Мүмкіндігі шектеулі жандардың құқығын қорғау, тұрмыс сапасын жақсарту мақсатында жаңа бастамалар жүзеге асуда. Соның айқын дәлелі Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі Парламент Мәжілісінің қарауына «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне азаматтардың жекелеген санаттарын әлеуметтік қорғау мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заң жобасын енгізді.
Заңнамалық базадағы жаңалықтар туралы облыстық жұмыспен қамтуды үйлестіру және әлеуметтік бағдарламалар басқармасы басшысының орынбасары Айгүл Ибраевамен сұхбаттастық.
– Айгүл Болатқызы, әлеуметтік заңнамадағы өзгерістер қандай өзекті мәселелерді шешуге бағытталған?
– Заң жобасы мүгедектердің құқықтарын қамтамасыз ету және тұрмыс сапасын жақсарту жөніндегі 2025 жылға дейінгі ұлттық жоспарды орындау шеңберінде әзірленген. 75 заңнамалық актіге, оның ішінде 10 кодекске өзгерістер мен толықтырулар енгізу көзделген. Сондай-ақ, жоба БҰҰ Мүгедектердің құқықтары туралы Конвенциясының заңнамадағы кемсітушілік терминдерді жою жөніндегі нормаларын имплементациялау, атап айтқанда, «мүгедек» ұғымын «мүгедектігі бар адамға» ауыстыру мақсатында дайындалды. Бұл мүгедектігі бар адамдарды әлеуметтік қорғауға қатысты шараны арттыруға, аз қамтылған отбасыларды кепілді әлеуметтік пакетпен қамтамасыз етуге, арнаулы әлеуметтік қызметтерді, «Инватакси» қызметін алуға құжаттарды Әлеуметтік қызметтер порталы арқылы рәсімдеуге бағытталған. Сондай-ақ, еңбек ардагерлерінің қатарына жасы немесе еңбек еткен жылдары бойынша зейнетақы төлемдерін алушыларды, КСРО немесе ҚР орден-медальдарымен марапатталған, құрметті атақтарына ие болған, ҚР Құрмет грамотасымен, ведомстволық наградаларымен марапатталған азаматтарды енгізу ұсынылды. Жаңа нормалардың қабылдануы ел Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев алға қойған міндеттерді шешудегі қадам екенін атап өткен жөн.
– Заңнамадағы жаңашылдықтарға жеке тоқталып өтсеңіз?
– Біріншіден, жаңа жоба аясында мүгедектіктің себебіне қарамастан, I топтағы мүгедектігі бар адамдарға күтім жасайтын азаматтарға мемлекеттік жәрдемақы енгізіледі. Елімізде күтім жәрдемақысымен де, жеке көмекшінің қызметтерімен де қамтылмаған, бірақ тұрақты күтімді қажет ететін І топтағы мүгедектер бар. Оларға көбінесе жұмыс істеуге мүмкіндігі жоқ жақын туыстары күтім жасайды.
Енді осы жәрдемақымен республика бойынша күтім жасайтын 24 мыңнан астам адам қамтылатын болады. Оның мөлшері 48 мың теңгені құрайды.
Сондай-ақ, медициналық-әлеуметтік көрсетілімдер негізінде қажеттілік дәрежесін ескере отырып, жеке көмекшінің қызметтерін көрсету тетігі өзгеретін болады.
– Мүгедек балалар мен осындай ерекше балалары бар отбасылар үшін қандай әлеуметтік қолдау шаралары қарастырылған?
– Алдағы уақытта 7 жастан 16 жасқа дейінгі балаларды өмір сүру мен денсаулығына байланысты мүгедектік топтары бойынша бөлу көзделеді. Осы уақытқа дейін мүгедектігі бар балаларға функционалдық бұзушылықтардың дәрежесін және бөгде адамның күтіміне мұқтаждықты есепке алмай «мүгедек бала» санаты белгіленді.
Ал, мүгедектікті топтарға бөлу 16 жастан 18 жасқа дейін еді. 16 жасқа дейінгі балаларға бірдей жәрдемақы тағайындалды. Өйткені, денсаулығында орташа деңгейдегі өзгерістері бар балалар қоғаммен араласып жүр және күтімді қажет етпейді. Сонымен қатар, елеулі және айқын бұзылулары бар мүгедек балалар тұрақты күтімді талап етеді және көбінесе ата-аналардың бірі жұмыс істемейді.
Бұл шара балалар сырқатының ауырлық дәрежесіне байланысты жәрдемақы мөлшерін сараланған түрде белгілеуге мүмкіндік береді. Жәрдемақы мөлшері 16,7%-тен 37%-ке дейін ұлғайтылады.
Бұл шара республика бойынша 30 мыңға жуық мүгедектігі бар баланы қамтиды. Нәтижесінде, олар үшін жәрдемақы І топтағыларға 48023 теңгеден 65860 теңгеге дейін, ІІ топтағыларға 48023 теңгеден 54541 теңгеге дейін, ІІІ топтағыларға 41163 теңгеден 48023 теңгеге дейін ұлғаяды.
Бұл норма Байқоңырда тұратын мүгедек балаларға берілетін арнаулы мемлекеттік жәрдемақы мөлшеріне де оң әсерін тигізеді. Атап айтқанда, Ресей Федерациясының заңнамасы бойынша зейнетақы, ал Қазақстан заңнамасы бойынша арнайы мемлекеттік жәрдемақы тағайындалады.
Сонымен қатар, мүгедек балаға күтім жасау мерзімі 16 жастан 18 жасқа дейін ұзартылды. Бұл норма жас топтарының өзгеруіне байланысты енгізілді. Бұдан басқа, жасына байланысты зейнетақы төлемдері мен базалық зейнетақы тағайындау кезінде оң әсерін тигізеді.
Кәмелеттік жасқа толғаннан кейін мүгедек балаларды тәрбиелеп отырған отбасылардың тұрғын үй алу кезегі сақталады. Бүгінде тұрғын үй алмаған мұндай отбасылар «І немесе ІІ топтағы мүгедектер» санаты бойынша кезекке қайта тұруға мәжбүр. Республикада шамамен 94 мың мүгедек бала бар және әрбір бесінші отбасы баспанаға мұқтаж.
Сондай-ақ, мүгедектігі және асыраушысынан айырылу жағдайы бойынша Мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақыларды бір мезгілде алу құқығы берілді. Қазіргі уақытта мұндай балаларға таңдау бойынша жәрдемақының бір ғана түрі тағайындалады. Жаңа шара асыраушысынан айырылған және ерекше балалары бар отбасылардың табыс деңгейін арттыруға мүмкіндік береді.
Республикада екі мыңнан астам бала мүгедектігі бойынша жәрдемақымен тең жағдайда асыраушысынан айырылу жағдайы бойынша жәрдемақы ала алады.
Халықаралық тәжірибені ескере отырып, жаңа жоба аясында 2023 жылдан бастап мүгедек адамдарды жұмысқа орналастыру жөніндегі квотаны орындамайтын жұмыс берушілердің өтемақы жарналарын төлеуді енгізу ұсынылды. Бүгінде еліміздегі барлық мүгедектердің 60,4 проценті еңбекке жарамды, оның 20 проценті ғана жұмыс істейді. Оң нәтиже болған жағдайда 2025 жылға қарай мүгедектігі бар адамдардың жұмыспен қамтылғандар үлесін 30 процентке дейін арттыру жоспарлануда.
Жалпы, Заң жобасында баяндалған нормалар мүгедектерді әлеуметтік қолдау, атаулы әлеуметтік көмек және зейнетақымен қамсыздандыру мәселелерін қоса алғанда, базалық әлеуметтік кепілдіктерді қамтамасыз етудің өзекті мәселелерін көрсетеді. Заң жобасын қабылдау бюджет қаражатын қосымша бөлуді талап етпейді. Шығын нормалары 2021-2023 жылдарға бөлінген қаражат – 55,4 млрд теңге шеңберінде іске асырылатын болады.
Әңгімелескен Айдана ЖҰМАДИНОВА,
«Сыр бойы»
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
