Оңтүстік Жаңақорған ауданында болдық. Ертеден ауыл шаруашылығы мен өнеркәсіпті қатар дамытқан елдің ілгерілеу жолына ой жүгірткенбіз. Бұл өлкеде Сығанақ, Өзкент, Ордакент сияқты көне қалалар ізі сақталған. Осы бір киелі мекендегі даму, елдің тыныс-тіршілігі, алдағы жоспар-міндеттің сарабы аудан басшысымен әңгіме арқауы болған еді.
– Мажит Самитұлы, алдымен сұхбатқа уақыт бөлгеніңізге рақмет! Арғы-бергі тарихқа үңілмей-ақ ауданның бүгінгі тынысын сөз еткіміз келеді. Президент тапсырмасы, Үкімет талабы – бәрі де өзіңізге белгілі. Ол – инвестиция тарту һәм елге жұмыс көзін ашу. Бұл салада қандай істер бар?
– Жаңақорған жеріне қош келдіңіз! Расымен де аудандар арасында халық саны көп біздің елде ауыз толтырып айтар жұмыс жетерлік. Әрине, бұған тоқмейілсуден аулақпыз. Ал сұраққа келсек, кейінгі үш жылда ауданда 200 млрд теңгеге жуық қаржыға инвестиция тартылды. 2025-2028 жылдар аралығында 15 инвестициялық жобаны жүзеге асыру жоспарланып отыр. Бұлар толық іске қосылған кезде 2 мыңнан аса жұмыс орны ашылмақ. Оның ішіндегі бірнеше жоба биыл іске қосылды.
Айталық, осы жылы «Шалқия Тас» серіктестігінің темір-бетон зауыты өткенде ғана жұмысын бастаса, «Нұрболат» шаруа қожалығы 2 мың тонна ет өнімдерін дайындайтын мал сою пунктін Қожамберді ауылынан ашты. «Бекарыс Агрофуд» ЖШС жылына 500 тонна ет өнімдерін шығаруды мамыр айында бастап кетті. Сондай-ақ жақында ғана ірі инвестициялық жобаның бірі – «Жаңақорған» қызмет көрсету кешені ашылды. «В» санатындағы кешен «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» көлік дәлізінде орналасқан. Жоба «Caspian Services Asia» ЖШС-ның 1 млрд теңге жеке қаржысымен бой көтерді. Қазір мұнда қонақүй, қоғамдық тамақтандыру орны, монша, жанар-жағармай және автовокзал салынған.
Келер жылы Жаңақорғанда жалпы құны 12,2 млрд теңгені құрайтын 5 жобаны іске қосу жоспарланды. Олар – «Абдулла» шаруа қожалығының жылына 5,5 мың тонна құс етін өндіретін фабрикасы, «Нұр Әділ» денешынықтыру-сауықтыру кешені, «Qaratau Fruits» қожалығының 5450 тонна алма және көкөніс сақтау қоймасы. Сондай-ақ «Алаш метан» ЖШС «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» көлік дәлізінен метан бекетін тұрғызса, «Комхоз Жаңақорған» серіктестігі қалдықтарды сұрыптау кешенін іске қоспақ.
– Жалпы қай өңірдің де басты мәселесі – инфрақұрылым. Халықтың көп сұрағы осыдан туындайды. Жол, жарық, газдандыру, ауызсу тақырыбы қашаннан өзекті. Ауданның көрсеткіші қандай?
– Айтуыңыз орынды. Алдымен газдандырудан бастасақ. Қазір бұл салада тұрғындардың тұтыну көрсеткіші – 54 пайыз. 8 елді мекен толық «көгілдір отынға» қосылған. Осы жылы дария бойындағы Қожакент, Өзгент, Ақсуат, Ақжол, Жаңарық, Әбдіғаппар елді мекендерін газбен жабдықтауға «Қожакент елді мекеніне жоғары қысымды жеткізуші газ құбырын және газ тарату желілерін салу» жобасы әзірленді. Мұның бәрі 2026-2030 жылдары жүргізілетін «Qazaqgaz аimaq» АҚ-ның инвестициялық жобаларының жол картасына ұсынылған. Нәтижесінде біздің ауданда 300 шақырым газ құбыры тартылады. Жұмыс толық бітсе, газ тұтынатын халық саны 75 пайызға жететін болады.
Аудандағы электр желілерін жаңғырту бағытында да біршама жұмыс жасалуда. 2022-2025 жылдары желілерді жаңарту бағытында жалпы құны 6,4 млрд теңгені құрайтын 21 жоба әзірленген. Оған Екпінді, Еңбек, Сунақата, Қожамберді, Тақыркөл, Құттықожа, Бірлік, Қосүйеңкі, Манап, Аққұм, Әбдіғаппар, Жаңарық, М. Нәлібаев, Ақсуат, Өзгент, Қожакент, Келінтөбе, Түгіскен, Баспақкөл, Қандөз және Көктөбе елді мекендері енді. Жұмыс барысында 758 шақырым жаңа электр желісі салынып, 119 жаңа қосалқы станцияны орнату жоспарланған. Айта кетейін, 2023-2025 жылдары осы салада 9 нысанның құрылысы аяқталып, пайдалануға берілді. 5 елді мекендегі жобалар жалғасуда. Қалған 7 жобаға 2,68 млрд теңге қаржы бөлуге өтінім берілді. Мұнан кейінгі өзгерісті айтсақ, қазір электр жүйелерінің тозуы 75-тен 45 пайызға төмендеп отыр.
Халыққа таза су беру күн тәртібінен түспейді. Біздегі 35 елді мекеннің барлығы орталықтандырылған ауызсу жүйесіне қосылған. Ал Жаңақорған кентінде жаңа су тарату станциясының құрылысы жүріп жатыр. Бұл аудан орталығындағы «МАИ бекеті», «Алтыкрант» және «Ипподром» мөлтек аудандарын ауыз сумен қамтуға бағытталған.
– Жақында облыс әкімі Нұрлыбек Машбекұлының қатысуымен «Қызылорда-Жезқазған» жолының өңірдегі бөлігі ашылды. Жалпы аймақтағы жол салу ісі көп облыстан ілгері тұрғаны жасырын емес. Облысаралық автобаннан бөлек, аудан, ауыл арасындағы жолдардың жаңаруы да басты назарда. Ал Жаңақорғандағы жағдай қалай?
– Аудандағы жол салу ісі кенже қалған емес. Үкімет пен облыс әкімдігінің қолдауы ерекше. Биыл аудандық маңыздағы жолдың жағдайы 98,4 пайыз көрсеткішпен тұр. Жалпы бізде ұзындығы 448 шақырымнан асатын автомобиль жолы бар. Ал 2 кент және 24 ауылдық округтің 526 көшесі 615 шақырымды құрайды.
Биыл салада табысты жұмыстар жоқ емес. Ауылдар мен кентішілік қозғалысты жақсартуға бағытталған бірқатар маңызды нысан пайдалануға берілді. Облыс әкімі Нұрлыбек Машбекұлының тікелей қолдауымен құрылысы 40 жыл бұрын басталып, аяқсыз қалған Жаңақорған кентіндегі теміржол үстінен өтетін көпірді күрделі жөндеуге өткен жылы 1,4 млрд теңге құрайтын жоба әзірленген еді. Артынша күрделі жөндеу өтіп, көпір құрылысы биыл шілде айында бітті. Қазір бұл нысан Сырдария өзенінің батыс бөлігіндегі 15 елді мекеннің «Самара-Шымкент» автомобиль жолына тікелей қатынауына жол ашты. Сонымен қатар, аудандық маңыздағы «Самара-Шымкент-Екпінді», «Әбдіғаппар-Төлегетай-Хорасан ата» бағытындағы жолдар орташа жөндеуден өтті. Айта кетейін, биыл елді мекендердегі 66,7 шақырымдық 37 көшені жөндеуге 3,7 млрд теңге бөлінді.
– Сіз басқаратын ауданда қазба байлықтарын өндіретін түрлі кәсіпорын бар. Аталған саланы кеңейту жоспарда бар ма?
– Әңгіме барысында айтып кеттім, мұндай ірі инвестициялық жобалар біртіндеп іске асып жатыр. Ал өндірісті дамыту саласына келсек, бұл көп қаржыны әрі уақытты талап ететін жобалар болмақ. Қайталап айтудың қажеті болмас, бұған дейін аудандағы өндіріс орындары белгілі. Ал алдағы үш жылға дейін бірнеше жоба бар. 120 адамдық жұмыс орнын ашатын «Қызылорда цемент» ЖШС-ның цемент шығару зауыты құрылысы» жобасы дайындалып жатыр. Сондай-ақ «VIGOR Holding» серіктестігі 2026-2027 жылдары 30 МВт күн-электр станциясын іске асыруды жоспарлап отыр. Жоба Жаңақорған кентінің аумағында орналасқан. Құны 414 млрд теңгеден асатын «Шалқия Цинк ЛТД» АҚ полиметалдық кен орнын өнеркәсіптік байытуға арналған кен байыту фабрикасының жерасты шахтасының құрылысы жүргізілуде. Ал негізгі комбинатының құрылысын жүргізетін компанияны анықтау жыл аяғына дейін жүргізілетін болады. Одан кейінгі «Горнодобывающая компания Хонда» ЖШС-ның «Бурабай-Жалғызағаш» қорғасын-мырыш кен орнын байыту фабрикасының құрылысы» жобасы. Мұндағы мақсат – 60 мың тонна қорғасын мен мырыш концентратын өндіру. Ең көп жұмыс көзі де осында болады. Кен фабрикасы ашылса, 350 адам жұмысқа қабылданады.
– Жаңақорған биыл облыста су үнемдеу технологиясын жетік меңгерген «Озат аудан» номинациясына ие болды. Диқан қауымға да белгілі, су тапшылығы өте өзекті. Дұрысы, жыл өткен сайын суармалы егістік жайы ойландырмай қоймайды. Егін егу, өнімділікті арттыру жағынан қандай жоспарлар бар?
– Мемлекет басшысының су үнемдеу туралы тапсырмасына сәйкес, ауданда су көп қажет ететін дақыл көлемін азайтып келеміз. Бүгінде Жаңақорғанда 100 гектар алқапқа су үнемдеу технологиясын енгіздік. Ал 4 мың гектар күріш егістігі лазерлік тегістеуден өтті. Соның арқасында су үнемдеумен қатар, өнімділік 20 пайызға артты.
Екіншіден, жерасты суын тиімді пайдаланып отырмыз. Әсіресе, тау беткейдегі шаруашылықтар осы арқылы бақша көлемін едәуір арттырды. Оның ішінде қарбыз егу 1500 гектарға жуықтады. Жыл сайын жаз айында жиналған өнім Ресей мен елдің солтүстік өңірлеріне сатылымға шығады. Шаруалардың қажырлы еңбегімен облыста «Су үнемдеу технологиясын жетік меңгерген «Озат аудан» номинациясын алдық.
Саладағы өнімдер шығарылымы жыл басынан бері 32 млрд 807 млн теңгені құрап отыр. Биыл 35315 гектарға егін егілді. Сырдың басты дақылы – күріш көлемі 7300 гектарды құрады. Кешегі күзгі науқанда оның әр гектарынан орташа есеппен 53 центнерден өнім алдық. Одан бөлек, күздік-жаздық бидай, жоңышқа, мақсары, жүгері егіледі. Өнімділік жоғары. Бақша мен көкөніс түрлерін арттыру, өнімді сату дұрыс жолға қойылған. Облыс пен аудан орталығында өзіміздің ауыл шаруашылығы өнімдері арзан бағамен жәрмеңкелерде сатылып жүр. Тағы бір дұрыс қадам – ауыл шаруашылығы техникаларын жаңарту. Жергілікті серіктестіктер биыл 256 млн теңгеден астам қаржыға 16 ауыл шаруашылығы машинасын алды. Аудандағы машина-трактор паркі 8,6 пайызға жаңартылды. Десек те бұл көрсеткішті әлі арттыру керек деп есептеймін.
– Біз білетіндей, Жаңақорғандағы кәсіпкерлік саласы жедел дамып келеді. Дайын өнім шығаратын шағын цехтар да көбейген. Бұл ретте сауда үйлері, қызмет көрсету орталықтары, қоғамдық тамақтану орындары арасында да бәсекелестік күшейгендей…
– Иә, бұл – өте жақсы үрдіс. Өйткені, бәсеке болған жерде сапа да артатыны сөзсіз. Қазір аудан ғана емес, іргелі елді мекендерде де ешкімнен кем емес, түрлі кәсіпкерлік нысаны бой көтеруде. Ауданда шағын және орта кәсіпкерлік субъекті саны 6435-ке жетті. 596 сауда және қызмет көрсету нысаны бар. Жұмыс істеп тұрған кәсіпкерлік субъектілерінің үлесі 96,8 пайыз болып отыр. Ал салада жұмыспен қамтылғандар 8400 адамнан асты. 96 млн теңгеге жуық қаржыны құрайтын өнім өндіріліп, түрлі қызметтер көрсетілуде.
Кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі 2021-2025 жылдарға арналған ұлттық бағдарлама шеңберінде аудандық жұмыспен қамту орталығы арқылы 171 жоба 268,9 миллион теңгені құрайтын грант жеңіп алды. Осы бағдарламамен пайыздық мөлшерлемені субсидиялау арқылы құны 575,3 млн теңге болатын 7 жоба несиемен қаржыландырылды.
«Аграрлық несие корпорациясы» АҚ облыстық филиалымен құны 1515,2 млн теңгені құрайтын 79 жобаға несие берілсе, Қызылордадағы «Өңірлік инвестициялық орталығы» микроқаржы ұйымы құны 96,7 млн теңге болатын 14 жобаны несиемен қаржыландырды. Ал «Ауыл аманаты» бағдарламасымен «Байқоңыр» ӘКК АҚ қаржы ұйымы 36 жобаға 288,1 млн теңгеге кредит берді. Жалпы ауданда жыл басынан бері барлық қаржы көздерінен 136 жобаға қолдау несиелері беріліп, 171 жоба мемлекеттік грант жеңіп алды.
– Ауданның экономикалық, оның ішінде өндіріс пен инфрақұрылым жағын сөз еттік. Енді ел ішіндегі рухани-мәдени тақырыпқа келгендейміз. Талай талант туған Жаңақорғанда бұл жағынан жүйелі жұмыс барын да естіген едік…
– Оныңыз рас. 82 мыңнан аса халық қоныстанған Жаңақорған өлкесі аймақтағы көптеген игі бастамаға мұрындық болып келеді. Тарихи ескерткіші көп ауданға туристер де жиі аялдайды. Мысалы былтыр Жаңақорғанға 15 мыңға жуық турист келген. Ал өнер мен спорт жағын айтпағанда, әр ауылдық округте өтетін ұлттық құндылыққа негізделген шаралар қаншама?!
Ең басты мақтанышымыз – «Руханият орталығы». Бұл шаңырақты тәрбие мен тағылымды шаралардың қайнаған ортасы десек, қателеспеспін. Өзіңізге белгілі, өткен жылы Сыр өңірінде облыс әкімі Нұрлыбек Машбекұлының тың бастамасымен «Руханият жылы» деп жарияланды. Атаулы жылы 11,5 млрд теңге бөлінді, артынша аймақтың 7 ауданында «Руханият» орталығы бой көтерді. Өзге облыстарда кездесе қоймайтын сәулетті ғимарат халыққа өте ұнады. Біздің елде де аталған орталық осы жылдың ақпан айында аймақ басшысының қатысуымен ашылды. Оның ішіне аудандағы музей, кітапхана, архив, неке қию залы, ардагерлер және аналар, қоғамдық келісім, үкіметтік емес ұйымдар, Жастар орталығы сынды бірқатар мемлекеттік мекемелер мен ұйымдар бірікті. Қазір орталық аудан жұртшылығының жиі бас қосатын рухани-мәдени орнына айналды. Жалпы ауданның мәдени-рухани дамуына мемлекет тарапынан қолдау көп. 66 мәдениет ұйымы жыл бойы үздіксіз халыққа қызмет көрсетеді. Осы жылы «Адал адам» мәдени-тәрбие орталығы тұжырымдамасының 7 бағытымен 1239 шара өтті.
Сондай-ақ 35 аудан спортшысы елдің ұлттық құрама командасына енсе, 45 спортшымыз облыстық құрамада өнер көрсетеді. Ауданда тұрақты түрде спортпен шұғылданатындар саны 33 мыңнан асып, жалпы халықтың 40,6 пайызына жетті. Бұқаралық спортты дамытуға 380 спорттық нысан қызмет көрсетуде. Жыл басынан бері аудан спортшылары спорт түрлері бойынша Әлем чемпионатынан 2 күміс, 2 қола жүлдені иеленсе, жастар мен жасөспірімдер арасындағы Азия чемпионатында 1 алтын, 3 күміс, 3 қола, Ислам ойындарынан 3 қола, Азия ойындарынан 1 күміс, ҚР чемпионаттарында 45 алтын, 53 күміс, 28 қола медальді иеленді.
Жастар жұмысы менің назарымнан тыс қалған емес. Жаңақорғанда 14-35 жас аралығында 24764 жас бар. Бұл – аудан тұрғындарының 31,3 пайызы. Президент жариялаған «Жұмысшы мамандықтар жылында» 100-ден астам аудан жастарының қатысуымен «Еңбек жолы – жарқын болашақ» жастар слеті өтті. Шарада жастармен өзім кездесіп, түрлі тақырыпта ашық пікірлестік. Бізде аудан жастарын кәсіпке бейімдеуде «Мүмкіндіктер алаңы» жылжымалы жәрмеңкесімен бос жұмыс орындары, кәсіпкерлік гранттары жайлы түсіндіру жұмыстары көп өтеді. Соның арқасында көптеген жастар тұрақты жұмысқа тұрып не өз бетінше бизнес ашып отыр. Екінші мақтан ететін нәрсе, біздің жастар өте қайырымды. Жаңақорғанда волонтерлік қозғалыс өте жақсы дамыған. 200-ге жуық еріктісі бар «Жаңарған Жаңақорған Жастары» қоғамдық қоры осы кезге дейін 13 мұқтаж отбасыға баспана салып берді. Одан бөлек, аудан орталығынан «Қамқор» әлеуметтік дүкенін іске қосты. Бұл дүкеннен 400-ге жуық отбасы көмек алып келеді.
Қорыта айтқанда, ауданымыз қарқынды даму жолында. Аудан дамыса, өңіріміз де дамитыны белгілі. Бүгінде аймағымызда оң бастамалар мен ауқымды жобалар қолға алынып, тарихи жетістіктерге жетуде. Негізгі макроэкономикалық көрсеткіштер бойынша облыс республика көлемінде алдыңғы қатарда. Сыр өңірінің азаматы ретінде өзіңіз де бұл өзгерістерді айқын сезініп жүрген боларсыз. Жақында іссапармен болған Мемлекет басшысы да өңірдің дамуына оң бағасын берді. Бұл ең алдымен Сыр халқының береке бірлігінің, аймақ басшысы Нұрлыбек Машбекұлының жүйелі еңбегі мен іскер басшылығының арқасында жетіп отырған жетістігіміз. Бұған еңбекқор, ынтымағы мен бірлігі жарасқан халқы бар Жаңақорған ауданының да үлесі ерекше деп санаймын. Осындай өлкеде қызмет ету – мен үшін зор мақтаныш, үлкен жауапкершілік. Алдағы уақытта да ауданның әлеуметтік-экономикалық дамуы, тұрғындардың тұрмыс сапасын арттыру бағытында аянбай жұмыс істеп, жаңа белестерді бірге бағындырамыз деп сенемін.
– Әңгімеңізге рақмет. Аудан халқының ынтымағы арта бергей!
Сұхбаттасқан
Ержан ҚОЖАС,
«Сыр бойы»
