– Руслан Рүстемұлы, Жаңақорған жері табиғи ерекшелікке бай. Қаратау мен Сыр-Ананы ен жайлаған елдің тарихтан тартар шежіресі де, тәуелсіздіктен алған бүгінге дейінгі еншісі де сізге жақсы таныс деп ойлаймын. 30 жылдық орайында алдағы күн міндетін қалай бағамдар едіңіз?
– Жаңақорған ауданы жерұйық десе жарасады, Сыр мен Қыр қатар жатыр, бірі пана, бірі сая болған ерекшелікті еншілеген. Біздің тау ақбас Алатау секілді жаз айларында қар жамылғысы болмайды, сондықтан ол – Қаратау! Дегенмен, таудың түзілуі, тағылымы Ұлы Жібек жолымен жапсарлас, «Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама» тауқыметімен тағдырлас, ежелгі дүниенің ені қалған – таңбалы тасы, үңгір-мұнарасы мол, тіпті «Нұх пайғамбардың кемесі қалған» Қазығұрт тауы да – Қаратаудың бір сілемі екенін ескерсек, көненің көзі, тарихтың сөзі болған биік болмысқа иеміз.
Таудың құдіреті мен қасиетін жақсы білесің. Ал, Сыр сағасы – бөлек әңгіме. Егінмен айналысатын ауылдар осы дария бойында орналасқан. Ауданның ел Тәуелсіздігінің 30 жылдығы ішінде жеткен жетістігі жетерлік. Қазір бір күріштің бетіне қарап отыратын уақыт емес, заманауи технология дәуірінде егінді әртараптандыру, суды аз қажет ететін дақылдарға ден қою күн тәртібінен түспейтін талаптар қойып отыр.
Өзіңізге белгілі, мемлекеттің басты байлығы – халық. Ал, халық саны жөнінен Жаңақорған ауданы облыста Қызылорда қаласынан кейінгі 2-ші орында тұр немесе бұл жалпы облыс халқының 10,5 процентін құрайды. Яғни, 1991 жылдан бері халық саны 20,6 мың адамға артты. Енді ел сұранысындағы әлеуметтік нысан әлеуетін арттыруға байланысты да едәуір еңбек жасалды. Айталық, Тәуелсіздік жылдарында 30 білім беру, 37 денсаулық сақтау, 10 спорт, 3 мәдениет нысандары салынған. Жалпы 80 әлеуметтік нысан жаңадан тұрғызылған. Биыл тағы 2 мектеп жаңадан пайдалануға беріледі.
Оның бірі – Жаңақорған кентіндегі №169 мектеп жаңадан салынса, екіншісі – МАИ бекетіндегі 300 орындық мектеп. Сол секілді мектепке дейінгі ұйымдар саны 29-дан 123-ке жетіп отыр. Осының өзінен қаншалықты жұмыстың жүргізілгені айқын аңғарылады.
– Сізді руханият жанашыры ретінде жұрт жоғары бағалайды. Ал осы рухты көтеруде Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың «Тәуелсіздік бәрінен қымбат» атты мақаласы өзіңізге қалай әсер етті?
– Қазақта «рухани жұтаңдықтан сақта» дейтін тәмсіл бар, жалпы, қол қалт етсе кітап оқып, көрген-білгенімді қағазға түсіріп, елге ой салар оқиғаларды ортаға тастап отыруды әдеп санаймын. 2015 жылы ауданға әкім болып келгенімде «Туған жерге тағзым» атты киноэкспедицияны жүзеге асырдық. Оған Адырбек Сопыбеков секілді саңлақтарымыздың табиғи дауысы, өлке туралы тарихи тұжырымдары жазылды. Осы ерен еңбек бүгінгі күні құндылығы басым рухани-тарихи дүниеге айналды. Биыл аудан өміріне қатысты өнер-мәдениет саласының антологиясын жарыққа шығарсақ деген жоспар бар. Мұның қай-қайсысы да тәуелсіздік тарту еткен табыстар, былайша айтқанда, барды бағалауға, жоқты түгендеуге мүмкіндік берді. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың «Тәуелсіздік бәрінен қымбат» мақаласы да осы негізді назарға алады. Біз бір күн үшін емес, болашақ үшін барынша атсалысқанымыз керек. Ұрпақ алдындағы кемел келешек күткен аманатты арқалауға тиістіміз. Президенттің бұл мақаласы жарыққа шыққан бойда мен әлеуметтік желіде жан-жақты пікір білдірдім, ойымды барынша жеткіздім.
– Көрсеткіштерге ойыссақ. Білуімізше, өнеркәсіп өнімдерін өндіруде ауданның үлесі облыста 38%-ке жуық. Мұнда тау-кен өндірісі де бар. Бұл саладағы беталысты қалай бағалар едіңіз?
– Жаңақорған ауданы – облыстағы өнеркәсіп саласы қалыптасқан ауданның бірі. Шығысында пайдалы қазбаға бай Қаратау жотасы жатыр. Мұнда түрлі-түсті металдар, мырыш, қорғасын, күміс, алтын, кадмий, бағалы тастардан – мрамор, агат, бирюза, слюда, руда емес материалдардан әктас, гипс, бентонит, доломит, қиыршық тас рудасы бар. Сонымен қатар уран кендері мол.
Кен өндіру саласында 10-ға тарта кәсіпорын жұмыс жасайды. Оның екеуі шетелдік компания, олар уран өнімін өндіреді.
Аудан көлемінде құрылыс материалдары, оның ішінде әк және тас өндіруші кәсіпорын жұмыс істейді. Олар әртүрлі фракциялы қиыршықтас, құмды тас қоспасы, жуылған құм, керамзит, әк өндіреді.
Тәуелсіздіктің 30 жылында өнеркәсіп саласының дамуына қомақты инвестиция салынып, аудан экономикасының өркендеуіне зор үлес қосқан мекеме жеткілікті. Сол қатардан «Қазатомпром» АҚ қарасты уран өндіруші «Қызылқұм» ЖШС 2005 жылы, Байкен-U ЖШС 2006 жылы, СКЗ-U ЖШС 2012 жылдары ашылып, жұмыс жасауда. Тау-кен саласы бойынша қорғасын-мырыш кенін өндіретін «Шалқия Цинк ЛТД» АҚ, қиыршықтас өндіретін «УАД» ЖШС, «КДСМ Қыран» ЖШС, «Мелиоратор» ЖШС, «Сарман Тастақ Жаңақорған» ЖШС, «Өтеміс» ЖШС, «БИС-КZ-ҚиыршықТас» ЖШС, әк өнімдерін өндіретін «Премиум Класс Строй» ЖШС, «Қуат Әк» ЖШС-н атауға болады.
Жалпы, өнеркәсіп өнімдерін өндіруде 2020 жылдың нәтижесі 80,5 млрд теңгені құрап отыр. Оның ішінде өңдеу өнеркәсібінің өнімдері 2020 жылы 48,2 млрд теңгеге жетті. Бұл облыстағы өңдеу өнеркәсібіндегі ауданның үлесі 32% шамасында екенін көрсетеді.
2010 жылы аудан өндірісінің көлемі 5 млрд 846 млн теңге болса, 2020 жылы 80 млрд 413 млн теңге болып, осы 10 жылдың өзінде 14 есеге артып отыр.
– Жаңақорған – егін мен төрт түлікке қолайлы өңір. Өсім барын байқаймыз. Десе де, сол шаруаның еңбегін ширатады деген мемлекеттік бағдарламалардан аудан еңбеккерлері қаншалықты үлес алып отыр?
– Жалпы, Жаңақорған – жері құнарлы, табиғаты қолайлы, бір сөзбен қайырғанда, малға жайлы өңір. Сондықтан мал шаруашылығы саласы жөнінен аймақта көш ілгеріміз. Өткен жылдың қорытындысымен «мал шаруашылығы саласы бойынша озат аудан» номинациясын жеңіп алуымыз тектен тек емес. Өйткені облыстағы төрт түліктің үштен бірі біздің ауданға тиесілі. Соған сай нәтижелі жұмыс баршылық.
Жылдан-жылға дария деңгейі төмен түсіп, су тапшылығы сезіліп келеді. Егін көлемін қысқарту мәселесі туындай бастады. Әсіресе, суды көп қажет ететін күріш дақылының орнына бидай, жоңышқа, мақсары, жүгері егу жағы назарға алынды. Әсіресе, дақылдардың жаңа сорттарына мән беріліп, жоғары репродукциялы сапалы тұқым сатып алынуда. 2020 жылы ауыл шаруашылығы өнімдерінің шығарылымы 21826,9 млн теңгені құрап, өткен жылғы тиісті кезеңмен салыстырғанда 102,5 процентке орындалды.
Ежелден қалыптасқан дәстүр негізінде малшылар жазда тау жайлауын пайдаланып, қыста Сырға құлайды. Бұл – қой, жылқы, сиыр, түйе малы үшін ең бір қолайлы жағдай. Ал, енді малшы қауымға «Сыбаға» бағдарламасы тиімділігін көрсетті. Мәселен, осы бағдарламаның бағытымен Ресейден 600 бас асыл тұқымды «Қалмақ» сиыры алынды. Аталған асыл тұқымды сиырлар ет бағытына етене бетбұрыс жасаудың бір үлгісі. Мұнан бөлек мүйізді ірі қараның ет бағытындағы «Қазақтың ақбасы», «Әулиекөл», «Сантагертруда», «Абердин-ангус», сүт бағытындағы «Әулиеата», «Қара-ала» тұқымдары ауданда көбейе түсті. Ал, қойдың «Қаракөл», «Қазақтың қылшық жүнді құйрықтысы», жылқының «Жабы», «Мұғалжар», «Көшім» тұқымдары өсірілуде. Яғни, малдың тұқымдық сапасын арттыруға ұдайы көңіл бөлініп отыр.
Жасыратыны жоқ, тәуелсіздік жылдарында мал басы айтарлықтай өсті. Бір ғана мысал, мүйізді ірі қара 4,8, уақ мал 27,3, жылқы 7,2 процентке артыпты. Енді «ауданда қанша мал бар?» деген сауал туындауы мүмкін. Қазірде ірі қара 66579, уақ мал 275476, жылқы 20321, түйе 1737 басқа жетті.
Өткен 2020 жылы аудандағы 406 шаруашылық құрылымына 1,6 млрд теңге субсидия берілді. Бұл дегеніңіз үлкен мүмкіндік, нақтырақ келсек, Жаңақорған ауданының шаруа қожалықтары облыс бойынша берілген субсидияның 52 процентін иеленіп отыр.
– «Ауданда сапалы ауыз сумен қамтылған тұрғындардың үлесі – 91,4%» деген дерек кездестірдік. Бұл бұған дейін ауызсу мәселесі төңірегінде айтылып келген пікірлерге қаншалықты өлшем бола алады?
– Жаңақорған ауданында 35 елді мекен бар. Оның 32-сі орталықтандырылған ауызсу жүйесіне қосылған. Бұл деген сөз, ауданның 91,4 проценті орталықтандырылған ауызсу жүйесімен қамтылғанын білдіреді. Орталықтандырылмаған 3 елді мекен (Кеңес, Қосүйеңкі, Құттықожа) ұңғымадан су пайдаланып келеді.
Жаңақорған кентінде 269,1 шақырым су құбыры тартылған. Қазіргі таңда «Ауыл – ел бесігі» бағдарламасы аясында «Жаңақорған кентінің тұрғын үйлеріне су құбырын жеткізу сервистік желісін салу» және «Ақбұлақ» бағдарламасымен бастау алып, «Нұрлы жол» бағдарламасымен жалғасын тапқан «Сырдария топтық су құбыры мен Талап топтық су құбырының құрылысы» жобасында Сырдария өзенінің шығыс беткейіндегі 12 елді мекен, батыс беткейіндегі 16 елді мекен халқын таза ауызсумен қамту қарастырылған. Бұл жұмыстар биылғы бірінші жартыжылдықта аяқталуы тиіс. Осы жоба жүзеге асқанда аудан халқы 100 процент ауыз сумен қамтылатын болады.
– 2020 жылдың ауыртпалығын еңсерген бірден-бір бастама «Жол картасы» болды. Үлестеріңіз қандай?
– Елімізде болған COVID-19 пандемиясының ауыртпалығы ауданды айналып өткен жоқ, төтенше жағдай тұсында бизнес құрылымдарының жұмысын уақытша тоқтату шағын және орта бизнесті тұралатып қойғаны шындық. Соған қарамастан кем-кетіктің орнын толтыруға тырысып, еселі еңбек жасалды. Бұл жерде облыс басшылығының демеуін баса айтқан жөн.
«Жұмыспен қамтудың жол картасы» бағдарламасы аясында Қызылорда облысына 40,1 млрд теңге қаражат бөлінсе, Жаңақорған ауданы бойынша 14 жобаға 1552876,5 мың теңге қаралды немесе жалпы облыстағы үлесіміз 3,8%-ті құрайды. Бөлінген қаржы ауданның инфрақұрылымдарын дамытуға, әлеуметтік саланы қайта жаңғыртуға, күрделі жөндеуге және ағымдағы жөндеу жұмыстарына жұмсалды. Атап айтар болсақ, инфрақұрылымды дамытудың 2 жобасына 311456,5 мың теңге, әлеуметтік саланы қайта жаңғыртуға, күрделі жөндеуге және ағымдағы жөндеу жұмыстарына сәйкес 12 жобаға 1241419,1 мың теңге қаралды.
Бағдарламаның басты мақсаты – халықты жұмыспен камту. «Жұмыспен қамтудың жол картасы – 2020» мемлекеттік бағдарламасы аясында іске асырылатын әлеуметтік-мәдени нысандарды, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықты, инженерлік және көлік инфрақұрылымын күрделі және ағымдағы жөндеу және қайта құру жұмыстары жобасы бойынша жоспар 706 адам болса, ол 103,3%-ке орындалып, 729 адам жұмыспен қамтылды.
– «Батыс Еуропа-Батыс Қытай» көлік дәлізі аудан экономикасына жаңа қырынан леп алып келе бастады. Бұл ретте ежелгі Ұлы Жібек жолының қайта дәуірлеуі туризмге де тыныс ашқандай. Осы жағын да толықтыра отырсаңыз.
– Иә, аудан аумағынан «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» халықаралық автокөлік магистралінің өтуі туризм саласының дамуына зор мүмкіндік сыйлап отыр. Оның үстіне Жаңақорған жері – курорттық аймақ. Емдік батпақ пен минералды суымыз алыс-жақын шет елдерге де танымал. Көне жәдігер мен тарихи ескерткіштер де жеткілікті. Мұндай бағалы байлық – туризмнің төте жолы.
Өзіңізге белгілі, ежелгі Ұлы Жібек жолы бойындағы аса ірі сауда мен мәдениет орталығы болған «Сығанақ» қалашығын аспан астындағы ашық мұражайға айналдыру мақсатында жыл сайын республикалық және облыстық бюджеттен қаржы қаралып, археологиялық қазба-зерттеу, абаттандыру, қайта қалпына келтіру, қалашықты қоршау жұмыстарын жүргізіп келеміз.
Сонымен қатар тарихи қасиетті нысандар тізіміндегі Хорасан ата кесенесіне 2015 жылы бюджет қаражаты есебінен жол салынды. Ал, 2019 жылы Хорасан атаның, 2018 жылы Ақтас мешіті басынан зиярат етушілер үшін 15 орынды заманауи талаптарға сай қонақ үй бой көтерді. Төлегетай-Қылышты ата кесенесі өз ұрпақтарының қаражаты есебінен қайта қалпына келтіріліп, жолы жөнделді.
2021 жылы республикалық маңыздағы Сығанақ қалашығы, Хорасан ата, жергілікті маңыздағы Төлегетай-Қылышты ата кешенді кесенелерінің инфрақұрылымдарын жақсарту мақсатында отырғыштар орнату, қолжетімді дәретхана салу, қоқыс жәшіктерін орналастыру жөнінде ұсыныстар берілді.
Сонымен қатар тәуелсіздік алған жылдар ішінде ауданымызда 3 шипажай ашылды. Оның ішінде 80 орынды «Ақ шуақ» шипажайы, 76 орынды «Шипажай Жаңақорған», 120 орынды «Орда-Сығанақ» шипажайы іске қосылса, 3 демалыс орны – «Жайна», «Қасиет», «Тоқтамыс» және аудан орталығынан 6 қонақ үй бой көтерді.
«Батыс Еуропа – Батыс Қытай» көлік дәлізі бойынан 5 жол бойы сервистік қызмет көрсету нысаны салынды. Тағы бір сервистік қызмет көрсету нысаны Төменарық ауылдық округі тұсынан құрылыс жұмыстары жүргізілуде. Ол жоба да осы 2021 жылы іске асырылады деп отырмыз.
– Ауданға инвестиция тартудың барысын білсек?
– Бұл өте өзекті мәселе. Ақшалы азаматтар ауданға ат басын бұра бермейді. Дегенмен, қалауын тапса, қар жанбай ма, биыл жақсы бастамалар басталғалы тұр. Соның бірі – «Абдулла» шаруа қожалығының тауық етін өндіру жобасы. Фабриканың жылдық қуаты – 3,5 мың тонна. Ал, жоба құны 3,3 млрд теңгені құрайды. Жоба толық іске қосылған уақытта облыс көлеміндегі құс етін тұтынудың 33,3%-ін қамтамасыз етуге мүмкіндік бар. Жүзге жуық азаматты жұмысқа тартатын болады. Мұнан бөлек, егін шаруашылығына қызығушылық танытып отырған шет елде тұратын қандастар хабарласып жатыр. Сәтін салса, ол күн де алыс емес.
Сөз басы айтқанымдай, Жаңақорған жерінің табиғи ерекшелігі еңбексүйгіш жанды несібесіз қалдырмайды. Ал, оған мүмкіндік жасауда жүктелер міндет салмақты бола бермек.
– Руслан Рүстемұлы, әңгіме-сұхбатыңызға рахмет. Әрбір бастама баянды болғай.
Сұхбаттасқан
Қуат ШАРАБИДИНОВ,
«Сыр бойы»
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
