Биыл Қазақстан өз тәуелсіздігінің 30 жылдық мерейтойын атап өтеді. Осы жылдар ішінде еліміз сындарлы, сынақты жолдардан өтті.
Экономикасы мығым, халықаралық қауымдастық мойындаған елге айналды. Тәуелсіздіктің нығайып, еліміздің әлемдік өркениетке қадам басуына Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың сіңірген еңбегі айрықша болды. Алғашқы күннен бастап нарық экономикасының жаңа құрылымдарын құруға айрықша мән берді. Соның айғағы ретінде, 1991 жылғы 7 маусымда Қазақ КСРО Президентінің Жарлығымен еліміздің алғашқы монополияға қарсы ведомствосы – Қазақ КСР Мемлекеттік комитеті құрылды. Жаңа ведомство «Бәсекелестікті дамыту және монополистік қызметті шектеу туралы» Қазақ КСР Заңын тиімді іске асыру үшін жасақталды.
Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың Жарлығымен Тәуелсіздіктің 30 жылдығы қарсаңында бәсекелестік елдің ұлттық идеясы болып айқындалды. Үкімет қаулысымен 7 маусым – монополияға қарсы орган қызметкерлері күні болып жарияланды.
Елбасы «Нұр Отан» партиясының XVI съезінде «Бес институционалдық реформаны іске асыру жөніндегі 100 нақты қадам» Ұлт жоспарын ұсынды. Осы жоспардың қадамдарының бірі ретінде монополияға қарсы қызметтің жұмыс тұжырымдамасын өзгерту және оны экономикалық ынтымақтастық пен даму ұйымының стандарттарына сәйкес келтіру қажеттілігін айқындады. Бұдан басқа «Қазақстан жаңа жаһандық нақты ахуалда: өсу, реформалар, даму» атты Қазақстан халқына кезекті Жолдауында монополияға қарсы қызметті күшейтудің маңызын және еркін әрі салауатты бәсекелестік үшін жағдай жасау шеңберінде реформалар жүргізу қажеттігін атап өтті. Қойылған міндеттерді іске асыру үшін бәсекелестікті қорғау саласындағы ҚР заңнамасын экономикалық ынтымақтастық пен даму ұйымының стандарттарына сәйкес келтіру бойынша екі кезеңдік тәсіл туралы шешім қабылданды.
Былтыр Мемлекет басшысы Жарлығымен Президентке тікелей есеп беретін жаңа Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігі құрылды. Жаңа агенттіктің негізгі міндеті – бәсекелес орта құру, бұл экономиканы мемлекет иелігінен алуды, бәсекелестік алаңды өзгертуді, барлық кәсіпкерлер үшін тең мүмкіндіктер жасауды, нарықтарды монополияландыруды тоқтатуды білдіреді.
Қазір департаменттің талдау және тергеп-тексеру бөлімдерінде 8 мемлекеттік қызметші жұмыс атқарып келеді. Көпшілік монополияға қарсы органның басты атқаратын функцияларынан және міндеттерінен бейхабар болғандықтан, негізінен нарықтағы өткізілетін тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің бағаларын белгілейді деп ойлайды.
Шын мәнінде негізгі мақсат – ол ел аумағындағы тауар нарықтарының тиімді жұмыс істеуін қолдау және қолайлы жағдайлар жасау, монополистік қызметті реттеу және шектеу, адал бәсекелестікке жәрдемдесу, бәсекелестікті қорғау саласындағы заңнама бұзудың алдын алу және жосықсыз бәсекелестіктің жолын кесу.
Былтыр қараша айынан бастап әкімшілік, экономикалық және өзге де кедергілерді анықтау мен жою, бәсекелі нарықтық экономиканы қалыптастыру мақсатында департамент жанында құрылған, консультативтік-кеңесші орган – кедергілер жөніндегі кеңес тұрақты түрде жұмыс атқарып келеді. Қазіргі уақытқа дейін газ тарату жүйесіне техникалық қызмет көрсету барысындағы, дәрі-дәрмекті көтерме және бөлшек саудада өткізу нарығындағы, қоғамдық көлікпен жолаушыларды тасымалдау барысындағы, мемлекеттік меншіктегі мүлікті жалға берудегі тосқауылдар бойынша кеңестің 7 отырысы өткізілді. Отырыстардың бірінде қалалық әкімдікке қарасты тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы және жолаушылар тасымалы бөлімі тарапынан қалаішілік маршруттар бойынша конкурстар өткізу кезінде жеке кәсіпкерлерге өз автобустарында (шағын микроавтобустарда) электрондық билеттеу орнату күштеп таңылып отырғаны анықталды.
Заң бұзғандарға тиісті шара көрілді. Монополияға қарсы орган мемлекеттің кәсіпкерлік ортаға қатысу заңдылығын қарайды, яғни, қандай да бір мемлекеттік кәсіпорындар, мемлекеттік заңды тұлғалар жаңадан құрылатын немесе қызмет түрлері кеңейтілетін жағдайда монополияға қарсы органның келісімі арқылы жүзеге асырылады.
Мысал ретінде алатын болсақ, соңғы жылдары жергілікті атқарушы орган облыс аумағындағы жас буын өкілдеріне медициналық көмек көрсетумен айланысатын Жастар денсаулық орталығы мемлекеттік кәсіпорнын құруға бірнеше рет өтінішхатпен шыққан. Алайда, кәсіпорынның атқаруға жоспарлап отырған қызмет түрлері нарығының дамуы жоғары болғандықтан, бәсекелестікті шектеуді болдырмау мақсатында бұл кәсіпорынның құрылуына келісім беруден бас тартылды. Мемлекет басшысы шағын кәсіпкерлікті дамыту мақсатында 2020 жылғы 1 қаңтардан бастап 2023 жылғы 1 қаңтарға дейін шағын кәсіпкерлік субъектілеріне қатысты тексерулерге мораторий енгізді. Осыған орай, департамент жүргізетін тергеп-тексерулер саны өткен жылдармен салыстарғанда айтарлықтай төмендеп отыр.
Дегенмен, департамент орта кәсіпкерлік субъектілеріне жататын күзет саласындағы «Шериф-Н» ЖШС және «Күзет қызметі Памир» ЖШС бәсекелестікке қарсы заңсыз келісімдер жасағаны, орта кәсіпкерлік субъектісі – «Қорқыт ата» әуежайы» АҚ-ны әуе отынын сату барысында монополиялық жоғары бағаларды белгілегені және ұстап тұрғаны үшін тергеп-тексеріп, олардан мамандандырылған ауданаралық әкімшілік соты арқылы 20,4 млн теңге айыппұл мемлекет пайдасына өндірілді.
Сол сияқты департамент кәсіпкерлік салада мемлекеттің қатысуын қысқарту бойынша шаралар жүргізді.Мемлекеттік ақпарат құралдары, қатты тұрмыстық қалдықтарды шығару, спорт клубтары, стоматология саласы төңірегінде тиісті жұмыстар жүзеге асырылды. Бұл жұмыстар Қызылорда автобус паркі бойынша жүргізілді. Осының барлығы мемлекеттің бәсекелестік ортаға негізсіз араласуын жою мақсатында атқарылды.
Бұдан бөлек, қалалық тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы бөлімінің бәсекелестікті шектеуге бағытталған әрекеттері бойынша тергеп-тексеру жұмыстары жүргізіліп, заң бұзушылықтар анықталды. Сонымен қатар, мемлекеттік органдардың бәсекелестікті шектеуге бағытталған әрекеттері, кәсіпкерлік субъектілердің бәсекелестікке қарсы келісілген әрекеттері және үстем немесе монополиялық жағдайды теріс пайдалану белгілері бойынша департамент 18 хабарлама шығарып, барлығы заңмен белгіленген мерзімде толығымен орындалды.
Департамент бензин және дизель отыны бағасына күн сайын мониторинг жүргізуде. Сарапшылардың сөзінше, Қазақстандағы бензин бағасы әлемнің біраз елінен төмен. Мұндай төмен бағаны сақтап тұру елдегі жанар-жағармайдың шекаралас елдерге белсенді тасымалданып, нәтижесінде елде тапшылық тудыруы мүмкін.
Биылғы жыл басымен салыстырғанда облыстағы жанармай бекеттерінде бензин бағасы литріне 15-20 теңгеге дейін қымбаттаған және баға өсімі әлі де жалғасады деген болжам бар. Бензиннің қымбаттағаны еліміздің барлық өңірлерінде байқалады. Бағаның өсуіне себеп болған факторлардың бірі – еліміздегі бензин өндіруші үш ірі компанияның, атап айтқанда, «ПетроҚазақстан ОйлПродактс» ЖШС, Павлодар мұнай-химия және Атырау мұнай өңдеу зауыттарының кезең-кезеңімен жөндеу жұмыстарына тұруы.
Бұдан бөлек, Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес агенттік Бәсекелестікті дамыту жөніндегі Ұлттық жоба әзірлеп, Президент әкімшілігіне өткізді. Ұлттық жоба монополияға қарсы реттеудің жаңа кезеңін айқындайды. Жоба шеңберінде үш бағыт бойынша басымдыққа назар аударылады. Ұлттық жоба негізінде облыстың 2021-2025 жылдарға арналған Бәсекелестікті дамыту жоспары жасалуда. Ол өңірлер экономикасының басым салаларында, оның ішінде тауар нарығында жаңа қатысушылардың пайда болуы үшін қажетті жағдай қалыптастырып, бәсекелестік деңгейін арттыруды көздейді.
Ерсін ОРЫНБАЕВ,
Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігі облыс бойынша
департамент
басшысы
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
