Мынадай бір қызық дерек бар. Мына көрші Шымкент, дұрысы Түркістан облысы дейікші. Бір айда 2 мың тонна күріш тұтынады-мыс. Біздің Қызылорда мың тоннадан аса пайдаланады бір айда. Көрші облыста халық көп қой. Айтпақшы, бұл карантин алдындағы дерек. Ол кездегі аста-төк жағдайдың жүлгегі белгілі ғой. Қазір жиын-той азайды. Бірақ, бұл күріш нарығына кері әсерін тигізді деген сөз емес. Өйткені, Сырдың басты дақылы шет ел асқалы көп жыл өтті. Күріштің құнарын құнттай білген біздің диқандар мың мәрте құрметке қашаннан лайық болатын.
«Тұрмағанбет»
түлей бермек
Қармақшы ауданындамыз. Сыр сүлейі Тұрмағанбет атын иемденген елде болдық. 240 адамнан аса қызметкері бар шаруашылыққа соққанбыз. Еңбек адамдарын қашаннан насихаттайтын біздің басылымның мақсаты да сол – ала жаздай кетпен арқалаған диқан ағайынның тіршілігін тізбектеп жазу.
Ауыл атымен аттас «Тұрмағанбет» ЖШС жиырма жылдан астам уақыт күріш егіп келеді. Ал биылғы екі мың гектардан астам егілген салы жиналып бітуге таяу. Алдағы қысқа шөбі орулы, отыны қамдаулы бұл елде екі мыңнан астам халық болса, соның барлық қажеттілігіне бір ғана шаруашылықтың көмегі жетіп-ақ тұр.
– Жылда 2700 гектар егетінбіз. Биыл су тапшылығын білесіздер. Алдын ала жоспарлағанымыздай, егістік көлемін осыған қатысты қысқарттық. 2300 гектардан аса күріш ексек, қазір жиналу науқаны да аяқталуға таяу. Өнімділік жылдан жылға жақсы. Жаңа технология, заманауи шаруашылық көліктерінің бізге үлкен көмегі бар. Технология дегенмен де, күрішке тәжірибелі маман қажет. Өз басым осындағы Аманқос Тоғызбаев, Болат Сәуенов, Нұржан Ертаев сияқты еңбеккерлерді мақтан тұтамын.
Екінші бір айта кетер жайт, бізде әртараптандыру бағыты жақсы. 100 гектар бидай, 70 гектар соя ектік. Былтыр осы соядан жақсы өнім алғанбыз. Бұдан бөлек, 10 гектар қауын-қарбыз сияқты бақша өнімдері бар. Айтпақшы, шаруашылық техникалары осындағы жеке бақшалықтың жерін жыртып, қарығын қазып береді. Оған да көктемде он күн уақыт бөлеміз, – дейді серіктестік директоры Нұржан Пірмантаев.
Көбіне-көп нарық сұранысына орай «Лидер» сортын ұсынатын шаруашылық жергілікті «Сыр сұлуы» деп аталатын күріш түрін егуді кеңітіп келеді. Басқа күріштен 20 күн бұрын ерте пісетін бұның құнары да аса жоғары көрінеді.
Серіктестікте сырттан адам жоқ. Бәрі осы ауылдың тұрғындары. Шаруашылық өз жұмысшыларына жағдай жасап тұр. Ал ауылға ше? Санамалап айтсақ, бұндай тіршілік өте көп. Мысалы, былтыр Еңбек Ері, Сыр анасы Сәлима Жұмабекованың құрметіне 80 орындық «Салима ана» балабақшасын салып берген.
– Енді құрылысқа қажетті торлы сым тоқитын және макарон өнімдерін шығаратын цехты іске қостық. Тамақ өнімін жандандыруды қолға алдық. Макаронның 5 түрін шығарамыз. Бес адам жұмысқа тұрды. Кешегі індет қала мен ауылға әсерін тигізді ғой. Қашықтан оқыту кезінде де балаларымызға планшет ұйымдастырып, ауылға 1 млн теңгеге дәрі-дәрмек алдырдым. Аудандағы емханаларға да үзбей көмек көрсетіп келеміз. «Өзімнің шаруам бітсе болды» дейтін кеудемсоқтан аулақпыз. Ел болмаса, бұның бірі де болмас еді ғой, – деп ағынан жарылды төраға.
Айта берсең көп. Нұржанның тапсырмасымен осындағы жігіттер ауылдағы әрбір ардагерге 150 бума шөп тегін түсіреді екен. Қарттарға көмек қой. Ал былайғы жұртқа бағасы 500-600 теңге болатын бір бума шөпті шаруашылық басшысы жарты бағасына береді. Шаштараз оқушылар мен зейнеткерлерге тегін. Осы екі аралықтағы буын қойылған бағаның жартысына шаш қидырып жүр. Тым арзан. Ал шаштаразға 70 мың айлықты шаруашылық бөлек төлейді.
Алғаш құрылған жылы 800 гектар жерге күріш егуді бастаған олар жылдан-жылға еңсе тіктеп келеді. Балабақша, наубайхана, торлы сым мен макарон цех, шаштараз, монша. Шаруашылық жасап берген жақсы істер елдегі ағайынға осындай қуаныш сыйлап келеді.
Бөлінбеген
берекеге кенеледі
Кеңестік дәуірде бұл жерде бес майда шаруашылық колхоз болып бірігіпті. Жаңажол деп ат берген. Сол біріккен шаруашылық әлі күнге дейін іргесін бұзбай келеді. Тіпті, тоқырау кезінде өзге ауылдағы егін не мал шаруашылығы тарамдала бөлініп, жекеге өткенде бұл ел «бөлінбеудің» тұтқасын мықтап ұстаған. Мемлекет «бөл» дегенде де үлкендері басын шайқапты. Ақсақалдарының мықтылығы ғой бұл. Рахатын кейін көрді. Әңгіме Қармақшыға қарасты Дүр Оңғар ауылындағы шаруашылық туралы. Осы «Жаңажол» деп аталар серіктестік облыстағы ең үздік шаруашылықтың қатарында қазір. Әлгі бөлінбеудің арқасы. Тарқатып айтсақ.
Басты дақылы – күріш болып саналатын шаруашылық биыл тағы тамаша жетістікпен жиын-терімді аяқтағалы тұр. Осы жылы 3 мың гектарға жуық күріш еккен. Орта есеппен гектарына 70 центнерден өнім алынуда. Егін орағын бітіріп қалған. Одан басқа, 100 гектар бидай, бес гектар картоп, 1200 гектарға жуық жоңышқасы бар. Егінді әртараптандыру үдесінен де шығып келеді. Ол мақсатта 70 гектар соя, 2 гектар көкөніс, 4 гектар алма бағы егілген. Айтпақшы, бақ демекші, келер жылы Жаңажолдың алмасы нарыққа шығады деген сенім бар.
– Ел бірлікпен еңбек етуде. Озаттар көп. Жалпы судан мәселе болмады емес, болды. Бірақ, халық несібесі дейтін бар. Егіннің шығымы жақсы болып тұр. Өздеріңде басқа елдегі шаруашылықты аралап келесіңдер, байқап отырған боларсыңдар.
Мен осы елде 30 жыл басшылық қызметте болдым. Марқұм облыс білетін Қылышбек Әбішовпен тізе қосып жұмыс істедік. Алдында шаруашылық төрағасы Болатбек Сүлейменов болып, ол бес жыл басқарды. 1988 жылдан бастап 1993 жылға дейін. Одан кейін Қылшекең келді. Колхоз едік. Әу баста нарыққа үйренгенбіз. Өйткені, коллективтік шаруашылық болған соң өз күнімізді өзіміз көру керекпіз, – деп әңгімесін бастады біз сұхбат құрған ауылдық ардагерлер кеңесінің төрағасы Бақытбек Тәуекелов.
Иә, тәуелсіздік алған жылдары жекешелендіру саясаты қарқынды жүрді. Бұл реформа жаңажолдықтарға да келген. Бірақ, Қылышбек Әбішов бастаған ел ағалары бұдан бас тартты. Бұрынғы сүрлеуді таңдады. Ешкім бөлінбейді, шаруашылық өз күнін өзі көруі тиіс. Бақытбек ақсақалдың айтуынша, «бөлінгенді бөрі жейді» деген ұстаныммен барлық бригада басшылары біріге білген. Ешкім қара басын ойлап, қызметке құмартпай, шаруашылықтың іргесін шайқамауға бел буған. Содан бері 25 жылдан аса уақыт өтті. Ауызбіршіліктің арқасында қазір серіктестің кеңестік дәуірдегі техниканы ысырып, 90 процентін жаңартуы – шаруашылықтың бөлінбеуінің арқасы. Өзгелердей жерге талас, жұмысшылардың құқы тапталуы деген бұл жақта болмаған.
– Неге ұзақ басқардыңыздар деген сұрақ қояды маған кейде. Шынын айтайық, бізде әркім өз жұмысымен айналысты. Бәрі еңбекке ұмтылды. Жұмыс істеп жүрген адам өзге іспен басын қатырмайды. Басқа жақтарда бір-екі жылда әкім не басқа директор ауысып, тұрақтамай жатады. Себебі не? Жұрттың қолы бос болса, әңгіме тергіш. Сөз көбейткіш. Сын мен мінін арқалап, арыз жазу жұмысы жоқ адамның әуресі ғой әу бастан. Бұл елге іріткі әкеледі. Мысалы, ауылда 400 үй бар. Шаруашылықта 450 адам жұмыс істейді. Бес көшеге шаруашылықтың бес бригадирі бекітілген. Солар көшенің тазалығы, тұрғындардың мәселесіне жауапты. Әр тоқсан сайын шаруашылық есебінен жан басына он келі ақ күріш беріледі. Ең төменгі бағамен. Жем-шөпті де солай, – дейді Бақытбек ақсақал.
Бір кездері ауылдағы әр отбасы 25 тал егуге міндеттелген. Тіпті өріске шығатын ірі қараның тезегі көшеде жатпауы тиіс. Қалай жерге түсті, сол замат ауыл келіндері қағып алып, қоқысқа құртып отырған. Тазалықты өз ауласынан бастайтын Дүр Оңғардың тұрғындары ертеден келе жатқан тәртіп сабақтастығын әлі бұзбай келеді.
Ауыл іші мен қырман басын таныстырған шаруашылықтың бас жоспарлаушысы Берденбек Рахуев те біраз жаңалықпен бөлісті.
– Анау мұнараға ұқсас стелланы көріп отырсыз ба?! Бес жұлдызды нысанның салыну тарихы тым әріде, – деді Берденбек ағамыз.
Оның айтуынша, жоғарыда айтқандай, бұл стелла 1930 жылы біріккен бес шаруашылықты білдіреді. Бес жұлдызға неге тірелді десеңіз осы ғана. Бес шаруашылықтың ұйыған айрандай бүгінге дейін бейбіт еңбек етуі. Ең ұшар басындағы алақан бейнесінің үстіне жақын арада «Жаңажол» ЖШС логотипі орналасады. Жан-жағына әуенді су бұрқақ, тамаша аллея, сауда орындары ашылмақ. Шаруашылық бұған 200 млн теңгедей қаржы қарастырыпты. Ал келер жылы дәл осында спорт кешені салынады.
– Елге басқа ауылдан көшіп келіп жатқандар бар. Жастар жұмыссыздығы деген жоқ. Үздіктерге жылда көлік мінгізіп, қомақты ақшалай сыйлықпен марапаттап келеміз. Атап айтсақ, сушы Бағдаулет Байдрахманов 39 гектардан 100 центнерге жуық, ал Асқар Құлғараев 34 гектардан 91,7 центнер күріш жинады. Жатка айдайтын Тұрсынбек Досанов «Магдон» техникасымен 1300 гектар егін орды. Ал комбайнерлердің арасынан үздіктер егіс толық біткен соң анықталады, – дейді шаруашылықтың бас жоспарлаушысы.
Иә, расы сол, карантин кесірінен 90 жылдығын дүрілдете тойлай алмаған диқан ауыл ауызбіршіліктің ең биік нүктесінде тұр. Айтпақшы, Орынбасар Төлепов бастаған еңбеккерлер 2017 жылы серіктестік өз күшімен бетон шығаратын зауыт ашып, ел ішіндегі құрылысқа пайдаланып келеді. Былтыр газблок шығаратын нысан жобасы қолға алынып, алдағы жылы бұл зауыт та іске қосылмақ.
Бес жылғы белес
Қармақшы ауданындағы «Ақтөбе и К» ЖШС директоры Нұрлан Іздібаев жайлы естіп пе едіңіз?! Өзі жақсылық жасағанымен қоймай, жарнамасы қатар жүретін кейбіреулерге ұқсамайды. Бізге белгілісі, мына аты жаман індет тарағанда ең бірінші болып 700 оттегі баллонын ұйымдастырған осы азамат еді. Қап-қап күрішін ауруханалар асып-тасқаннан таратпағанын да білеміз. Халыққа болсын деген қарапайым шаруашылық иесі. «Ел болмаса, еткен еңбегіңнен не пайда?» дейді ол сөз арасында. Жұртқа жанашыр болуда алда жүрген жігіт ағасын қырман басынан таптық. Бес жыл бұрын құрылған шаруашылықтың қалай еңсе көтергенін өз аузынан естіп көріңіз ендеше.
– 2015 жылы құрылдық. Басты саламыз сол, күріш өсіру. Ол кезде мына сіздер отырған кеңсе түгілі қырманның орны да жоқ еді. Бәрін басынан бастадық қой. Екі жарым жыл ішінде қойма, қырман орнын дайындап үлгердік, – деп бастады әңгімесін Нұрлан Іздібаев. Елуден енді асқан шаруашылық төрағасы өзі туған Ақтөбе ауылындағы жұмыс тіршілігін таныстырып өтті.
– Таза өнім шығаруда әзірге өзге шаруашылықтардан алдамыз. Биылдың өзінде 80 центнердің үстіндемін. Әр гектарына. 1741 гектар күрішті осылай есептеп отырмын. Біз қазір бір-екі күнде егінді бітіреміз. Технология жақсы дамыған уақытта шетелдік лазерлі құрылғылар арқылы жерді тегістеу мүмкіндігіне ие болдық. Жердің 80 проценті италиялық лазермен тегістелді. Осының арқасында су толық егінге жетіп тұр. Сенесіз бе, кеңестік кезеңде бір гектар жерге 24 мың текше метр су есептесе, соңғы технология арқылы ол жерге 12 мың текше метр су жіберіп отырмыз, – дейді ол.
Каналдар мен қашыртқыларды жылда тазалап, биік жерлерді жоңышқа алқабына айналдырған Нұрлан су тапшылығын аса сезінбегенін айтады. Сондай-ақ тұқым дайындаумен айналысатын бұлар «Лидер», «Янтарь», «Әй-Керім» сорттарын ұдайы жақсы қалыпта, құрамын бұзбай өсіріп келеді.
141 адамды тұрақты жұмысқа алған серіктестік жоңышқа, бидай егеді. Бақша өнімдері тағы бар. Ауылда соңғы үлгідегі оңтүстік кореялық күріш ақтау зауыты тұрғызылып, өнім «Ақтөбе и К» маркасымен сырт елдерге шығуда. Мысалы, Өзбекстан, Тәжікстан, Қырғызстан сияқты көрші елдер осы шаруашылықтың күрішін тікелей алып отыр.
Еңбекқор егіншілерге сыйақы беруден тартынбайтын Нұрлан Іздібаев «басқа басқа, дала жұмысшыларының еш мәселесі болмауы тиіс» дейді. Комбайнер Болат Мәкенов, күрішшілер Басқынбай Қайырқұлов, Бақыт Нұрманов, Баубек Кетебаев сияқты жігіттерін мақтан еткен төраға шаруашылық жұмысшыларын жылда көтермелеп келеді.
– Биыл 4-5 көлік мінгіземіз. Бұл бес жыл ішінде нағыз еңбек үлгісін көрсеткен азаматтарға құрметіміз. Одан бөлек, қымбат сыйлықтар жылда беріледі. Жалпы бізде ең төменгі айлық 66 мың теңгеден асады. Орташа айлық 92 мың теңге. Тоқсан сайын алатын қосымша сыйақысы тағы бар, – дейді шаруашылық басшысы.
Бес жыл ішінде ауыл берекесін кіргізген төрағаның ендігі діттеген ісі – тезірек Ақтөбедегі құс фабрикасын бітіру. Иә, Ақтөбеде салынып жатқан «Қармақшы құс» ет бағытындағы бизнес нысаны іске қосылса, жылына мың жарым тонна етті нарыққа шығарады.
Марапат
неге ауылға
жетпей жүр?!
…Тым тәуір дүние жазып келе жатып, кейбір көз көрген істе қарын ашатыны бар.
Осы жылы Президент тағайындаған «Халық алғысы» медалі табысталды. Біраз адам алды.
Ашығын айтайық. Кешегі індет кезінде көмекті аямай берген шаруашылық басшыларын біз ұмытып кетіппіз. Бірлі-жарым алған да болар. Рас. Аңқаумыз ба, әлде, әдейі істейміз бе?! Еңбек адамын насихаттауда енжарлық танытпасақ деген тілек қой.
Шаң жұта егін егіп, еңбекші қауымды ұйыстыра білген барлық аудандағы төрағалар онсыз да жергілікті жұрттың алғысын арқалап жүрген еді. Жағымды ісімен. Соны ұқсақ дейміз. Соларды қуанта білсек екен. Қайырымдылықты аттандап жүріп жасайтындардың қасында үндемей ғана үлкен іс тындыратын шаруашылық иелері халыққа шын керек…
Қуат ШАРАБИДИНОВ,
Ержан ҚОЖАС,
«Сыр бойы»
Қармақшы ауданы
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
