Облыс әкімі Гүлшара Әбдіқалықова облыстық «Сыр бойы» және
«Кызылординские вести» газеттеріне сұхбат берді
Гүлшара Әбдіқалықованың өмірбаяны, еңбек жолы негізінен әлеуметтік қорғау саласымен байланысты болғандығына қарамастан, Қазақстан билігінің жоғары эшелонындағы өкілдердің арасында сан қырлылығымен ерекшеленеді.
2020 жылдың 28 наурызынан бастап Президент Жарлығымен Қызылорда облысының әкімі болып тағайындалды. Қазақстан тарихындағы тұңғыш әйел әкім ретінде Гүлшара Әбдіқалықоваға Қызылорда облысын басқара отырып, пандемиямен күресуге тура келді.
Қуат Шарабидинов: – Гүлшара Наушақызы, дағдарысқа дейін аса байқалмаған аймақтың өткір мәселелерін пандемия одан сайын шиеленістіре түсті емес пе? Сұхбатты осы тұрғыда бастасақ дейміз.
– Оңай болған жоқ. Біріншіден, мен тағайындалған күні өңірде алғашқы коронавирус жұқтыру дерегі тіркелгендіктен, жедел түрде шара қабылдау керек еді. Жыл өтті, бірақ пандемия әлі де аяғын тартар түрі жоқ. Сондықтан тұрғындар саулығы, жұқпалы індеттің таралуын болдырмаудың тиімділігін арттыру бірінші міндет болып қала береді.
Бізде жағдай тұрақты, медицина ұйымдары штаттық режимде жұмыс істеп жатқанымен, індеттің өршуі мүмкін екенін естен шығармай, әрдайым әзір болуымыз керек.
Қазбек Ботаев: – Әзірлікті қалай деп бағалауға болады?
– Жұқпалы аурулар және провизорлық стационарларда 3200 төсек-орын дайын. Қызылорда қаласында 200 төсек-орындық жаңа модульді жұқпалы аурулар ауруханасын, Жалағаш ауданында 100 төсек-орындық аурухана салдық. Бұрынғыларға қоса облыстық көпбейінді және Қазалы ауданаралық ауруханалары жанынан оттегі станциялары салынды.
Қазір 13 мыңнан астам медицина қызметкері еңбек етеді және 3500 медқызметкерден кадрлық резерв жасақталды. Дәрі-дәрмекке қатысты проблема жоқ, 2 айлық қор жасалды. Бюджеттен медикаменттер сатып алуға тағы да 488 млн теңге қарадық.
Алыс ауылдарға қолжетімділікті арттыру үшін 2 медициналық кешен және 40 санитарлық көлік алынды.
Негізінен алғанда, сақадай саймыз, бірақ алаңдаушылығым басым. Карантин талаптарының жұмсартылуы жұртшылықтың сақтық шараларына бейжай қарауына әкеп соқтырады, ал бұл ауруды өршітеді. Сондықтан ковид-диссиденттермен де күресу керек.
Пандемия күрделі эпидемиологиялық жағдаймен қатар локдаун, өндірістің, тасымалдың, сауданың төмендеуі, осыған сәйкес жұмыс орындарының қысқаруы, кірістің азаюы, тағы сол сияқты мәселелер туындатты.
Дегенмен, Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев атап өткендей, «Кемедегінің жаны бір». Ол «Біздің бірлігіміз кез келген тығырықтан шығуымызға кепіл болады» деп, өз үндеуімен барлығымызды пандемиямен күреске жұмылдырды. Біздің халқымыз кезекті рет осы сөздің ақиқат екенін дәлелдеді.
Қуат Шарабидинов: – Өңірде волонтерлар қозғалысы өте белсенді жұмыс істеді. 2020 жылдың басынан алғашқылардың бірі болып «Сыр волонтерларының штабы» құрылды…
– Иә, біз алғашқылардың бірі болдық. Пандемия кезінде Президент Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаевтың қайырымдылық жасау, жабырқағанның жанынан табылу туралы үндеуі тіпті өзекті болды. Сол уақытта көптеген адамға волонтерлар көмегі қажет еді. Біздің 3 волонтеріміз «Жыл волонтері» халықаралық сыйлығын иеленді.
Мен медицина қызметкерлеріне, құқық қорғау органдарына, әскери қызметкерлерге, волонтерларға, этномәдени бірлестіктерге, кәсіпкерлерге, журналистерге, патриотизмнің нағыз үлгісін көрсеткендердің барлығына шынайы ризашылығымды білдіремін. Осының арқасында біз қыспаққа шыдадық.
Әрине, пандемия тіршіліктің барлық саласына өз «қолтаңбасын» қалдырды. Экономиканың даму қарқыны төмендегеніне қарамастан, Мемлекет басшысының дер кезінде қабылдаған шешімдерінің арқасында аймақтың макроэкономикалық тұрақтылығын сақтап, шығындарды ықшамдадық.
Қазбек Ботаев: – Карантин біздің көп нәрсеге деген көзқарасымызды өзгертті. Біз дәрігер мамандығының, жай ғана саябақтарда серуендеп жүрудің қадірін түсіндік. Сіздің ойыңызша, пандемия бізді тағы неге үйретті, неге көзімізді ашты?
– Өз балаңды оқытудың қаншалықты қиын екенін түсіндірді. Ата-аналар балаларының білім алуына белсенді қатыса бастады. Бұл тым жеңіл жұмыс емес екен. Карантин тәулігіне 24 сағат ата-ана болудан гөрі, бір мезгіл баланы балабақша мен мектепке жіберген әлдеқайда жеңіл екенін көрсетті.
Баланы үйде оқытқан кезең мұғалімдерді сынағанда қаншалықты қателесетінімізге көз жеткізді. Егер біз, ата-аналар, өз балаларымызды оқытуда түрлі қиындықтармен бетпе-бет келсек, дайындық деңгейі, материалды түсінуі, мінез-құлқы әртүрлі 30 баланың алдындағы мұғалімнің жағдайы қандай? Менің ойымша, мұғалім мамандығын дұрыс бағалай алмай жүрміз.
Біз цифрлық сауаттылықты арттыру керектігін түсіндік. Интернетке қосылған кез келген адам сол кезеңде қалада жүріп-тұруға рұқсат алудан бастап мемлекеттік жәрдемақыларды рәсімдеуге дейінгі сервистерді пайдалануға мәжбүр болды.
Біз қашықтан жұмыс істеудің тиімділігін түсіндік.
Әсіресе қала тұрғындары қалада көлік жүрмесе, ауа таза болатынын түсіндік.
Тағы да өз өндірісіміздің болғаны қаншалықты маңызды екенін карантин мен локдаун көрсетіп берді.
Сондықтан өз өндірісіміз туралы талдау жасап, бірінші кезекте қажетті заттардың барлығы сырттан тасымалданатынын анықтадық. Осыған орай бизнеске 271 млрд теңгенің 265 жобасын ұсынған 2023 жылға дейінгі облыстың экономикалық даму Картасын жасауға шешім қабылдадық. 2020 жылы 7 млрд теңгеден астам қаржыға 89 жоба жүзеге асып, 1047 жұмыс орнын құруға мүмкіндік берді.
Картаны жасауда өңірдің ресурстық потенциалын тиімді пайдалана отырып, мемлекеттік бағдарламалар мен қаржы институттары бағдарламаларының құралдарын кешенді қолдану көзделген. Өңірді бірінші кезектегі қажетті тауарлармен қамтамасыз ету, жаңа жұмыс орындарын құру және жұмыспен қамтуға баса мән беріліп отыр.
Сонымен қатар, әлемдік тәжірибе көрсеткендей, дағдарыс кезінде экономиканы қалпына келтіруде шағын және орта кәсіпкерлік салаларының үлесі зор. Себебі дәл осы сала нарықтың және біздің қажеттілігімізге қарай өте жылдам бейімделе алады.
Қуат Шарабидинов: – 2020 жыл қорытындыларына тоқталсақ, қандай жұмыстар жасалды?
– Кейбір экономикалық индикаторлар бойынша 2020 жылғы нәтижелеріміз 2019 жылмен салыстырғанда сәл нашар болғанына қарамастан, біз жаппай қысқартудың алдын алып, жұмыссыздық деңгейін 4,9% деңгейінде, орташа республикалық деңгейден төмен көрсеткішті ұстап қалдық. 20 мың жаңа жұмыс орны құрылды.
Халықтың нақты жалақысы мен табысы өсті.
Аймақ экономикасына 291 миллиард теңгеден астам инвестиция құйылып, 609 мың шаршы метр тұрғын үй салынды. Бұл 2019 жылға қарағанда аз, бірақ біз Үкімет алдындағы міндеттемелерімізді асыра орындадық.
Бір жыл ішінде 498 шақырымнан астам жол, көшелер мен көпірлер жөнделді. Халықтың 97%-і орталықтандырылған су жүйесімен қамтамасыз етілді. Газдандыру жалғасуда. Биыл жыл соңына дейін халықтың 68,5%-і газбен қамтылады.
Ауылды сумен жабдықтау және кәріз жүйелерін қайта құру бойынша 27 жоба жүзеге асырылды. Бұл 100 мыңнан астам адамды сумен жабдықтау сапасын жақсартты.
Қызылорда қаласында тозығы жеткен жылу жүйелерін 42%-тен 39%-ке дейін төмендеткен 15 шақырым жылу магистралі жаңартылды.
Жүз мыңдаған азаматтардың өмір сапасы жақсарды.
Арал ауданында тауарлық балықты өңдейтін цех пен зауыт, кварц құмын байытуға арналған кен байыту комбинаты пайдалануға берілді.
Биыл біз 48,5 млрд.теңгеге тағы 4 ірі индустриялық жобаны іске асыруды жоспарлап отырмыз. Бұл 500-ден астам жұмыс орнын құруға мүмкіндік береді. Атап айтқанда, азық-түлік өнімдерін өндіруге бағытталған Қармақшыдағы құс фабрикасы мен Арал ауданындағы түйе сүтінен құрғақ сүт дайындау өндірісі. Сонымен қатар, Жаңақорған ауданындағы «Шалқия» қорғасын-мырыш кен орнында кен байыту комбинатын және Арал ауданында кальцийлендірілген сода зауытының құрылысын бастаймыз.
Қазірдің өзінде ірі зауыттар айналасында байланысты салалар құру мәселесімен айналысудамыз. Мысалы, кальцийлендірілген сода зауыты айналасында ас содасы, жуғыш заттар мен еріткіштер шығаратын өндіріс орындарын құрамыз.
Соңғы 5 жылда ауылшаруашылық секторының ЖӨӨ-дегі үлесі 4%-ке дейін өсті. Бұл тек соңғы бір жылдың көлемінде екі еседен астам өскен инвестицияның жоғары қарқынымен байланысты. Биыл бұл көрсеткіш одан да жоғары болады деп жоспарлап отырмыз. Қазірдің өзінде 53 миллиардтан астам теңгеге 66 инвестициялық жоба бойынша жұмыс жүргізілуде.
Біз шетелдік инвесторлармен белсенді жұмыс жасаудамыз. Атап айтсақ, чехтармен – сыра, сусындар мен шырындар өндірісі бойынша, моңғолиялық инвесторлармен өнімдерді одан әрі экспорттай отырып, тері мен жүнді қайта өңдейтін кәсіпорындармен жұмыс жасаймыз. Қытайлық кәсіпкерлермен күріш сабанынан целлюлоза өндіру жобасы басталды.
Ауылшаруашылық өнімдерінің экспорты 2020 жылы шамамен 9% өсті, оның 97%-і – қайта өңделген өнім. Ауылшаруашылық өнімдерінің 11 түрі әлемнің 17 еліне экспортталды.
Біздің күріш өсірушілер қайтадан жақсы нәтижелерге қол жеткізіп, орташа өнімділігі гектарына 61,8 центнер болатын 550 мың тоннадан астам күріш жинады.
Біз аквагель, тамшылатып суару, жаңбырлатып суару секілді заманауи суару жүйелеріне үлкен көңіл бөлудеміз.
Мал шаруашылығын дамыту бойынша жүйелі жұмыс жүруде. Басты міндет – мал өсіруде жайылымдардың тиімділігін арттыру. Ол үшін бос жатқан жайылымдардағы су көздерін біртіндеп жөндейтін боламыз. Осылайша, 1,7 миллион гектардан астам жайылымдық жерді іске қосамыз.
2020 жылы біз 2030 жылға дейінгі балық шаруашылығын дамытудың өңірлік бағдарламасын жасадық. Оны жүзеге асыруға шамамен 29 миллиард теңге бөлінеді. Бұл тауарлық балық көлемін 111 есе, ал балық өнімдерін экспорттауды 2 есе арттыруға мүмкіндік береді. 2030 жылға қарай тауарлы көл балықтарын өсіретін 55 шаруашылық, 12 тоған және 16 балық өсіру шаруашылығы, 3 жабық сумен жабдықтау құрылғылары құрылады.
Денсаулық сақтау саласында аудандық орталық ауруханаларды салу мәселесі шешімін тапты. Ендігі міндет – алғашқы медициналық-әлеуметтік көмек нысандары мәселесі. 2024 жылға дейін біз 62 нысанды жаңартып, осылайша бұл мәселені де шешуді жоспарлап отырмыз.
Бюджет қаражаты есебінен 12 жаңа спорт нысаны салынды. Сонымен қатар, мемлекеттік-жекеменшік әріптестік аясында 60 секцияға арналған спорттық-сауықтыру кешендерінің құрылысы бойынша 5 жоба жүзеге асырылды.
Сондай-ақ апатты жағдайдағы мектептерді жою бойынша жұмыс жалғасты. 2020 жылдың басында бізде 3 апатты жағдайдағы мектеп болған. Бүгінде олардың біреуі пайдалануға берілді, қалған екеуі биыл салынады.
Қазбек Ботаев: – Гүлшара Наушақызы, тәжірибелі мемлекет қайраткері ретінде өңір үшін қандай ұзақ мерзімді міндеттерді атар едіңіз?
– Экономиканың мұнайға тәуелділігі әлі де жоғары. Қолданыстағы кен орындары сарқылуға таяу екенін ескере отырып, жаңа кен орындарын барлау жұмыстарын жүргізіп жатырмыз.
Сонымен қатар, өндіріс секторына, кәсіпкерлікті және ауыл шаруашылығын дамытуға басымдық береміз. Бұл – менің ойымша, ең перспективалы бағыттар.
Әлеуетіміз өте жоғары. Инвестиция, оның ішінде шетелдік инвестицияларды тарту мақсатында біз 2 топ құрдық. Ішкі инвестицияларды тартуға жауапты топ облыстың экономикалық даму картасы шеңберінде көзделген жобалардың санын 265-тен, кем дегенде, 400 жобаға дейін ұлғайту бойынша жұмыс жүргізуде. Екінші топ өңірге шетелдік инвестицияларды тарту үшін Инвестициялық мүмкіндіктер бағдарламасын әзірлеуде. 2021 жылы алдымызға экономикаға тартылатын инвестиция көлемін кем дегенде екі есе арттыру міндетін қойдық.
Бізде бастамашыл адамдар үшін кең мүмкіндіктер қарастырылған. Мұны аймақтың экономикалық даму картасын дайындау кезінде жасаған талдауымыз да растады.
Сондықтан, барлығын бірге жұмыс жасауға шақырамын. Мемлекеттік бағдарламалардың мүмкіндіктерін ескере отырып, өз бизнесіңізді бастау онша қиын емес. Біз ондай адамдарды әрдайым қолдаймыз!
Қуат Шарабидинов: – Пандемия мен карантин кәсіпкерлерге бірқатар қиындықтар туғызды. Бұл тұрғыдан бизнеске қандай қолдау көрсетілді?
– Пандемиядан қызмет көрсету саласы ең көп зардап шекті. Дегенмен, кейде шығындар жаңа мүмкіндіктерге жол ашады. Бір есік жабылса, басқа бір есік міндетті түрде ашылады. Біз мейрамхана бизнесін қайта құру үшін кәсіпкерлермен жұмыс жасай бастадық. 2020 жылдың екінші жартысынан бастап 128 мейрамхананың 15-і өз қызметін өндірістік секторға қайта бағыттады.
Сонымен қатар, шектеулер кезінде 54 мыңға жуық кәсіпкер салық жеңілдіктерін алды және 8,5 мыңнан астамы міндетті медициналық сақтандыру төлемдерінен босатылды.
147 ірі сауда нысанындағы 9 мың сауда алаңы, мемлекеттік меншікті жалға беретін 194 субъект жалға беру төлемдерінен босатылды.
8 мыңға жуық субъект 11 миллиард теңгеден астам несие үшін төлемді кейінге қалдыруға және қайта құрылымдауға мүмкіндік алды.
Өткен жылы «Бизнестің жол картасы – 2025», «Қарапайым заттар экономикасы» және «Жеңілдетілген несиелеу» бағдарламаларын іске асырудың арқасында жұмыс істеп тұрған ШОБ саны 5%-тен астам көбейді.
Тек осы жобалар аясында кәсіпкерлікті дамытуға 19 миллиардтан астам теңге бөлінді. Тағы 2 млрд теңге «Қызылорда» өңірлік инвестиция орталығы арқылы ауылдардағы стартаптарды жүзеге асыруға бағытталды.
Қазбек Ботаев: – «Балық берме, қармақ бер» принципі бойынша жұмыстар нәтижелі ме?
– Әлеуметтің әлеуетін арттыру – мемлекет міндеті. Мемлекет әрдайым көмектесетін белгілі санаттар бар. Олардың қатарына көпбалалы отбасылар, мүмкіндігі шектеулі жандар кіреді және олар тұрақты табыс алуға құқылы. Сондықтан біз олардың өз ісін өркендетуі үшін білім беру, қайта даярлаудан өткізу, микронесиеге қол жеткізуіне қолайлы жағдай жасаудамыз.
Бірқатар мемлекеттік бағдарламалар бар, олардың аясында бизнес ашуға грант немесе несие алуға болады. Ең алдымен, түсіндірме жұмыстарына күш салынады. Қажет болған жағдайда білімін кеңейтіп, кәсіби мамандардан кеңес алуға, оқытудан өтуге көмек беріледі. Мысалы, бизнеспен айналысуға көпбалалы аналар көптеп тартылуда. Бүгінде облыс бойынша 28 мыңға жуық көпбалалы отбасы бар. Мақсат – оларды тұрақты табыспен қамтамасыз ету. «Еңбек» бағдарламасы бойынша бизнес-идеяларды іске асыруға грант алған 5011 адамның 670-сі – көпбалалы аналар. Бүгінде олардың іс бастап, оның игілігін көруіне жол ашылды деп айта аламыз.
Қуат Шарабидинов: – Өткен жылы бірқатар тарихи-мәдени датаны – Әбу Насыр Әл Фарабидің 1150 жылдығын, «Ұлық ұлыс» – Алтын Орданың 750 жылдығын, Абай Құнанбайұлының 175 жылдығын, Ұлы Отан соғысындағы Жеңістің 75 жылдығын атап өттік. 2021 жыл да еліміз үшін Тәуелсіздіктің 30 жылдығымен есте қалмақ. Сыр елі – сан тарихтың куәсі болған мекен. Қазіргі таңда өңір ел дамуына қандай үлес қосуда және тәуелсіздік не берді деп айта аласыз?
– Өңір тарихы бай, тамыры тереңде. Біздің топырақта мәдениеттер қалыптасып, дамыды, мемлекеттер құрылды. Бұл жерде төрт астана – Шірік-Рабат, Жанкент, Сығанақ, Қызылорда болған. Сыр өңірі – белгілі бір дәстүрдің ғана жеке дамыған жері емес, тоғыз жолдың торабы, сан түрлі тарихи оқиғалар мен көзқарастар бір мүддеге тоғысқан өлке. Сол себепті өңірде өмір сүрген жыршы-термешілер, ақын-жазушылар шығармашылығы әлем әдебиетінде сирек кездесетін құбылыс ретінде айрықша назар аудартады. Қуантарлығы, дәстүрлі өнер бүгінге дейін үзілмей жалғасып келеді.
Сыр Елі концепті негізінде біз білімімізді тереңдетіп, қазақ мәдениетін дәріптеуге күш саламыз. Ол үшін Youtube платформада «Сыр шаңырағы», «Сыр қоғамы», «Сыр бірлігі», «Сыр жастары», «Сыр спорты» арнайы арналары ашылды. Сыр елі арқылы біз еліміздің қалыптасуы мен дамуында Қызылорда облысының ерекше үлесін көрсеткіміз келеді, өйткені Сыр Елі – қазақ ұлтының қалыптасуында айрықша рөл атқаратын құтты мекен.
Ұлы Қорқыт баба тылсым өлкенің жарқын болашағын да болжаған. Жер жаннатын іздеп, дүниенің төрт бұрышын аралап, туған топырағы – Сыр өңіріне қайта келгенде бұл жерді жер кіндігіне балаған. Дәл осы жерде ол аспан мен Жаратушы арасында таңғажайып байланысты сезінді. 10 ғасырдан астам уақыт өткен соң Кеңес ғалымдары қазіргі Байқоңыр ғарыш айлағын салу үшін Қорқыт жерленген жерді таңдады және бұл таңдаудан қателеспеді. Ұлы Қорқыттың қорытындысы пайымды болып шықты. Сонымен қатар бізде 365 күннің 300-ден астамы шуақты. Осыдан болар, өңір халқы да жылыжүзді. Ежелден сұлу Сыр-Ананың сағасы, тарихы терең Тұран ойпатының төрі қонақжай қасиетімен де құнды. Біздің аймақтан көптеген талантты тұлғалар, жыраулар, ақын-жазушылар, мемлекет қайраткерлері, спортшылар шықты, мәртебемізді өсірді, абыройымызды тасытып келеді. Менің ойымша, мұның бәрі бір-бірімен байланысты.
Ал, «Тәуелсіздік маған не берді?» деген сұраққа келетін болсам, қарапайым ауыл қызының армандарына жол ашылды дер едім. Білімді, тәжірибесі толымды азаматтармен таныстым, кемеңгер тұлға, мемлекеттігіміздің алтын діңгегі, дербестігіміздің берік негізін қалаған, есімі Джордж Вашингтон, Мұстафа Кемал Ататүрік, Шарль де Голль, Ли Куан Ю, Махатхир Мохамад секілді көшбасшылармен бір қатарда тұрған Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлымен бірге қызмет еттім.
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев айтқандай, «Тәуелсіздік бәрінен қымбат». Бұл – біздің және менің, Қазақстанның болашағына жол сілтер, «Мәңгілік ел» құрудағы басты бағдарымыз.
Қазбек Ботаев: – Маңызды сұхбатты қалай қорытындылайсыз?
– Өткенге шегініс жасасақ, 2020 жылды оңай өткермегенімізді байқаймыз. Расында, Хәкім Абай атамыз айтқандай, «Бейнет көрмей, дәулет жоқ». Бірақ, біз ойға алған жоспарларымыздың барлығы жүзеге аспаса да, қиындықта қайыспадық, шыдамдылығымызды шыңдадық. Өзімізді дамытуға, уақытты тиімді жұмсауға, отбасымызға көбірек көңіл бөлуге мүмкіндік туды. Адамгершілік, мейірім мен қамқорлық. Осы қасиеттер әрбір адамның бойынан табылды. Біз бірлескенде мықты екенімізді көрсеттік.
Пандемиямен күрес әлі де жалғасуда. Біз мақсат қойып, алға ұмтылудамыз. Барлығы уақыт еншісінде. Адамзат тарихында айтылғандай, бұл әлемде алынбас қамал болмайды.
Сұхбаттасқандар
Қ.Шарабидинов, Қ.Ботаев
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
