1920 жылдары әр жерде отырған малшы-егіншілер артель қарауына кіріп, «Ақтүйе» артелін құрады. Мұнда сол жылдан бастап 1929 жылға дейін Емберген Боранбаев ауылнай болып еңбек етіпті.
Сол жылдары байлардың малын мемлекет қарауына өткізу үшін коллективтендіру науқаны жүргізіледі. Табан ет, маңдай терімен жинаған малды үкіметке беру оңай ма? Алайда, большевиктер 1929 жылға дейін байлардың дүниесін тәркілеп болды.
Сол жылдары жарлы-жақыбайларды біріктіріп, «Ақтүйе» колхозы құрылды. Елде тыныштық орнап, бейбіт еңбектің көркі қызды. Көлдер мен жаптардың арасына егін егіліп, су жетпеген жерлерге арықтар мен каналдар қазылып, диқаншылық жұмыстар қыза бастады. Ол кезде техника жоқ, бәрі кетпен-күрекпен атқарылады. Бала-шаға, әйелдер де көп еңбек етті. Әсіресе, ер жігіттердің ішінде орта жасқа келіп қалған Ыбырайдың әкесі Мұратбек жауырынды, ірі адам болыпты. Үш кісінің нормасын орындап «түйе шал» атанса, Асқардың әкесі Сералы ағамыз екі адамның нормасын орындап, «тайшық шал» атанады.
1929 жылдан Е.Боранбаев «Ақтүйе» колхозының (қазіргі Асқар ауылы) төрағасы болады. Бұл кезде егін қолдан қазылған «Әйтек» каналының сағасына егілді. Ол зейнетке шыққаннан кейін өмірінің соңына дейін «ХVІІІ партсъезд» колхозының су мұрабы болып еңбек етті.
Ертеректе Тереңөзек табанын су басып жатқан. Соған байланысты бұл өлке «Тереңөзек» атанды. Өткен ғасырдың басында Тереңөзек, о баста «Қараөзек» болып Аламесек болыстығына кірді. Егін шаруашылығын кеңейтіп, Сырдариядан каналдар қазыла бастады. Қараөзек пен Тереңөзек ортасындағы үлкен көлдер арқылы егін, бау-бақша егілген. Мал жайылымына ыңғайлы шұрайлы жер болса керек, кейін көлдер тартылып, «Әйтек-көл» атты жерден бастауын алып, арық қазылады.
Жылдан жылға кеңейтіліп, қазылып үлкен каналға айналып, егін көлемі молайды. Сонымен қатар балық шаруашылығы да дамыды. Кезінде бұл канал «Жіңішке» деп аталыпты. Соғыс және еңбек ардагері Яхия Тасыров атамыз: «Каналдың жағасына бүкіл Тереңөзек, Қараөзек тұрғындары бау-бақша егіп, халық молшылыққа кенелді. Бақшадағы қауын-қарбыздарды адам көтере алмайтын болған», – дейді. Көлдер тартылып, суы азайып Тереңөзектен Қызылордаға шығаберісте пойыз жол мен Сырдария өзенінің ортасында «Соркөл» атты көл болатын, кейін суы тартылып, ол жермен «Қызылорда-Жалағаш» тас жолы салынды. Көлдің орнына күріш егіліп, мал жайылымына айналды.
Қазақта «Жер аты – бабаның хаты» деген бар, сондықтан, осындай тарихи жерлерді танып-біліп отыру әрбіріміз үшін пайдалы бола бермек.
Әділбек ШӨЖЕЕВ,
Сырдария аудандық тарихи-өлкетану
музейінің ғылыми қызметкері
