Қазақтың бірқатар өнер мектептері жаңа заманға лайықталып, өміршең өнерге айналды (Мысалы, Ж.Елебеков әкелген Арқаның, Ғ.Құрманғалиев бастаған Мұхиттың әншілік дәстүрі). Алайда жаңа сахнадан өз орнын ала алмай, түбегейлі насихатталмағандықтан, ұлттық санадан өшіп, белгілі бір өлкенің ғана өнері болып қалған өнер түрлері қаншама?! Қазақтың ескі жыршылығы сондай өнер түрінен саналады. Әдетте, айтулы жыршылар Алматыда өтетін дүбірлі жиындарға ғана шақырылатын. Консерваторияның фольклор кабинетінен аттанған экспедициялар жер-жердегі жыршыларды магнитофонға жазып келетін. Мұның бәрі, әрине, тиіп-қашты ғана әрекеттер еді.
Жырды сахнаға шығару, оны оқыту, уағыздау ешқашан да музыкалық оқу жүйесінің мүддесі болған емес. 1987 жылы Алматы мемлекеттік консерваториясының жанынан «Домбырамен ән айту» бөлімі ашылғанда қатты қуанған едік. Жаңадан ашылған бөлімге бүкіл республикадан төрт-ақ бала қабылданды. Олар осы күнгі белгілі әнші Бекболат Тілеуханов, жыршы Берік Жүсіпов және Мейіргүл мен Базаргүл есімді қыздар.
Жыршылық дәстүр Сыр өңірінің шегінен шығып, астанаға осылай келіп, үлкен сахнаға аяқ басып еді. Содан бері он үш жыл өтіпті. Жыр класын талай жастар бітіріп шығып жатыр. Сол кездегі бала Берік бүгінде консерваторияның ұстазы, жыр өнерінен дәріс үйретуші маман. Баба өнерді арқалап, Алматыға келген сол бір қаршадай бала менің көз алдымда әлі тұр. Осы Алматыда содан кейін жыршылық өнерге арналған талай мәслихат өтті. Атасын атамыз көрмеген, бірақ қандас туыс талай жұртпен таныстық. Бәрі де жыр толғайды. Бұл да – қазақ жырының көнелігінің белгісі.
Енді Берік Жүсіповтің орындаушылығы жайында бір-екі ауыз ойымды айтайын. Мүмкін мүлде басқа мектеп, Еуропаның опералық өнері дәстүрінде тәрбиеленген әншінің қазақтың байырғы жыр өнері жайында қалам тартуы таңғалдырар. Айта кетейін, жақсының өзегі бір. Бұл менің әнші ретіндегі профессионалдық пікірім. Жыр – көне вокал. Алайда сипаты ескі болғанымен, әсері бүгінгі.
Беріктің орындауындағы басты ерекшелік – биік экспрессия. Және бұл желең техникалық талаптан туған әрекет емес, жырдың ішкі рухынан туындаған киелі қасиет. Мысалы, «Кәнеки, тілім, сөйлеші» толғауын алайық. Мәтіні – әдепкі уағыз. Бірақ толғаудың тамаша әуені адамның санасында көмескі тарта бастаған көптеген сезімдерді оятады. Беріктің орындауы өте табиғи. Бүгінде табиғилықты көп адам дұрыс түсінбейді. Орындаушының сахнада өзін-өзі жайбарақат ұстауын оның табиғилығы деп түсінеді. Бүкіл өмірін сахнада өткізген артист ретінде айтайын, жайбарақаттықтың табиғилыққа ешқандай да қатысы жоқ. Орындау деңгейі төмен болғанымен, сахнада өзін-өзі салиқалы, байыпты ұстайтын талай артистерді көргенбіз. Табиғилық дегеніміз орындайтын шығармасын жеріне жеткізе алуы. Мінеки, Берік Жүсіпов осындай тұрғыдағы табиғи орындаушы. Және ол шығарманы қабылдаған күйінде орындамайды, шын өнерпаз ретінде оған өзіндік әр қосады. Мысалы, діни уағыз толғауларда ол қарақалпақтардың кейбір орындау мәнерін пайдаланады. Содан келіп, бір тамаша орындау үлгісі пайда болған. Беріктің репертуарындағы ерекше шығармалар тобы «Маңырама» деп аталатын мақамдар. Бұл бағытта да ол өзіндік қолтаңба қалыптастырған.
Берік Жүсіпов – бүгінде ескі астана сахналарының қалаулы қонағы, есімі кеңінен таныла бастаған майталман орындаушы. Сондай-ақ орындаушылық пен ұстаздықты ғылыммен ұштастырып жүрген білімді азамат. Қазақ сахнасының замандасы ретінде тілерім, өнерің өрге баса берсін, абыройың аса берсін, Берік інім!
Бибігүл ТӨЛЕГЕНОВА,
КСРО және ҚР халық артисі,
Мемлекеттік сыйлықтардың лауреаты, профессор.
(«Ана тілі» газеті,
2000 жыл 9 қараша).
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
