Тарихи қысқа уақытта тәуелсіз жас мемлекетіміздің негізін қалау, оны нығайту, одан әрі дамыту бағытында қыруар жұмыстар атқарылды. Соның арқасында асқақ мәртебелі, дүниежүзілік саяси аренада басқаларға жол көрсететін, әлем елдерінің сенімі мен құрметіне бөленген жаңа да жасампаз Қазақстан мемлекетін құрдық. Осынау үдеріске ширек ғасырдан бері өзіндік үлес қосып келе жатқан ұлт перзенттерінің қатарында танымал ғалым-ұстаз, білім беру және ғылым саласының көрнекті ұйымдастырушысы, мемлекет және қоғам қайраткері Бақытжан Тұрсынұлы Жұмағұлов бар.
Бақытжан Тұрсынұлы 1979 жылы С.М. Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің механика және қолданбалы математика факультетін бітіреді. Сол кезден бастап өзі бітірген Қазақстан білімі мен ғылымының қарашаңырағында қоғамдық қызметтер атқарып, ассистенттен профессорға дейін, кафедра меңгерушісінен ректорға дейінгі лауазымдарға көтеріледі.
Осы жерде, өзім де Қазақ мемлекеттік университетінің түлегі болғандықтан, Бақытжан Тұрсынұлымен алғашқы кездесуім туралы санамда жатталып қалған сәттермен бөліскенім артық болмас деп ойлаймын.
1980 жылғы қараша айы. Білім іздеп ауылдан Алматыға аттандым. С.М.Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің құрлық гидрологиясы мамандығы бойынша дайындық бөліміне құжаттарымды тапсырып жүргенмін. Құжаттарға байланысты туындаған мәселелер бойынша әрі-бері сабылып жүргенімде түс мезгілі де болыпты. Бас оқу ғимаратында (Панфилов және Киров көшелерінің қиылысы) орналасқан дайындық бөлімінің деканатына келсем, жабық. Коридорда аяқ суытып, тыныстайтын жер де жоқ. Бір сағаттай уақытты текке өткізбес үшін сол маңайдағы кабинеттердің есіктеріне ілінген тақтайшалардың мазмұнымен танысып тұрғанмын. Кенет деканатқа көрші «ҚазМУ комсомол комитетінің хатшысы» деген кабинеттен жүзі жылы, тұлғалы жас жігіт шығып, таза қазақ тілінде қандай жұмыспен келгенімді сұрады. Мән-жайды білген соң кабинетіне шақырып, орындық ұсынып, менің қай мамандықты таңдағанымды білді. Жақсы оқу арқылы білікті маман атанып, елге қызмет жасау қажеттігін түсіндірді. Білімді жастардың ел болашағындағы маңызы туралы ой толғады. Кім-кімді болса да баурап алатын жүйелі әңгіменің қызығымен түскі үзілістің аяқталғанын байқамай қалыппын.
Әлі есімде, кабинетінің терезесінен Алатаудың қар басқан шыңдары жақсы көрінеді екен. Осынау мен үшін тағылымды, бағыт-бағдарға толы әңгіме-сұхбатты терезенің алдында ақбас шыңдарға көз алмай қарап тұрып, жүргізген-ді. Бейне бір асқақ арманы биік шыңдармен таласып, көкке самғағандай… «Адам болатын азамат алысқа қарайды» дейді халық даналығы. Жастардың жалынды жетекшісінің өзінің алдына асқаралы Алатаудай мақсат қойғанын іштей түйсінгендей болдым. Әрбір қадамы жастарға үлгі боларлықтай ол азамат осы университеттің болашақ ректоры Бақытжан Жұмағұлов еді. Талай айтулы азаматтарға тәлімді тәрбие берген тау тұлғалы қайраткердің сол кезеңде айтқан ақыл-кеңестері жүрегіме мәңгілікке жазылып қалды. Содан болар оның өресі биік тұлғасы мен өнегесі мол парасаты көз алдымда менмұндалап тұрғандай.
Тура 26 жылдан кейін өмірімде аталған кездесумен сабақтас екінші бір оқиға орын алды. 2016 жылғы 25 қарашада ҚР Ұлттық инженерлік академиясының президенті Б.Т.Жұмағұлов өз қолымен мені «Қазақстанның құрметті инженері» төсбелгісімен марапаттады. Білім баспалдағына алғаш рет қадам басар тұсымда жол сілтеген қайраткердің қолынан награда алу, әрине, ерекше қуаныш, үлкен мәртебе.
Бір бойына мемлекетшілдік, елжандылық, адамгершілік сынды тұғырлы қасиеттерді жинақтаған кемел тұлғаның елге жасаған қызметін баяндау арнайы зерттеулерді үздіксіз жүргізуді қажет етеді, сондықтан мен оның еңбек жолының негізгі кезеңдеріне ғана тоқталмақпын.
Профессор, техника ғылымдарының докторы Бақытжан Тұрсынұлы – ғылыми еңбектері елімізге және шетелдерге кеңінен танымал көрнекті ғалым. Оның математикалық модельдеу және ақпараттық жүйелердің өзекті мәселелерін қамтыған ғылыми ізденіс шеңбері студенттік кезеңнің өзінде-ақ анықталыпты. Өзі түлеп ұшқан университет қабырғасында әуелі іргелі математикамен айналысып, кейіннен қолданбалы математика саласында әріптестері мен шәкірттерінен тұратын беделді ғылыми мектеп қалыптастырды.
Ұлттық ғылым академиясының академигі, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Бақытжан Тұрсынұлы мұнай-газ өндіру саласына арналған математикалық модельдеудің күрделі мәселелері бойынша көптеген негіз қалаушы болып табылатын нәтижелі еңбектер иесі. Ол мұнай-кен орындарын игерудің технологиялық процестерін талдаудың автоматтандырылған жүйесін алғаш жасап, жаңа ақпараттық және сандық технологияларды жасау мен дамытудың, оларды мұнай-газ өндіру өнеркәсібіне ендірудің негізін қалаған талантты ғалым. Жетібай, Қаражанбас, Құмкөл, Жанкелді мұнай кен орындарына 1991-2000 жылдары ендірілген зерттеулерінің нәтижелері өзінің жоғары тиімділігін іс жүзінде көрсетуде. Бақытжан Тұрсынұлы жоғары өнімділікті сандық және суперкомпьютерлік техниканы отандық білім мен ғылым саласына, өнеркәсібіне пайдаланудың бастамашысы болып табылады. Жоғарыда біз атаған ғылыми-практикалық бағыттарды оның шәкірттері табысты жалғастыруда. Олардың 20-дан астамы ғылым кандидаттары, ғылым докторлары.
Бақытжан Тұрсынұлы еліміз егемендік алған 1991 жылы көрнекті ғалымдар мен ірі өндіріс басшылары, мемлекет және қоғам қайраткерлерімен бірге Қазақстан Республикасы Ұлттық инженерлік академиясының негізін қалады. Осы жерде оның бас ғалым-хатшы, вице-президент, президент ретінде Ұлттық инженерлік академияның аяғынан тік тұруы, қалыптасуы, дамуы және өркен жаюына орасан зор еңбек сіңіргенін атап айту өте орынды.
Академияның негізгі қызмет бағыттарына тоқталар болсақ – ел экономикасын индустриалды-инновациялық дамыту мақсатында жоғары инженерлік білімді жетілдіруге қатысу; маңызды қолданбалы ғылыми-зерттеулер мен тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарды ұйымдастыру, үйлестіру және жүргізу; ғылыми-техникалық әзірленімдерді өндіріске енгізу; халықаралық және республикалық деңгейлердегі ғылыми және ғылыми-техникалық іс-шараларды өткізу болып табылады. Бұл бағыттарды іске асыруда өңірлік университеттер жанында ашылған академия филиалдарының орны ерекше. Солардың бірі – 1992 жылы Ы.Жақаев атындағы Қызылорда агроөнеркәсіп өндірісі инженерлері институты (қазіргі Қорқыт Ата атындағы ҚМУ) жанынан ашылған Қызылорда филиалы – Сыр өңіріндегі ғылыми-инновациялық қызметті дамытуға және инженерлік кадрлар әлеуетін жетілдіруге лайықты үлесін қосуда.
Бақытжан Тұрсынұлы Қазақстан Республикасы Президенті әкімшілігінің ішкі саясат бөлімінің меңгерушісі, ҚР Премьер-министрі Кеңсесінің әлеуметтік-мәдени даму бөлімінің меңгерушісі, Білім және ғылым бірінші вице-министрі қызметтерінде мемлекеттік деңгейдегі сан салалы реформаларды жүзеге асырушылардың бірі ретінде қоғамға танылды.
Жоғары білім саласының көрнекті, ұйымдастырушысы әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетін басқарған жылдары мамандар даярлаудың сапалық өзгерісін, олардың бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етуге, білім беру үдерісі мен материалдық-техникалық базасын европалық стандарттарға жақындатуға және Болон процесіне интеграциялануға бағытталған түбегейлі жаңа мазмұндағы даму Стратегиясы жасалып, жүзеге асырылып, жоғары оқу орнының бүгінгі биік жетістіктерінің негізін жасады.
ҚР Білім және ғылым министрі қызметінде Мемлекет басшысының жүйелі бастамалары аясында тұтастай білім-ғылым саласын түбегейлі модернизациялауға жетекшілік жасап, Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасын әзірледі, «Білім туралы» ҚР Заңын жан-жақты жетілдірді, «Ғылым туралы» жаңа ҚР Заңын әзірлеп, ғылымды басқару мен қаржыландырудың жаңа моделін өмірге ендірді. Осынау заңнамалық, нормативтік құжаттардың отандық білім мен ғылым саласының дамуына айрықша серпіліс әкелгенін біз уақыт биігінен көріп отырмыз. Нақты бір ғана мысал: Сыр өңіріндегі іргелі оқу орны – Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті «Ғылым туралы» Заңның игілігін 2012 жылдан бастап көруде. ҚР БҒМ Ғылым комитетінің гранттық қаржыландыруы негізінде: 2012-2014 жж. – 10 жоба, 2015-2017 жж. – 4 жоба орындалса, қазіргі күні 2018-2020 жылдарға 9 жоба жүзеге асырылуда. Мұндай көрсеткіштер – университет тарихында бұрын-соңды болмаған нәтиже. Ал, республика көлемін алсақ, ғылыми шығармашылықты, ғалымды нақты қолдау бағытында жасалған өлшеусіз еңбек ғылымның келешек дамуына, ел игілігіне қызмет ете береді.
Бақытжан Тұрсынұлы тәуелсіз еліміздегі саяси-партиялық жүйенің қалыптасуына ерекше үлес қосты. Ол 2005-2008 жылдары «Нұр Отан» партиясы Төрағасы міндетін атқарушы, «Нұр Отан» партиясы Төрағасының бірінші орынбасары, «Нұр Отан» ХДП Саяси кеңесінің бюро мүшесі, ҚР Парламенті Мәжілісіндегі «Нұр Отан» ХДП парламенттік фракциясының жетекшісі болды. 2005 жылы Қазақстан Республикасы Президентін сайлау кезінде үміткер Н.Ә.Назарбаевтың республикалық қоғамдық штабына табысты жетекшілік жасады.
Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың барлық бастамаларының табанды қолдаушысы ретінде белгілі қайраткер 2007-2008 жылдары Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің IV шақырылым депутаты, ҚР Парламенті Мәжілісі Төрағасының орынбасары болып сайланды. 2017 жылы Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты, 2018 жылғы мамыр айынан Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың бес әлеуметтік бастамасының іске асырылуын бақылау жөніндегі республикалық қоғамдық кеңестің төрағасы қызметінде саяси-қоғамдық қызметін жалғастыруда.
Осы жылдың 3 тамызында республикалық қоғамдық кеңестің төрағасы Б.Ж.Жұмағұлов бастаған делегация облысымызға жұмыс сапарымен келді. Іссапарды қорытындылаған Бақытжан Тұрсынұлы Қызылорда облысының әлеуметтік-экономикалық даму қарқынының жоғары деңгейіне ризашылығын білдіріп, аймақта қолға алынып жатқан жаңа бастамалардан жинақталған тәжірибені өзге облыстарға да тарату қажеттігін баса айтты. Сөз жоқ, бұл соңғы жылдары облыста атқарылып жатқан жұмыстарға берілген жоғары баға.
Академик Б.Жұмағұловтың есімі халықаралық ғылыми қауымдастыққа кеңінен танымал. Ол штаб-пәтері Мәскеу қаласында орналасқан Халықаралық инженерлік академияның вице-президенті, Ислам елдері инженерлік академиялары федерациясының құрметті президенті, Қазақстан математиктер қоғамының, Түркітілдес елдердің Бүкіләлемдік математиктер қоғамының құрметті президенті. Оның халықаралық ұйымдардың басшылығы мен қызметіне қатысуы еліміздің ғылыми-инженерлік ұйымының әлемдік қауымдастыққа тиімді кірігуіне және ықпалын арттыруға, мемлекеттердің осы маңызды саладағы өзара байланыстарын нығайтуға қызмет етуде.
Қазақстанның қазіргі тарихының жарқын бір белесі – «Астана-EXPO-2017» Халықаралық мамандандырылған көрмесі. Көрме аясында өткізілген «Болашақтың энергиясы инновациялық сценарийлер және оларды жүзеге асыру әдістері» тақырыбындағы Дүниежүзілік инженерлер мен ғалымдар конгресінің мазмұнын айқындап, бағыттарын қалыптастыру идея бастамашысы Бақытжан Тұрсынұлының ерекше ұйымдастырушылық қабілеті мен талантына тәнті болдық.
Әлемдік деңгейдегі маңызды проблемалар көтеріліп, оларды шешу жолдары ұсынылған Конгрестің Орталық Азия мемлекеттерінің арасында тұңғыш рет Қазақстанда ұйымдастырылуы – еліміздің ғылыми-инженерлік қауымдастығының еселенген қуаты мен беделінің жарқын көрінісі. Бұл әлемдік ғылыми ой мен инженерлік элита өкілдерінің, барша қатысушылардың ортақ пікірі.
Мәртебелі форумда 51 мемлекеттен келген мыңнан аса делегат, оның ішінде 4 Нобель сыйлығының лауреаты, халықаралық және ұлттық академиялар президенттері, ірі энергетикалық және инновациялық компаниялар, халықаралық ұйымдар, шетелдік және ұлттық ғылыми орталықтардың басшылары, жоғары оқу орындарының ректорлары бас қосқаны белгілі. Үлкен табыспен өткен форум барысында таныстырылған шетелдік және отандық ғалымдар мен инженерлердің өнертабыстарының басым көпшілігі қазіргі күні нақты жобаларға айналып, өндіріске ендірілуде.
Қазақстан Ұлттық инженерлік академиясының бастамасымен Астананың 20 жылдық мерейтойы аясында Жібек жолы бойында орналасқан 30-дан астам мемлекеттің делегаттары – Нобель сыйлығының лауреаттары, көрнекті ғалымдар, белгілі инженерлер мен сарапшылар қатысқан «Global Silk Road-2018» халықаралық форумы өткізілді. Форум барысында Ұлттық инженерлік академия президенті Б.Жұмағұлов Ұлы Жібек жолы елдері ғалымдары ынтымақтастығын дамыту бойынша бірнеше нақты бастамалар көтерді. Әсіресе, делегаттар тарапынан қызу қолдау тапқан «Жібек жолы» халықаралық ғылым академиясының жұмысын одан әрі дамыту үшін халықаралық инженерлік орталық құру жөніндегі ұсынысының стратегиялық маңызы зор болып отыр. Расында, достас елдердің ғылыми-зерттеу, инженерлік ізденістері мен қызметін бір арнаға тоғыстыру аса өзекті. Бұл мәселені оңтайлы шешудің Ұлы Жібек жолын жаңғыртуға нақты қызмет ететіні ақиқат.
Саналы ғұмырын елге қызмету ету мұратына арнап, биік белестерден көрініп келе жатқан Бақытжан Тұрсынұлы өзінің 65 жасын ерекше күш-жігер, қажыр-қайрат, шығармашылық шабытпен қарсы алуда. Еркін Қазақстанның ертеңі үшін тер төккен қайраткердің әлі де еліне берері мол екендігіне сенеміз.
Қали ОМАРОВ,
профессор, география ғылымдарының кандидаты, Қазақстанның құрметті инженері.
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
