Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, «Алтын адам» сыйлығының иегері Камал Сәруарұлы Ормантаев 1936 жылы 11 қыркүйекте Қармақшы ауданы «Октябрь» ауылында дүниеге келген. 1959 жылы Алматы мемлекеттік медицина институтын бітірген. 1963 жылдан Қазақ Ұлттық медицина университетінде ассистент, кафедра меңгерушісі болып қызмет атқарған. 1980-1985 және 1993-2001 жылдары Педиатрия және балалар хирургиясы ғылыми орталығының директоры болды.
Негізгі ғылыми еңбектері балалар хирургиясына арналған. Балалардың бас сүйегі және миы зақымданғанда қолданылатын емдеу әдістерін жетілдіріп, оның патогенезін анықтауда кешенді зерттеулер жүргізді. Бассүйек пен миға жасалатын операцияның бес жаңа әдісін тәжірибеге енгізді. Химиялық жолмен болатын өңеш күйігін зерттеп және оны емдеудің алты жаңа әдісін анықтады. Сондай-ақ іріңді перитонит пен жедел гематогенді остеомиелит болған жағдайда іріңді іш қуысынан түтік арқылы шығарудың бірнеше тәсілін ұсынды. Ол Қазақстанда педиатрлардың, балалар хирургтерінің, анестезиолог-реаниматологтарының, ортопед-травматологтарының ғылыми мектебінің негізін қалады.
1971 жылы хирург медицина ғылымдарының докторы, 1972 жылы профессор, 1981 жылы Қазақстанға еңбегі сіңген қайраткер, 1994 жылы Қазақстан ҰҒА-ның академигі атанды. ҚазГМУ балалар хирургиясы кафедрасының меңгерушісі қызметін атқарды. 40-тан астам авторлық куәлігі және 1 патенті бар. Жыл дәрігері номинациясы бойынша «Алтын адам» (2000, 2001 жж) сыйлықтарын алған, «Тарлан-2004» ғылым жөніндегі жүлденің иегері. Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты (1999 ж), «Парасат» орденімен марапатталған. Қызылорда қаласының құрметті азаматы.
Тарихқа үңіліп, назар аударатын болсақ, Сырдың киелі топырағынан ғұлама ғалымдар, академиктер, ғылым докторлары шығып, медицина саласының дамуына, оның өсіп-өркендеуіне ұлан-ғайыр еңбек сіңіріп, халық денсаулығының жаңаруына айтарлықтай үлес қосқаны баршаға мәлім. Солардың көбінен өзінің ерен еңбегімен, қайрат-қажырымен оза шауып орын алған Камал Сәруарұлы Ормантаев ағамыз еді.
Әкесі Сәруар 1941 жылы қыркүйекте соғысқа кетіп, бір жарым жылдан кейін жарақат алып, елге қайтып оралған. Камал ағамыз мектеп-интернатта оқып, 1953 жылы үздік бітіріп шықты. Сол кезде әкесі Сәруар: «Сен осы балалар дәрігері болсайшы» деп кеңес береді. Айтқанындай, 1954 жылы Алматы мемлекеттік медицина институтының студенті атанды.
Ізденімпаз, еңбекқор шәкірт ылғи да ұстаздарының көңілінен шығып жүрді. Доцент Фатима Мусабаева, оның күйеуі, сол кездегі Денсаулық сақтау министрінің орынбасары Халық Мусабаев, Михаил Брякин сынды ұстаздары мен жанашырлары – Камал Сәруарұлының өмір жолында өшпес із қалдырған жандар. Кезінде әскери хирург болған профессор М.Брякин өте қатал, бірақ аса әділ адам болған. Ол «Хирургия – полувоенная дисциплина!» деп, тәртіпті талап еткен. Міне, Камал Ормантаев та тәртіппен жұмыс істеуді осындай кісілерден үйреніп, Брякинге аспирантураға түсті. Ал 1966 жылы «Балалар миының шайқалуы» деген тақырыпта кандидаттық қорғайды.
Ғылым жолы айтуға оңай болғанмен, асқаралы асу, оған таудай талабыңмен қоса асқан жігер, қажымас қайрат керек екенін жақсы түсіне білді.
1966 жылы Мәскеуге докторантураға шақырылды. Ол кезде үйлі-баранды, бір ұл, бір қыздың әкесі еді. Көңілі алаң болып жүргенде Одақ астанасындағы академик В.Стручковтан «Медицина ғылымдарының кандидаты К.Ормантаев докторантураға жіберілсін» деген бұйрық келіп, Мәскеуге жол тартты. Докторантураны аяқтамай, небәрі 32 жасында Алматы мединститутының кафедра меңгерушісі болып тағайындалды. Сол кафедраны 43 жыл бойы басқарып, құрметті кафедра меңгерушісі атанды.
1971 жылы Қазақстаннан бірінші болып Мәскеуде балалар хирургиясынан докторлық диссертация қорғады. Жұмысы тікелей осы салаға байланысты болған соң, Камал Сәруарұлы ана мен бала денсаулығы жайлы үнемі ойлап әрі жанашырлықтан осы салаға бүйрегі бұрып тұратын.
Көп жылдан бергі қажырлы еңбегі, ұйымдастыру қабілеті ескеріліп, 1980 жылы Ана мен баланы қорғау институтына, қазіргі педиатрия және балалар хирургиясы институтына директор болып тағайындалды. Келер жылы Қазақстан Компартиясының бірінші хатшысы Дінмұхамед Қонаевтың қабылдауында болды. Жылы шыраймен қабылдаған Дінмұхамед аға жағдайды біліп, өзінің жұмыс жасап жатқан саласында қандай талап-тілегінің бар екенін сұрайды. Институт жартылай барақ типтес ескі үй, адам еңсесін басып тұратын және айналасында дұрыс қоршауы да жоқ, маңайындағы жер үйлермен араласып кеткен, көзге қораштау көрінетін. Осы кездесуді пайдаланып бар жағдайды жайып салмаса, кейін кеш болатынын ұққан Камал аға:
– Институттың ғылыми-зерттеу орталығы әрі ана мен балаға арналып жасалған емдеу мекемесі. Ғимараттың әбден тозығы жеткен, кішкентай, оның үстіне бұл институт – республикалық деңгейдегі мекеме. Шетелдерден қонақтар жиі келіп тұрады, – деп сол кездегі облыстық аурухана үшін салынып жатқан ғимаратты сұрайды.
Димаш ағамыз Қамекеңнің ұсыныстарын қағазға түртіп алып, жылы шырай ризашылықпен шығарып салды. Көп ұзамай институт жаңа ғимаратқа көшірілді. Камал аға:«Біздің қазақ халқының тарихында Димекеңнің орны да, жөні де бөлек. Ол кісі уәде берді ме, соны міндетті түрде орындайтын. Жаратылысынан ерекше сабырлы, ұстамды жан болатын» деп үнемі айтып отыратын.
Біз күнделікті өмірде көп жағдайларды, болып жатқан кейбір келеңсіз тірліктерді пендешілік деген ұғыммен жай ғана жылы жауып қоя салғымыз келеді. Ал шындығына келетін болсақ, мұның артында бір-бірімізді көреалмаушылық, қызғаныш, іштарлық, арамдық пиғылдың жатқанын байқамасқа болмайтын сияқты. Мұндай жағдайлар Камал ағамыздың басынан талай рет өтті. Өйткені ол жастайынан танылды, өзі таңдаған мамандығының шыңына жетті, академик атанды. Өмірдің сан түрлі қиындығын бір адамдай жеңе білді.
1984 жылы Қазақ ССР Денсаулық министрлігі оны Педиатрия институтының директоры қызметінен босатып жіберді. Өмірде аққа қара жағылмайтыны рас. Мұны естіген Димаш Ахметұлы Камал Сәруарұлын қабылдауына шақырып, анық-қанығын сұрайды. Комиссия жіберіп тексертіп, оның шындыққа жанаспайтын жала екенін анықтағаннан кейін қызметіне қайта кірісуіне рұқсат береді.
Мұндай жағдай кейін тағы екі рет қайталанады. Осының бәрі Камал ағамызды қажытқаны рас.
Балалар хирургиясының атасы,
Қабыл болған елінің берген батасы.
Құдайдан кейін құдірет
берген бойына,
Бұл сөзімнің болмаса керек қатасы.
Сәбилер үшін дәрігер болып
жаралған,
Алғыс пенен ақ батадан нәр алған.
Ана мен бала болсын деп әркез
ұдайым,
Ойында оның тек адалдық,
ақ арман.
Сағындық аға, өзіңді ойлап
сағындық,
Көңіліміздің дастарқанын
кең жайдық.
Артыңда қалды ғылымның шексіз
мұрасы,
Емес пе ол ұрпаққа қалған кен,
байлық.
Жатқан жерің жайлы болсын,
жан аға,
Еңбегіңе берілмей кетті шын баға.
Жатқан жерің жайлы болсын,
жәннатта,
Иманды етсін Жасаған Алла тағала!
Сағындық ШӘМШИЕВ
