Мен Әжіхан Тобағабыловты екінші дүниежүзілік соғыс аяқталған жылдардан білуші едім. Оған себеп Сырдарияға су тоспасын салу жөніндегі соғысқа дейін қабылданған шешімді жүзеге асыру үшін қарт Қаратау мен айдынды Арал теңізінің арасындағы елді мекендерден халық жиналған болатын. Аудандардан келген адамдар әр төбенің басынан жаздық, қыстық баспана тұрғыза бастады.
Әжіханның әкесі соғыстан оралмағандықтан әкесінің ағасы Жүсіп ақсақалдың тәрбиесінде болған. Олар қармақшылықтар орналасқан төбеге өз күшімен бір бөлмелі тоқал там салып, там салуға шамасы келмегендер жерден кепе қазып алған еді.
Осылайша кенттің оңтүстік шығысында жыпырлаған қоныс «Қырық кепе» аталған, айқұш-ұйқыш салынған тоқал тамдар пайда болды. Ол кездері Сырдария өзені арнасына толып ағатындықтан, төбе-төбелердің арасында ыза су шығып жататын, көлік, адам жүре алмайтын. Жұмысшылар, оқушылар шеңгелдің арасындағы жалғыз аяқ жолмен қатынайтын.
Ел жиналған 1945 жылдың қыркүйек айында қазақша-орысша оқытатын алғашқы бастауыш кластар ашылды. Бір тұтас мектеп болған жоқ. Сол жеке класс бөлмелерінде аналарымыз шүберектен тігіп берген дорба-сөмкелерге оқу құралдарын салып сабаққа барып сауат ашып, хат таныдық.
Бізге соғыстан жарақат алып, аман-есен елге келген, үстінде сұр шинелі бар, ақсаңдай басып жүретін Мұқанғали Иманғазин, Әбдібек Ағатаев, Раманқұл Сүлейменов, Пірмағамбет Досеков, Ақылбек Қыстаубаев, Қожахмет Рысдаулетов ағайлар сабақ берді. Сол кездегі оқушыларда балалық шақ болған жоқ. Ерте есейіп ата-аналарына қолғабыс жасады.
Соғыстан кейін халықтың жағдайы бірден жақсарып кеткен жоқ. Әрбір отбасына адам санына байланысты есептеп берілетін нанның дәмін таттық. Типтік жобадағы мектеп 1947-1948 оқу жылында салынды.
Ал қазіргі мешіт тұрған жерде мектеп үйі 1957-1958 оқу жылында пайдалануға берілген еді. Осы мектептен біз және бізден кейін Әжіхан білім алып шықтық. Ол кездегі балалардың білуге деген ынта-ықыласы зор болатын.
Білім алуға деген ынталы жас Әжіхан №11 қазақ орта мектебін бітіріп, Н.Гоголь атындағы педагогикалық институттың «Жаратылыстану» факультетіне түсті. Мамандық алып, өзі оқыған, қазіргі №11 мектеп- лицейінде 10 жылдан астам педагогикалық қызмет атқарды. Шәкірттеріне екінші ата-анасындай болып тәлім-тәрбие берді. Жоғары класс оқушыларын ауыл шаруашылығы жұмыстарына қатыстырып, көмек берумен бірге еңбекке баулыды.
Кенттегі халықтың көбеюіне байланысты 1990 жылдан бастап типтік жобадағы 1200 орындық мектеп салынып орыс мектебіне берілді де, №11 мектептен 500-ден астам оқушыны орыс мектебіне ауыстырғанда №176 қазақ-орыс мектебі болып қайта құрылды. Мектептердің микроаудандары қайта қаралып үшке бөлінді де, Әжіхан №176 қазақ-орыс мектебіне орналасты. Орта мектепте типтік жобадағы жылыжайға жетекшілік жасап, оқушылардың теориялық білімін ұштау мақсатында әртүрлі жобалар жүргізгенін білемін.
Әжекең жаратылысынан жақсы қасиеттерге ие, табиғатынан тәрбиелі еді. Аспайтын, саспайтын, сабырлы, аңғарымпаз ұстаз болды. Кімге де болса жақсылық жасауға дайын тұратын. Сыпайы жүріс-тұрысымен, жайдары мінезімен оқушыларға, қатарлас мұғалімдерге үлгі еді.
Әжекең балаларына жақсы тәрбие беріп, жоғары білім алуына қамқорлық жасады. Соның нәтижесінде балалары түрлі мекемелерде жақсы қызмет атқарып келеді. Әжіханды жора-жолдастары, туысқан-бауырлары да қатты сыйлайтын. Кейінгі жылдары ауырып жүрді. Оны көп әңгімелемейтін, бірақ біз сезетінбіз. Науқастанып жүрсе де әңгімелер, пайдалы кеңестер, өсиет сөздер, емдік кеңес, артық болмас деп кітапшаларды баспадан шығарып, дос-жораларына тегін таратты.
«Адам өмірге қонақ» дейді қазақ. Өмір бар жерде қаза бар. Бұл – табиғи заңдылық, өмірдің, тіршіліктің заңы. Бірақ ізіне өшпес іс, өнеге қалдырған жандар ұмытылмайды.
Ахмет ӘБСАДЫҚОВ,
еңбек ардагері
