«Сыр бойы» газетінің 2014 жылғы 25 қаңтар күнгі санынан журналист Жолдасбек Ақсақалұлының «Бауыржан Момышұлы және соғыс шындығы» атты мақаласын оқыдым. Адамзат баласына қайғы-қасірет әкелген Ұлы Отан соғысы жылдарындағы қанды қырғын соғыста Бауыржан батыр ерліктің символына айналған. Қазақтың біртуар ұлы, дарынды қолбасшының Мәскеу үшін шайқастағы әлі де оқырмандарға айтылмаған естеліктерінен көп жайттарды оқып білдік.
Б.Момышұлының өмірі кешегі аумалы-төкпелі, тоталитарлық жүйедегі қыспақ заманға, ел басына күн туған соғыс жылдарына, елуінші жылдардағы аласапыран кезеңге сәйкес келді. Өзіне табиғат тарту еткен дарыны мен жан-дүниесін бостандықта еркін көрсете алмай, кедергілер мен тосқауылдарға ұшырап толық аша алмай кеткен. Саналы ғұмырын ел қорғауға, әскери өмірге арнаған. Сонау отызыншы жылдары Отан қабілетті, сауатты азаматтарды ел қорғауға алып жатқанда, алдыңғы қатардағы жауынгер болды. Әскери өмір жолын Шыршық, Қиыр Шығыс, Киев әскери округінде жалғастырған Баукеңнің командирлік таланты мен қабілеті батальон басқарғанда барынша байқалған еді.
Мәскеуді жаудан қорғауда қолбасшылық дарынын көрсете білген Б.Момышұлын аға лейтенант шенімен полк командиріне тағайындау кезінде 6-армияның қолбасшысы, генерал-лейтенант Ракоссовский:
– Сәлеметсіз бе, жолдас Момышұлы, сізді көріп қуанып та, қобалжып та тұрмын. Сіз туралы маған марқұм Н.В.Панфилов талай рет айтқан болатын. Енді, міне, кездесіп, таныстым. Қызыл Армиядағы басқа жағдайды білмеймін, полк командирі жалғыз аға лейтенант сіз боласыз, – деген еді. Баукеңнің атақ-даңқын дивизия, армия, майдан қолбасшылары да жақсы білген. Атақты әскербасылармен терезесі тең сөйлесіп, өз ойын ашық айтқан.
Тәуелсіз еліміздің тарихы қайта жазылып, тұлғалар есімі жаңғырып жатқанда, Баукең сияқты ұлт мақтанышының өмір жолын, естеліктерін оқырмандарға жеткізу аға ұрпақтың міндеті болуы тиіс.
Архивімде сақталған осыдан 75 жыл бұрын, Жеңістен кейін өзі басқарған дивизия жауынгерлерінің алдында Баукеңнің сөйлеген сөзін оқырманға жеткізуді жөн көрдім.
– Мен сіздермен ең соңғы оқиғалар туралы кеңескелі келдім. Бұл оқиғалардың әрқайсыңыз үшін әр отбасы, әр ана, әр бала үшін шешуші маңызы бар. Демек, мемлекеттік, бүкілармиялық, бүкілхалықтық, бүкілдүниежүзілік салмағы бар оқиға бұл.
Біздің еліміз өзінің даму тарихында Германия мен Жапонияны жеңуге байланысты жаңа кезеңге аяқ басты. Осыған байланысты СССР Жоғарғы Советінің президиумі армия қатарындағылардың кейбір категориясын еліне қайтару туралы заң қабылдады. Бұл заң бойынша осы категорияға жататын жолдастар елдеріне қайтарылады. (указды оқиды) Бұл заң бойынша біздің миллиондаған ата-ана балалы болады, миллиондаған жесір ерін табады, миллиондаған шаңырақ жаңадан көтеріледі. Ал кей сәби өз әкесін бірінші рет көреді. Өйткені ол бұрын әкесін суреттен ғана танитын. Енді ол әкесінің тізесіне отырады. Кішкене қолымен мосқал жауынгердің тотыққан жүзін сипалайды. Бұл заң бойынша талай үй иесін табады. Бұл заң бойынша ер-тұрмандар жаңарады, айылдар тоғаланады, тартпалар майланады. Соғыс айырған талай арулар табысады. Бұл заңның арқасында еліміз талай ауыртпалықты басынан кешірген, талай қатаң сыннан өткен, маманданған миллиондаған жұмысшы қолына ие болады. Міне, бұл заңның бүкіл еліміз үшін мәні осындай. Халық, үкімет, сіздерге, жауынгер жолдастар, шын көнілден алғыс айтады.
Бұдан үш ай бұрын біз қарттар мен қыздарды ғана армия қатарынан босатқан едік. Олар армияның негізгі бөлімдерінің бірі болды. Әйтсе де нағыз көпшілік, қорғаушы күш, сүйенер тірек болған жоқ. Бұл факт олардың жанқиярлық еңбектерін, адам таңғаларлықтай табандылықтарын жоққа шығара алмайды. Олар өз қолдарынан келгенін бәрін жасады, өздеріне тиесіліні алды. Мен қарттар мен қыздардың қайтпас қайратты рухының алдында басымды иемін. Енді біздің армияның қатарында сіздердің інілеріңіз бен қарулас жолдастарыңыз қалды. Бұлардың қайсыбірі әскерге 1943-1944 жылдары шақырылған азаматтар. Сонда бүкіл соғыстың ауыртпалығын түп-түгел көтерген кім? Ол жиырма бес пен қырық жастың арасы, сіздер, сіздердің құрдастарыңыз. Соғыстың басынан аяғына дейін бар ауыртпалықты өз иығымен көтерген осы ұрпақ, бұл – тарихи жеңіс, негізінен осы ұрпақтың үлесіне тиеді. Бұл жеңіс – Совет қаруының жеңісі, сол қаруды ұстаған біздің жеңіс. Сіздің қол фашизмнен тек елімізді ғана қорғап қалған жоқ, бүкіл дүниежүзін апаттан аман алып шықты. Бүкіл цивилизацияны, демократияны, революцияны сақтап қалды. Өткенді ғана емес, болашақты қорғап қалды. Міне, Совет Армиясы жеңісінің бүкіл дүниежүзілік тарихи маңызы осындай!
Сіздер өз полктеріңіз – 22-гвардия полкін тек сіздерде ғана құрылған және қазір де солай деп ойлайсыңдар ма? Жоқ, олай ойламайсыздар. Сіздерді полк командирі сапқа тұрғызып, маған рапорт бергенде, мен тек сіздерді ғана көргенім жоқ. Сіздер секілді Ленин орденімен наградталған үш полкті – өлгендер полкын (залда қозғалыс) және сіздің полкті көрдім. Өлгендер көп пе, сіздер көпсіздер ме? Бір жауынгер орнынан:
– Өлгендер көп, жолдас полковник!
– Мүгедектер қанша?
Жауынгер тебірене:
– Аз емес, жолдас полковник.
Сонымен сіздер бірінші сентябрь мен он бесінші ноябрь аралығында елдеріңе ораласыздар.
Сол қамқор ұяға, бейнетқор отбасына ораласыздар. Сағынышқа-сағыныш, махаббатқа-махаббат ғана жауап бере алады. Отбасылық, әкелік, балалық беделдеріңізді сақтай біліңіздер. Бұл – менің бірінші ақылым.
Екінші, біз әрқайсыңызға аздаған ақшалай сыйлық береміз. Бұл – сіздерге берілген дүние емес, үй-іштеріңізге балаларыңызға, жақын-жарандарыңызға, бір сөзбен айтқанда сіздердің жеңістеріңізді тойлауға хақы бар адамдарға берілген дүние. Біздің еліміздегі әр отбасының хал-күйінің ауырлығы ешкімге құпия емес. Біз осы арқылы ешкімді де байытпақ емеспіз. Тек ескереміз, сіздер де ескеріңіздер. Егер сен беделді адам екенсің, сол беделді алдымен өзің қадірлей біл. Сен тамаша жауынгер бола алдың. Тамаша егінші, тракторшы, мұғалім, ғалым, тамаша еңбек иесі де бола біл. Мылтық ұстаған қолың күректі де ұстасын. Жауыңды жек көрген білген жаның жарыңды аялай білсін. Жорықта буған белді еңбекте босатып алма. Сіз енді мылтық атпайсыз. Бірақ шабуыл аяқталған жоқ. Сіз енді окоп қазбайсыз, бірақ күрек ұстау керек.
Сіз енді мылтықтан, бомбадан, жаудың тұтқиыл шабуылынан қорықпай тыныш ұйықтай аласыз. Бірақ, сергектік қажет. Жеңістің мақтанышы, жеңістің тәкаппарлығы отбасына жүрмейді. Мұны да ұмытпағайсыз, сыпайы, қарапайым солдат болып аттандың сондай болып орал. Даңқ атаулы қатаң тәртіпті талап етеді. Жауынгер – жауға ғана жауынгер емес, еңбекте де – жауынгер, – деп ойын қорытқан екен қайран Баукең.
Рысбай КӘРІМОВ,
Қазақстан Журналистер одағының мүшесі
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
