Базардағы күнделікті тұтынатын қарапайым заттардың көбі сырттан тасымалданады. Тіпті, әлеуметтік маңызы бар 19 азық-түліктің 17-сі өзге өңірлерден және шет елдерден келетіні белгілі. Облыста шағын кәсіпкерлікті өркендетуге не кедергі? Отандық өнімді қолдауға қаншалықты көңіл бөлінуде? Неге жергілікті кәсіпкерлер өндірген тауарын нарыққа шығара алмай әлек? Әлде аяққа енді тұрып, шаруасын жүргізгендерге қолдау жетіспей ме?
Бұған дейін «Арай» шұжық цехы жайында жазған болатынбыз. Өнім сапасында мін жоқ. Таза әрі сенімді, маман бар. Құрал-жабдығы түгел. Бірақ нарыққа шыға алмай отыр. Цех иесі жергілікті өнімге қолдау білдіріп, сауда орындарында арнайы бұрыш ашылса деген ниетін жеткізген. Әлеуметтік дүкендерге төмен бағада өткізіп, тапсырыс аясын кеңейтуді ойлайды. Алғаш болып облыста жоқ өндірісті қолға алған Асылхан Шәуменовтің де ойы осыған ұқсас. Ол кір сабын шығарумен айналысады. Шаруасын бастағанына 2 жылға жуықтады.
– Әу баста тіршілігім қайнаған базар ортасында басталды. Дүкендерге тауар жеткізумен айналыстық. Байқағаным, кір сабынға сұраныс бар. Кейде тапшы болып қалады. Негізінен сабын өзге өңірлер мен Ресейден келеді. Содан ой пайда болды. Неге өзімізде кір сабын өндіруді қолға алмасқа? Зерттедім, іздендім. Ақыры істі қолға алуға бекіндім, – дейді ол.
Алдымен өңірлік инвестициялар орталығынан 14 млн теңге несиені 6 процентпен алды. Қаржысына ғимарат тұрғызды. Инфрақұрылым жүйесін ретке келтірді. Дайын цехқа қажетті құрал- жабдығын алдырып, ісін бастады. Жаңа станоктар мен қазандықтар жұмысын жеңілдете түсті. Цехта 3 адам жұмыс істейді.
– Шаруа бастау да оңай емес. Ғимаратын, құрал-сайманын түгендегеннен кейін өнім шыға бастайды. Ал, оны өткізу мен халыққа жеткізу де үлкен күшті талап етеді. Алдымен сапасы жақсы болуы тиіс. Себебі, көпшілік кез келген тауардың сапасына мән береді. Екіншіден, сұранысты арттыру керек. Бастысы – тұтынушының талғамы. Жергілікті тауар өндірушілерге бастапқы кезде өнімін өткізуге қолдау көрсетіліп, жауапты сала мамандары көмек берсе екен, – дейді кәсіпкер.
Расында, оның сөзінің жаны бар. Іске икемділер шаруасын бастап-ақ жатыр. Бірақ әрі қарай дамытып, ұршықша иіріп әкететіндері санаулы. Содан болар көп кәсіптің тоқтап қалатыны.
А.Шәуменов шығарған кір сабынға шикізат Алматы, Шымкент, Тараз қалаларынан келеді. Құрамына қосылатын күнбағыс майы да сапалы. Жұмыс процесі әжептәуір қиын. Майды бөлек қайнатып алады. Бір ыдыстан екінші ыдысқа ауыстырып, әбден араластырады. Қоспалары қосылып, станоктарға жіберіледі. Өнім біршама уақыт сақталады. Атауы – «Жанарай». Проценті – 72. Салмағы – 200 грамм. Цехта айына 5-6 тонна сабын өндіріледі.
– Сабын әдепкі дайын болған кезде салмағы 250 грамға жетеді. Кепкен сайын салмақ жоғалтып, 200 грамға дейін түседі. Көбіне базарларға өткіземіз. Бағасы да тиімді. 60 теңгеден саудалап жатырмыз. Жаз мезгілінде ауыл-аймақтан алатындар көбейіп, біршама табыс тапқан едік. Қазір тапсырыс бұрынғыдай емес. Тіпті, екі-үш ай болды сұраныс азайып кеткен еді. Карантин де кедергі келтірді. Енді қайта тапсырыс түсіп жатыр, – дейді ол.
Кәсіпкердің қоймасында қажетті шикізаттың бәрі бар. Өзге қаладан тасымалдайтын болған соң әрі арзандау түсетіндіктен алдын ала әкеліп қойған. Дегенде, тапқан пайдасы несиесін төлеуден артылмай келеді. Сондықтан өнімге сұраныстың артуы, нарыққа жан-жақты шығуы өте маңызды болып тұр.
– Мәселен, бізде кәсіпкер өнім өндіру үшін цех ашады. Құрал-жабдығын түгендейді. Қасына жұмысшы қосады. Маман жоқ болса, шақыртады. Шикізат, тіпті, өнім туралы жапсырма қағаздың өзі сырттан тасымалданады. Айналып келгенде, кәсіптің еңсе көтеріп кетуіне осының бәрі қолбайлау, – дейді ол.
Асылхан секілді қаншама кәсіпкер бар. Шындығында, қолдау қажет, кәсіпкерлікті дамытудың үйлесімді жолы қажет. «Отандық өнімді қолдау керек, жергілікті өнімге мән берілсін» деген бастамалар құр сөзге айналмауы тиіс. Әр сөз іспен дәлелденсе, құба-құп болар еді. Сауда сөрелерінде отандық, оның ішінде жергілікті өнімдердің самсап тұрғаны қандай жақсы? Қаржы ішкі нарықта айналады, сапалы өнімді халық тұтынады, жұмыссыздық азаяды. Бір ғана жергілікті өнімді сатып алу арқылы қаншама мәселенің түйіні шешілер еді.
Біз әңгімеге тартқан жергілікті кәсіпкерлердің бірқатары мемлекеттік қолдаудан қағылып келе жатқанын жасырған жоқ. Құжаттың әлегі, онан қалса, ысырма сөз талайдың тауын шағып отырғаны да жалған емес. Енді бір кәсіпкерлер мемлекеттік қолдаудың тиімсіз екенін айтып, өз бетінше қам жасап жүр.
Байқасаңыз, өнім бар, сапа бар, бірақ сауда жоқ. Жергілікті өнімдер сауда сөрелерінде самсап тұрмайды. Кедергі неде?
Алдымен облыстық кәсіпкерлік және туризм басқармасына хабарластық. Басқарманың мәліметінше, өңірдегі тауарөндіруші кәсіпкерлердің басым бөлігі азық-түлік, тігін, пластмасса, резеңке, ағаш материалдарынан өнімдер шығарады екен. Импорттық тәуелділікті төмендету және ішкі нарықты отандық өнімдермен қамтамасыз ету, жергілікті кәсіпкерлерді қолдау мақсатында «Қарапайым заттар экономикасы» бағдарламасы іске қосылды. Бағдарлама бастау алғалы отандық агроөнеркәсіп, азық-түлік, жеңіл өнеркәсіп, жиһаз бен үй тауарлары өндірісі салаларында облыс бойынша 109 жобаға 8,7 млрд теңге жеңілдетілген несие рәсімделген. Сонымен қатар жеке кәсіпкерлікті қолдауға бағытталған «Бизнестің жол картасы-2025» бағдарламасы аясында қаржылай демеу алған жобаның басым бөлігі тауарөндірушілерге тиесілі.
Өткен жылы бағдарлама арқылы 9 млрд теңге қолдау алған 239 жобаның 180-і – тауар өндіруші кәсіпкер. Мемлекеттік бағдарлама аясында олардың өнімдеріне жаңа сұраныс көздерін ашу және маркетингтік демеу көрсетілуде. Облыстағы ірі сауда орталықтарымен келіссөздер жүргізіліп, жергілікті өнімдер сауда сөрелеріне орналастырылған.
Облыста экономиканың түрлі саласында, оның ішінде жергілікті кәсіпкерлердің жобаларына қолдау көрсету үшін «2023 жылға дейін экономикалық дамыту жоспары» қабылданды. Енді тамақ, жеңіл өнеркәсіп, құрылыс материалдар өндірісі бағытын дамыту көзделуде. Биыл мемлекеттік және өңірлік бағдарламалар аясында шағын және орта бизнесті қаржыландыру үшін бюджеттен 6 млрд теңге бөлінген. Жыл көлемінде бұл қаражат қосымша тағы ұлғайтылмақ.
Ал, облыстық кәсіпкерлік палатасының қаржылай емес қолдау бөлімінің басшысы Гауһар Елеусінова пандемияның әсеріне қарамастан, шағын және орта кәсіпкерлік саласында оң өзгерістер барын жеткізді. Биылғы 1 қаңтарға дейін өңірде 48 657 кәсіпкерлік нысан жұмыс істеп тұр. Өсім 5,1 процентті құрайды. Өткен жылдың 9 айында шағын және орта кәсіпкерлікте 252,8 млрд теңгенің өнімі өндірілген.
Жергілікті өнімді қолдау мақсатында елімізде түрлі шаралар қабылдануда. Мәселен, өнім өндірушілерді жеңілдетілген қаржыландыру, инфраструктурамен қамтамасыз ету, мемлекеттік және өзге де сатып алуларда жергілікті қамтуды бақылау жұмыстары бар.
Облыстық кәсіпкерлік палатасы бойынша жергілікті өнімдерге экспорттық, ішкі айналым және индустриалды сертификаттар рәсімделеді. Өткен жылы 1377 экспортқа, 113 «СТ-КЗ» формалы ішкі айналымға және 9 индустриалды сертификат берілген. Экспортқа тауардың шыққан елі туралы сертификат күріш, балық өнімдеріне, мазут, тауарлы мұнай, ванадий рудасы, ірі қара малына жасалған. Жергілікті өнімдер Ресей, Беларусь, Өзбекстан, Украина, Тәжікстан, Моңғолия, Қытай, Тайвань, Ауғанстан, Ирак, Латвия, Щвейцария елдеріне жіберілген.
«СТ-КЗ» формалы сертификат жеңіл өнеркәсіп бұйымдарына, ас тұзы, сүт, ақталған күрішке, тазартылған суға, темірбетон тауарлары, электр энергиясы, құрылыс материалдары, полимер құбырлары, шыныпластик құбырлары, темір рудасы, мұнай өндіруге бағытталған құрылғылар және химиялық реактивтер, автоматты басқару станциясына рәсімделген. Сондай-ақ, 2019 жылы индустриалды сертификат рәсімдеу басталған.
«Атамекен» Ұлттық кәсіпкерлер палатасы «Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасы туралы» ҚР заңына сәйкес ел аумағында тіркелген отандық тауар, жұмыс, қызмет өндірушілердің тізілімін қалыптастырды. Тізілімге енген кәсіпорындарға отандық өндіруші мәртебесін растайтын индустриалды сертификат беріледі. 9 индустриалдық сертификат жеңіл өнеркәсіп бұйымына, химреагентке, құрылыс материалдарына рәсімделген. Биылғы жылдың 12 ақпанға дейін 191 экспортқа, 7 «СТ-КЗ» формалы ішкі айналымға, 1 индустриалды сертификат берілген.
Сонымен, тиісті сала мамандары осындай ақпарат ұсынып отыр. Кәсіпкерлер өздерінің мәселесін де айтты. Өнім өндіріп, табыс арттырып, бренд қалыптастырғанды қалайды. Ал, кәсіпкерлік саласының қызметкерлері жергілікті тауарөндірушілерге қолдау жылдан жылға арта беретінін жеткізеді.
Түйіндей келгенде, кәсіпкерлікті дамыту жолында сең көбесі сөгіліп, бірқатар бастамалар оң сипат алғанын аңғару қиын емес. Алайда, сөз басында айтылғандай, шағын және орта кәсіпке, оның ішінде алғаш ынта танытып келетін азаматтарға қолдауды әлі де жетілдіріле түскен абзал. Нарықтың талабы қатаң, ал одан із тауып ілгері басып кету өңірдегі істің үйлесімділігіне байланысты болып тұр.
Сара АДАЙБАЕВА,
«Сыр бойы»
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
