақылау арқылы жүзеге асырады. Қол еңбегі жинауға, дұрыс шықпай қалған өнімді анықтауға жұмсалады.
– Сыртта сазды дайындайтын цех бар, – деді Ғалымжан Бекмұрзаев ендігі кезекте. – Онда саз, көмірді арнайы техникамен үгітіп, майдалап сумен араластырады. Қоспа ек-үш күн тұру керек. Себебі құрамы толық жібіп, ісінеді. Келесі бөлік ортаңғы деп аталады. Бұл зауыттың негізгі тірегі. Мұнда бөккен саз жиналады да арнайы ленталар арқылы жылжи отырып бірнеше этаптан өтеді. Құрамында түйір саз болса, қайта ұсақталады. Одан әрі қоспа ленталар арқылы жылжи отырып, кірпіш шығаратын автоматты машинаға жіберіледі. Құрылғы сазды сығып, кірпіш шығарады.
Автоматты құрылғыдан шыққан кірпіш жартылай өнім. Себебі бойында ылғал болады. Ол арнайы жылжымалы жүйе арқылы роботтарға жіберіледі. Осы техниканы бақылайтын оператор Нұрлан Ермаханов зауыт ашылғалы жұмыс істеп келеді.
– Аз уақыттың ішінде техниканың тілін меңгеріп алдық. Кірпіштің дұрыс шығуын, кесілуін қадағалаймын. Жұмысым өзіме ұнайды. Қызметкерлердің жағдайы, қауіпсіздік шаралар бәрі де қатаң бақылауда, – деді ол.
Кірпішті қалай шығаратынын көрдік. Енді жиналу тәсілін білуге тырыстық. Жоғарыда оны роботтар жинайтынын айттық. Соны көру үшін тиісті орынға келдік. Робот лента арқылы келген кірпішті жинап тұрады. Бір алғанда 72 кірпішті ұстайды екен.
– Кірпіш жинау тәсілі бар. Бірқалыпты болмаса ауып кетуі мүмкін. Ол кезде кірпіш жарамай қалады. Сондай-ақ арасы ашық болу керек. Себебі пешке кіргенде дұрыс кептіріліп, күйдірілуі маңызды. Кірпішті 3 робот жинайды. Төртіншісі кірпіштің астына төселетін шеге құмды тегістейді. Себебі жер тегіс болмаса, құм төселмесе формасына әсер етеді. Осы жерге жиналғаннан кейін пешке кіріп, дайын өнімге айналады. Күйдірілген кірпіштер одан әрі қапталып, техникалар арқылы жиналады. Бір қаптама 517 кірпіштен тұрады, – дейді бас механик.
Зауытқа жұмысшылар іздеген кезде арнайы қатаң талап болмаған. Мұнай-газ, ірі және шағын өндірісте тәжірибесі бар мамандарды қабылдаған. Ғалымжан Бекмұрзаев та мұнай саласында инженер-механик болып, 22 жыл еңбек еткен. Кейін зауыттың ашылғанын естіп, келіпті. Оның еңбек өтіліне қарап, бірден шақырған. Қазір ол ісін жетік меңгерген.
– Жұмысқа қабылданған азаматтардың біршамасы істей алмай шығып кетті. Енді бірі тез үйреніп алды. Жалпы, маманда ынта, қызығушылық әрі жауапкершілік болса кез-келген іске ептілік танытады ғой. Көргендеріңіздей техника 100 пайыз Қытайдан келген. Тілін меңгеру үшін арнайы мамандар бізге үйретті. Біз білгенімізді жұмысшыларға көрсетіп келеміз. Жұмыс автоматтандырылған дегенімізбен, адамның көмегі арқылы басқарылады. Ал, маман оны игеруде қателеспеу керек. Бірінші жұмыстың сапасы, екінші қауіпсіздігі басты орында. Сондай-ақ техникаларды екі-үш айда міндетті түрде тексеріп, кем-кетігі болса жөндейміз, – дейді ол.
Кірпішті шағын машиналар әп сәтте жинап үлгеруде. Бір қарағанда оңай дүние секілді. Бірақ оның артында қаншама еңбек, маңдай тер жатыр. Оған осы процеспен танысу барысында көз жеткіздік. Одан кейін зертханаға барып, кірпіш құрамы қалай зерттелетініне куә болдық. Ондағы маман Ақмарал Омарова кірпіштің сапасы жақсы болуы үшін оған қосылатын көмір мен саздың құрамы тексерілетінін айтты. Сапасы белгілі болған соң цехтағы операторларға жібереді.
Мұнан әрі сырттан келетін саз, көмірді қабылдап, өңдейтін цехтың жұмысын көрдік. Цехқа жеткізілген шикізаттың құрамы зерттелгеннен кейін оларды ұсақтайды. Қоспа бабына келген кезде кірпіш шығаратын цехқа жөнелтіледі.
Бастысы сапалы өнім өндіруді көздейтін зауыттың бәсекеге қабілетті қызметін бағамдап қайттық. Қаланың қай аумағында болсын құрылыс қарқынды. Ал оған қажетті өнім өзімізден шығып жатқаны әрине қуантады.
Елімізде ірі өндіріс жобалардың іске асырылуында мемлекет тарапынан қолдау бар. Оған Президент Қасым-Жомарт Кемелұлының «Жергілікті өнім өндірушілердің құрылыс материалдарының әлеуетін барынша пайдалану маңызды. Мемлекет отандық өнім өндірушілерді қолдайды» деген сөзі дәлел.
Қысқасы іске қосылған автоматтандырылған кірпіш зауыты – өңірдің дамуына жаңа серпін беретін жоба. Ол жергілікті халықты жұмыспен қамтып қана қоймай, экологиялық таза өнім өндіру арқылы құрылыс саласына зор үлес қоспақ. Сондай-ақ зауытта алдағы уақытта қуаттылығын арттырып, өнім түрлерін көбейту көзделіп отыр.
Сара АДАЙБАЕВА,
«Сыр бойы»
