Бір жылдан асып барады, төрткіл дүниеге тараған қауіпті індетке әлі тосқауыл қойылмай тұр. COVID-19 әлемнің әр тарабына тарап, дүниежүзілік пандемия жарияланғалы мемлекеттер онымен әл-қадірінше күресіп келеді.
Халық денсаулығы жолында жауапкершілік жүгін арқалаған ат үстіндегі азаматтар да тынбай еңбек етіп жүр. Сол бір сын сағатта облыс әкімінің орынбасары ретінде осы салаға жетекшілік жасаған, бүгінде облыстық мәслихат хатшысы Наурызбай Байқадамовпен сұхбат көпке кесірін тигізген кесел және онымен күрестегі мәселелер турасында өрбіді.
– Наурызбай Сейітқалиұлы, коронавирус туралы хабар шығып, оған қарсы күрес басталғаннан бір жыл бойы осы жұмыспен тікелей айналыстыңыз. Қазір дерттен туындаған тағылымдарды қағазға түсіріп жүрген көрінесіз. Жалпы, індеттер жайлы адамзат тарихына шолу жасай аласыз ба? Біз бұл вирусқа неге дайын болмадық?
– Меніңше, әртүрлі жұқпалы дерт адамдармен бірге жасасып келеді. Алғашқыда өзара байланыстың барынша аздығынан олар кең тарамаған болуы мүмкін. Кейін халықтар арасындағы сауда, соғыс жорықтары сияқты қатынастар арқылы ауруың таралу ауқымы кеңейе түсті.
Мысалы, ХІV ғасырдың басында «қара өлім» атанған оба ауруы бүрге, егеуқұйрық, тағы басқа әртүрлі вирус тасымалдағыш жәндіктер, жануарлар арқылы бүкіл Азияға тарады. Әрі қарай бірнеше жылдан кейін Батыс Еуропаны қамтыды. Соның нәтижесінде Еуразия құрлығы халқының төрттен бірі ажал құшты деген мәлімет айтылып жүр.
Одан кейін жаңа материктер мен аралдарды, жерлерді игеру кезінде мұндай індет түрлері дүние жүзіне жайылды. Жаңа жерлерге қоныс аударушылар байырғы халықтардың иммунитеті қарсы тұра алмайтын вирустарды таратқанын байқамаған да болар. Зерттеушілер көз жұмған аборигендердің 90 процентке жуығының ажалы әртүрлі инфекциядан келгенін болжап отыр. Оның зардабын жұрт ХХ ғасырда да көп тартты.
Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде «испан тұмауы» тез тарады. Әскери сұранысты орындау мақсатында әлемнің әр түкпірінен заттар әкелінді. Зат жеткізген адамдар өздерімен бірге тұмау вирусын ілестіре кетті. Ауру кесірінен көз жұмғандар саны төртжылдық соғыста қаза тапқандардан екі еседей көп еді.
Айта берсек, мұндай мысал көп. Бұдан түйетін тағылым қандай? Жауап ретінде бактерияға қарсы зерттеу жүргізіп, Нобель сыйлығының лауреаты атанған Джошуа Ледербергтің «Адам баласының ғаламшардағы үстемдігіне ең үлкен жалғыз қауіп – вирус» деген тұжырымын келтірсек жеткілікті. Үнемі назарда ұстайтын сәуегейлік.
Экологиялық жағдайдың өзгеруі, жаппай шоғырлану, ғаламдық жылыну, тағы басқа негізінде жаһандану арқылы біз күтпеген басқа да індеттердің шықпасына ешкім кепілдік бере алмайды.
Қазіргі ғылым қауіпті дертке қарсы күрестің тиімді жолдарын іздестіріп табуда. Дегенмен, табиғи жолмен шыққан вирустарды ауыздықтауда тәжірибе баршылық. ХХ ғасыр мен ХХІ ғасырдың алғашқы жылдарындағы вирусты ауыздықтаудағы жетістіктерімізбен біз іркіліп қалғандаймыз. Ондаған жыл бойы белгілі мамандардың пандемияға қатысты болжамын ескермей келдік. Бәлкім, оны осы коронавирус өзгертер.
Бұрынғы індеттердің таралу жолдары осындай ескерулерді талап етеді. Ғаламдық экономиканың дамуы, халықаралық әуе саяхатының жеңілдеуі, аштық пен соғысқа байланысты жер-жерге бас сауғалаған босқындар себебінен қауіпті патогендердің әлемнің әрбір бұрышына оп-оңай лезде тарау мүмкіндігін ескергіміз келмегені таңғалдырады.
Нәтижесінде жаппай індеттің таралуымен бетпе-бет келгенде ғана кешіккенімізді сезінудеміз. Ал адамның өзі ойлап шығаруы ықтимал жасанды вирустарының қауіптілігі қаншалықты екенін ойлаудың өзі денеңді тітіркендіреді. Сондықтан бұл мәселеге адами паңдықпен қарамауымыз қажет, яғни жаһандық өнеркәсіптік революциялармен бірге пандемия да жаңа әлемдік тәртіпті енгізуде. Оған біздің халық, мемлекет дайын ба?
Ол – өзінше бір тақырып. Кезінде маған «бұған неге дайын болмадық», тіпті «дайындық жұмыстарын неге дұрыс жоспарламадың» деген кінәрат тағылып, сұрақтар қойылды.
Бұл ауру белгілі бір өңірге ғана тиесілі емес екені белгілі. Жергілікті мамандардың әртүрлі індетпен күресте тәжірибесі мол, басқа жұқпалы ауруларды да осы мамандар тізгіндеп ұстап тұр. Ал короновирусқа жалпы адамзат, әлем дайын болды ма? Ешкімнен нақты жауап тапқаным жоқ.
– Мемлекет тарапынан жасалып жатқан шаралар жеткілікті деп ойлайсыз ба? Өйткені халық арасындағы үгіт-насихат әлі де санаға толық жетпеген сияқты. Мысалы, адамдардың сақтық шараларына салғырт қарауы, той жасап, ас беруі тыйылмай отыр…
– Әлемдік қауымдастық мүшесі ретінде еліміз індетке қарсы іс-шараларды қолға алды. Рас, алғашқы дүрбелең кезінде ортақ тәжірибенің жоқтығынан нақтылық болмағанын мойындауымыз керек. Кемшілік кетті. Дәрі-дәрмекті айтпағанда, экономикамыздың күнделікті өзімізге қажетті бетперде, антисептик, қорғаныш киімдер сияқты қарапайым заттармен де толық қамтамасыз ете алмайтын жағдайын білдік.
Дегенмен, Мемлекет басшысы осы жұмыстарды бақылауға алып, тиісті шаралар қабылдады. Ол өз нәтижесін беруде. Бүгінде дәрі-дәрмек, қорғаныш құралдары, медициналық нысандар мен құрал-жабдықтар, ауруханадағы төсек-орындарымен қамту мәселелері шешімін табуда. Осы заттарды өзімізде өндіруге бет бұрдық. Жаңа жұмыс орындары ашылуда. Жан-жақты түсіндірме, ескерту, ұйымдастыру жұмыстары жүргізілуде, яғни билік өз тарапынан қажетті жұмыстарды атқаруда.
Алайда соның бәрін бірдей қоғамымыз қолдап тұр ма? Осы бізді ойландыруы тиіс.
Осы ретте өзіміз сенім артқан мемлекет туралы шегініс жасап өтсем. Саяси жүйеде мемлекет адамның кез келген іс-әрекетіне тікелей немесе жанама ықпал етеді.
Соның ішінде денсаулық сақтау, аурулардан қорғану сияқты салаға да мемлекет негізгі қағиданы бекітіп береді және оның сақталуын қадағалайды. Егер орындалмай жатса, реттеу, тексеру, рұқсат ету немесе тыйым салу шараларын қолданады.
Бұдан бұрынғы кезеңде қауіпсіздік мемлекеттік немесе ұлттық қауіпсіздік мағынасында мемлекеттің атрибуты ретінде саналатын. Ал енді ол «адам қауіпсіздігі» идеясы бойынша жеке адамға қатысты мәселе ретінде қарастырыла бастады. XXI ғасырда адам қауіпсіздігі идеясы қауіпсіздік концепциясын өзгертті.
Мемлекет жұмысының тиімділігінің бір жолы – қоғамның қолдау мәдениетіне ие болуында. Мұндай дәстүр рухы биік, ой-өресі жоғары ортаны қалыптастырудан көрінеді. Біз әлі «мемлекет маған жұмыс істеуі керек пе әлде мен мемлекетке жұмыс істеуім керек пе?» деген сұрақтың түп мәнін түсіне алмай жүрген сияқтымыз.
Бұрынғы ұлтты жетілдіру жөніндегі шаралар қазір әрбір адамның жағдайын күшейтуі тиіс деп түсінетіндер көбеюде.
«Мемлекет бізге қызмет етуі үшін құрылған» деген тұжырымды жиі естиміз. Мемлекеттің реттеу қызметін құқықты шектеу деп қабылдайтындар көп. Бұл сұрақтардың жауабы өзара сенім болғанда ғана табылады. Егер ортақ талаптарды бәрі бірдей қолдамай жатса, онда қоғамда өзара түсіністік толық қалыптаспағаны. Әрине, бірауыздан қолдау табуы мүмкін емес.
Мемлекетіміздің менеджерлік қабілеті жеткіліксіз екеніне көзіміз жетуде. Бізге мемлекет тек басқару үшін емес, алға бастаушы, көшбасшы ретінде керек.
Өзара келісімнің, үйлесімнің болмауы болашаққа сенімді әлсіретеді. Қалай болғанда да біз ортақ үйімізде тәртіп болуы үшін өзіміз сенім артқан билікті қолдауға тиіспіз.
Індет сияқты мәселелерді шешу үшін ортақ ережелерге құрметпен қарағанда табысымыз арта түседі. Тек айыппұл салумен жеңе алмасымызды байқадық. Бір жағынан, кәсіпкерлікті түгел тұралатудың өзі үлкен зиян әкеледі. Екінші жағынан, «көлеңкелі экономиканың» әсерін жоққа шығара алмаймыз. Олар айыппұлдан сескене бермейді. Сондықтан індетпен күресте өзара адами тұрғыдан сенім болуы тиіс.
Өңірімізде былтыр індетке қарсы күнді-түні жүргізілген ұйымдастыру жұмыстары нәтижесінде дайындық, тәжірибе бар. Енді әрбір адамның өз денсаулығы үшін жауапкершілігін көтергенде ғана табысқа жетеміз.
– Пандемия қиындығы жөнінде өткен щақта сөйлеушілер жеткілікті. Дегенмен, соңғы кездегі мәлімет етек-жеңімізді кеңге жіберуге болмайтынына көзімізді жеткізді. Ендігі қарекетіміз қандай болуы тиіс?
– Коронавирус індеті бір жыл бұрын тарай бастағанда-ақ мұның бүгін-ертең ауыздықталатын ауру емес екені белгілі болған. Қайта-қайта реформаланған отандық денсаулық сақтау саласына ауыр салмақ түсті. Медицина жүйесінің кемшіліктері судың бетіне шығып, тұрғындар көптеп зардап шекті.
Алғашқы кезде абдырап, бір-бірімізге қарап қалған жағдай болды. Енді бірі «билік бізді алдап, үйден шығармай бақылауда ұстап отыр, вирус жоқ» деп байбалам салды, сәуегейлік айтты.
Мамырдың ортасына таман төтенше жағдай режимі алынғаннан кейін карантин талаптары барынша бұзыла бастады. Індет аз уақытта күш алып, ауруханалардан орын, дәріханалардан дәрі таппай қиналғанда ғана есімізді қайта жинадық.
Бірақ кейбіреулеріміз үшін кеш еді. Ауру меңдеп, ауа жетпей, өкпесі қысылып қаншама адам жан қиналысына ұшырады, қайтыс болды. Талаптарды қайтадан барынша күшейттік, экономикаға, тұрмыс-тіршілігімізге кедергі келтіретін шараларға амалсыз бардық. Бұл – біз үшін сабақ.
Осы сабақтан кейін тиімді әрекеттерге барып, қалыпты өмірге түсу – уақыт талабы. «Пандемияға дейінгі жағдайға тезірек оралудың бірден-бір жолы – ұжымдық иммунитет» дейді мамандар.
Ұжымдық иммунитет деп белгілі бір топтың басым бөлігі ауырып болған немесе тиісті вакцина салдырған жағдайды айтамыз. Жалпы тәжірибеге сүйенсек, оның екі жолы бар. Біріншісі – ұжымдық иммунитет қалыптасқанша адамдарды «қамап ұстап», вирустың күндердің күнінде барлық жерге таралуын күту.
Бірақ мына індеттің беталысы ауыр болғандықтан бұл – өте күмәнді жол.
Екіншісі – сақтану шараларын барынша ұстанып, вакцинаға қол жеткізу.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы вакцинаға зор сенім артуға болатынын дәлелдеді. Ұйымның бас директоры Тедрос Гебрейесустің өзі ол болмайынша, әлемнің ешбір елі эпидемияны тоқтата алмайтынын алға тартып отыр. Вакцинадан қорқудың жөні жоқ.
Ал біздегі вакцина салу ісіне қатысты әртүрлі пікір айтылып жүр. Наурызбен салыстырғанда сәуір айында аурушаңдық 2 есе өсті. Израиль, Ұлыбритания, Словакия, Словения, Сербия, Сингапур және басқа бірнеше елде халықтың жартысынан бастап 90 процентіне дейін екпе қабылдады. Ал Қазақстанда вакцина егу жұмысы өте баяу деп ойлаймын.
Себебі, Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының ақпаратынша, әлемдегі коронавирустың таралу қарқынын тоқтату үшін халықтың – 50, вирусты жеңу үшін 70-75 проценті вакциналануы тиіс.
Вирусты жеңудің басқа тиімді жолын көріп тұрған жоқпын. Елдегі вакциналауды қаншалықты жылдамдатсақ, отандық экономиканың қалпына келу қарқыны соншалық жоғары болмақ.
Пандемия зардабынан туындайтын экономикалық дағдарыс ұзаққа созылуы ықтимал және қоғамның әлсіз әлеуметтік топтарына қатты соққы болмақ. Бүгінгі күні өзімізді қорғауға бәріміздің бірдей мүмкіндігіміз бар.
Енді талапқа ұйып, ортақ істе біріге түсуіміз керек. Әйтпесе, кезінде вирустың барына, енді вакцинаға күмән келтіру жұрт арасында түсінбеушілік тудыруда. Өзің салмасаң салма, бірақ басқаға теріс ақпарат таратпаса екен.
Әрине, індеттен сақтанудың бес алтын ережесін үнемі ұстануымыз керек. Осындай қарекеттер арқылы карантиндік шектеулер азаяды, жұмыс істеу мүмкіндігі артады.
–Бір сөзіңізде кез келген жағдайдың, оның ішінде пандемияның да пайдалы жағын ескеруді айтып едіңіз. Ол қалай сонда?
– Енді індеттен туындаған қиындықтан қашып құтыла алмай, «Құдай салды, мен көндім» дегеннен басқа шарамыз қалмады. Әлемге төнген індет Қазақ елін айналып өткен жоқ. Бірақ салымыз суға кетіп, күйзеле бергеннен ештеңе ұтпасымыз белгілі. Әр мемлекет өзін қорғауға көшіп, еларалық байланыстарды шектеді. Біз де халқымызды вирусқа қарсы күреске біріктірдік.
Әлем елдерімен тәжірибе алмастық. Өз вакцинамызды шығарудамыз. Өз мәселемізді өзіміз шеше алатын ел екенімізді тағы бір рет сезінуге қол жеткіздік.
Енді отбасылық қасиеттерімізге келсек. Әлемді індет қысқанда мейірімділік ортасы ретінде отбасы қуаты күшейе түсті. Айлап оқшаулану кезінде үйіміз жайлылық пен жақындасудан да кеңірек қызмет атқарды. Үйіміз мектепке, балабақшаға, кеңсеге, көңіл көтеру орталығына, кейде өкінішке қарай шиеленістің де ортасына айналды.
Дегенмен, үй, отбасы мүшелерінің әрқайсысының орны туралы түсінігіміз тереңдей түскенін байқадық.
Әсіресе, ата-анасының жанында жүргеніне балалар қуанды. «Оқшаулану, карантин нормаларын сақтау мемлекет тарапынан қойылған талап па әлде ұсыныс па?» деген сұраққа әркім өзінше жауап береді. Талапты орындау бар да, ұсынысты қабылдау бар. Ол енді әр азаматтың жауапкершілігі мен біліктілігіне байланысты. Дегенмен, оқшаулануда бір-бірімізден ажырасақ та, рухымыз ажыраған жоқ. Рухтана түскендей болдық.
Бір-бірімізді жақыннан да, алыстан да қолдадық. Індет маған ортақ қиындықтарды жеңуіміз ортақ іске бейімделу қабілетімізге байланысты екенін дәлелдей түсті.
Ысырапшылдық пен астамшылыққа, даңғойлыққа жол бермеуге бой үйретудеміз. Басқа түскен қиындық ұстамдылыққа, сабырлылыққа, қанағатшылдық пен қарапайымдылыққа, үнемшілдікке тәрбиелеуде.
Осындай қоғамдық сананы қозғайтын уақытта өзгелерден қалып қоймай, жетістікке жетер жолды таңдауға жасалған мүмкіндікті дұрыс пайдаланайық. Әр қиындықтың артында жетістіктің баспалдағы тұрады. Біз де біртұтас мемлекет пен ұлт ретінде бетбұрыс уақытына келіп тұрмыз.
– Осы жерде бір сұрақ туындайды. Наурызбай Сейітқалиұлы, білім саласында көп жыл қызмет атқардыңыз. Қазір де үнемі байланыстасыз. Пандемия уақыты білім саясатына қалай әсер етті, қандай жаңалықтарды енгізуді талап етті?
– Облыс әкімінің орынбасары ретіндегі қызметімнің кейінгі бір жылында білім, денсаулық сақтау және әлеуметтік қорғау салаларына жетекшілік еттім. Екінші дүниежүзілік соғысқа дейін ұлттық мемлекеттер осы салалардың пәрменді жүйелері арқылы дамыған мемлекеттер қатарына қосылды.
Одан кейін де алдыңғы қатарда келеді. Бұл – үш саланың ұлттық деңгейдегі маңыздылығының көрінісі.
Пандемия енгізген әлемдік жаңа тәртіп білім саласына жаңаша көзқарасты енгізуді кейінге қалдыруға болмайтынын дәлелдеді. Ең қарапайым түсініктермен айтсақ, бәріміз қашықтан оқумен бетпе-бет келдік.
Нәтижесінде білім деңгейі 20 процентке дейін төмендеді. Қашықтан оқыту бұрынан бар. Ол көбіне жоғары оқу орындарында қолданылатын. Бірақ ол формальды түрде болып, толық іске аспай келетін. 2020-2021 оқу жылында бұл үрдіс әрбір білім алушымен қатар әрбір отбасын, ата-ананы қамтыды. Білім берудегі ескі пайымдардың орнына, жаңасы бірден келе қойған жоқ. Мемлекет басшысы Жолдауында білім беру платформаларына көңілі толмайтынын ашық айтып, нақты тапсырма берді. Білім саласындағы кемшіліктер тұтас бір ұлтымыздың бәсекелестігіне қауіп төндіреді.
Жақында өңірге келген Ұлттық аударма бюросының басшысы Рауан Кенжеханұлының «Қоғамдағы әлеуметтік теңсіздіктің негізі – білім саласындағы теңсіздік» деген сөзі біразымызды ойландырды. Мектептерде, орта және жоғары оқу орындарындағы бір залға 20-25 баладан отырғызып, бірдей білім материалын ұсыну заманы өтіп барады. Оған мұғалімнің уақыты жетпейді. Әрбір бала өзінше қабілетті. Оның үстіне, кітап оқып, дәріс тыңдаумен ғана жүрген адамның өмірге икемділігі жете бермейді. Қазір әр баланың қабілетіне қарай жекелеген сабақ беру технологиясын пайдалану керек. Қазір білім алушылардың көбі тиісті ақпаратты жаттауға дағдыланған.
Бұрыннан бұған көп қарсылық болған жоқ. Өйткені ақпарат көздері шектеулі еді. Ал бүгінде ақпарат ағынын ешкім бөгей алмауда. Ақпаратты шектей алмағандықтан кейбір цензорлар жалған мәлімет таратып, жұрттың көңілін басқа жаққа аударуға мәжбүр.
Білім іздеушілердің алдында мыңдаған мүмкіндік бар.
Ендігі мәселе – олардың дұрыс жолды таңдауына көмектесу. Ұстаздар қауымының міндеті – оқушының ақпаратты қорытып, дұрысын, маңыздысын таңдап, олардан оң тұжырым жасай білу дағдысын қалыптастыру. Ал олардың деңгейі дайын ба?
Бұл – өте күрделі сұрақ. Бұған індет кезінде тағы бір көзіміз жетті. Бүгінгі білім саласындағы бәсекелестік білім алудың жолын оңтайландыруда. Үйде отырып әлемнің үздік оқу ордаларының платформалары арқылы терең білімге қол жеткізуге болады.
Англиядағы әлемге танымал мектептердің бірі, жылына мың бала ғана оқытса, қашықтан оқыту технологиясы арқылы бала санын 70 мыңға жеткізген. Бала санының артуы негізінде оқу ақысы да азайған. Терең, озық білім алған баланың көзқарасы мен төмен білімді баланың көзқарасының айырмасы едәуір алшақ.
Өмірде де табысты болуында осындай алшақтық болуы ықтимал. Осыған қарап «бай байға, сай сайға құяды» сөзінің мағынасын түсінгендей боламыз. Тәрбие саласында заман талабына сай балалардың сыни ойлауға, көппен жұмыс істей алу, шығармашылық дағдыларға көп көңіл бөлгенін жөн санаймын. Баланы өмірге машықтандыруда өзгерістерге бейімделе білу, жаңалықты тез қабылдау, төтенше жағдайларда сабырлықпен ойланып әрекет ету дағдыларының маңызы зор.
Алда не күтіп тұрғанын тек болжауға болады. Бірақ нақтылық жоқ. Ең бастысы – әрбір адамның өзін-өзі үздіксіз жаңартып, дамуға дайындығын жетілдіру қажеттілігі.
Бізге керегі – тек бай адамдарға ғана емес, ауылдық жерлерге бірдей енгізуге болатын білім берудің тиімді, икемді жаңа жүйесі.
Оқыту жүйесі тәжірибе өткізетін сынақ алаңына айналмауы тиіс. Әйтпесе, басталуы бар да нәтижесі күмәнді реформалармен ұзаққа шаба алмаймыз.
– Оқырманға арналған ұсыныс-тілегіңіз болса…
– Облыс жұртшылығы үшін «Сыр бойы» басылымының орны бөлек. Сондықтан әрбір оқырманның қоғамда орнықты рөлі бар. Бүгінгі тақырыбымыз – коронавирус індеті болғандықтан, ұсыныс-тілек те осы бағытта.
Ел басына күн туғанда халық бір пәтуаға келетін еді ғой. Бүгінгі пәтуа – бірлесіп, ұжымдасып, қиындыққа бір адамдай қарсы тұру. Бізге өз пайымының таяздығынан білетіннің кемелдігіне қарсы тұрып, ортақ іске кедергі келтіретіндер керек емес. Қайта қысылтаяң кезде жақынына пана, қиядағы жұртына тірек бола білген азамат атанайық. Дәстүрдің тозығынан қашып, озығынан үлгі алайық.
Елге ақыл айтар ағаларымыздың өзін көрсететін кезі бұл. Әйтпесе, кейбір аға-апаларымыз «қой» деудің орнына тойдың, астың басында жүреді.
Қазіргі уақытта көзі ашық, көкірегі ояу, басқаға үлгі болар аға-апаларымыздың сақтанбай ауырып жатқанына қынжыламын.
Елдің алдындағы бедел тек лауазымымен немесе ақшасымен емес, ағайынды дұрыс жолға бастаумен өлшенсе керек.
Кезінде жазушы Әбіш Кекілбаев: «Өмір деген – кексе қу. Оның сыры мен сиқырын түсіну ешкімнің қолынан келе қоймас. Түсінбек түгілі, оның алдында нәресте сияқтымыз.
Тәттіні үсті-үстіне асатады да кенет ап-ащы бірдеңені аузыңа тоса қояды», – деген екен.
Уақытша қиындықтарға мойынсұнбай, алға ұмтылыс қана жетістікке жеткізеді. Жетістікке бастар жақсы жаңалықтарға бастамашы болайық. Ұлттық тарихымыздың небір алмағайып кезеңдерінде халқымыз бірігудің жолын таба білген. Әлем күнде өзгеруде: алға бассақ, озамыз, орнымызда қалсақ, тозамыз. Атам қазақ «Бетегең кетсе, бел қалар, берекең кетсе, нең қалар» деп бекер айтпаған.
Бір-біріміздің жағамыздан алып, берекемізді кетірмей, бір-бірімізге құрметпен, сыйластықпен қарағанымыздан тек ұтарымыз көп.
Оразаларыңыз қабыл, мұраттарыңыз асыл болсын!
–Сүбелі әңгімеңіз үшін алғыс айтамын. Аурудан аман болайық!
Сұхбаттасқан
Назерке САНИЯЗОВА
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
