Статистика – сандар жайлы ғылым, адамзаттың тыныс-тіршілігін сандармен көрсету деп те айтуға болады. Мемлекеттік статистиканың қызметі оның стратегиялық даму мақсатына қол жеткізуге және халықтың әл-ауқатын көтеруге бағытталған. Осы ретте біз Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросының облыс бойынша департаменті басшысының орынбасары Әсел Досжановамен сұхбаттасып, саланың жұмыс ауқымы туралы ой бөліскен едік.
– Әсел Бақытжанқызы, статистикадағы дерек – біздің өміріміздің айнасы. Статистикалық көрсеткіштерді есептеуде қандай жаңашылдықтар бар?
– «Мемлекеттік статистика туралы» заңның 7-бабы 1-тармағына сәйкес мемлекеттік статистиканың мақсаты – пайдаланушыларды ресми статистикалық ақпаратпен қамтамасыз ету. Осы ретте, уәкілетті орган жоспарына сәйкес жалпымемлекеттік байқауларды, яғни статистикалық байқау объектісі бойынша бастапқы деректерді ғылыми ұйымдастырып жинауды жүзеге асырады. Нәтижесінде ресми статистикалық деректер қалыптастырылады. Ол көрсеткіштерді әзірлеу және қалыптастыру халықаралық стандарттарға сәйкес жүргізіледі. Қазақстандық және шетелдік мамандардың бірлескен жұмысы статистикалық көрсеткіштерді есептеу алгоритмдерін жақсартты. Жұртшылыққа ұсынылатын ақпарат әдіснамалық түсіндірмемен сүйемелденеді. Сонымен қатар, ресми статистикалық деректерді құрайтын мәліметтер бір (жеке) құбылысқа жатпайды, бірақ олардың жиынтығын қамтиды.
– Заңнамада респонденттің бастапқы деректерді ұсыну кезіндегі құқықтары мен міндеттері көзделген. Әрбір респондент өзіне тиесілі тапсырылатын статистикалық нысан түрлерін қалай біледі?
– Бастапқы статистикалық деректерді ұсыну кестесін жыл сайын бюро басшысы бекітеді. 2025-2027 жылдарға арналған респонденттердің жалпымемлекеттік және ведомстволық статистикалық байқаулар бойынша бастапқы статистикалық деректерді ұсыну графигі туралы бюро басшысының 2024 жылғы 12 желтоқсанда № 209 бұйрығы шыққан. Осы графикте респонденттер тобы, статистикалық нысанның атауы, индексі, ұсыну кезеңі және мерзімі көрсетілген. Одан басқа, ұсынуға қажетті статистикалық нысандар тізбесін бюроның www.stat.gov.kz. ресми интернет-ресурсында орналасқан «Респондент кабинетіне» кіру арқылы «Жүгіртпе» бөлімінен алады.
Қазіргі таңда «1446» Бірыңғай байланыс орталығы респонденттердің тіркелген ұялы телефондарына статистикалық нысандарды тапсыру қажеттілігі туралы SMS хабарламалар жолдайды. Сонымен қатар, «eGov mobile» қосымшасы арқылы да хабарламаларды тарату жұмысы басталды.
– Электронды есепті онлайн режимде тапсыру үшін не қажет?
– «Статистикалық есептерді онлайн режимде қабылдау» АЖ енгізуге байланысты респонденттерге есептілікті электронды түрде «Респондент кабинеті» https://cabinet.stat.gov.kz арқылы тапсыру мүмкіндігі берілді. Ол үшін респонденттер электронды цифрлық қолтаңбаны (ЭЦҚ) Халыққа қызмет көрсету орталықтарынан (ХҚКО) немесе ХҚКО-на бармай-ақ қашықтан алады.
Алғашқы статистикалық деректерді электронды түрде (онлайн режимде) ұсыну қатаң түрде белгіленген мерзімде жүзеге асырылады. «Е-Статистика» интеграцияланған ақпараттық жүйесіне сәйкес 2025 жылдың 1-тоқсанына облыс бойынша алғашқы статистикалық деректерді онлайн режимде электронды түрде тапсырған респонденттердің үлесі 98 пайызды құрады.
– Ұлттық статистика бюросының респонденттермен кері байланыс жүргізу тәртібіне тоқталып кетсеңіз…
– Пайдаланушылар және респонденттермен әрдайым кері байланысты қолдау мақсатында бюроның фронт-офисі құрылды. Онда «1446» Бірыңғай байланыс орталығы, соның ішінде «Бір терезе» қызметі бар. Статистикалық нысандарға, оның ішінде электронды түрде тапсыруға қатысты барлық сұрақтар бойынша 1446 байланыс орталығына хабарласуға /9.00-18.30/ болады. Telegram-bot@statgovkz_bot арнасына, www.stat.gov.kz интернет-ресурсының «Онлайн кеңесші» модулі арқылы статистикалық есептілік нысандарын жетілдіру бойынша ұсыныстарды жолдау, статистикалық нысандар бойынша қателерді сипаттайтын скриншот жіберу мүмкіндіктері бар. Орталықтандырылған кіру нүктесін құру барлық өтініш көздерін біріктіруге мүмкіндік береді (Бірыңғай байланыс орталығы, онлайн кеңесші, Телеграм-бот, «бір терезе» қызметі). Осылайша, пайдаланушылар бюромен байланысудың ыңғайлы және жылдам әдісін алады. Өз кезегінде бюро ашықтық есебінен жұртшылықтың статистикалық қызмет туралы хабардар болуын арттырады.
Сонымен қатар, статистикалық нысанды https://cabinet.stat.gov.kz арқылы электронды тапсыру бойынша практикалық көмек қажет болған жағдайда, Ұлттық статистика бюросының облыс бойынша департаменті мамандарына жүгінуге болады.
– Cтатистикалық есептіліктердің уақытылы, әдіснамаларға сәйкес дұрыс толтырылуын ақпараттандыру жайында айта кетсеңіз…
– Жыл сайын департамент бекіткен жоспарға сәйкес респонденттер үшін әрбір сала бойынша статистикалық нысандардың өзгерістері, толтыру тәртібі, мемлекеттік статистика туралы заңнамаға енгізілген өзгерістер мен толықтырулар бойынша түсіндіру мақсатында семинарлар ұйымдастырылады. Сонымен қатар, жалпымемлекеттік статистикалық байқаулардың нысандарын жетілдіру және респонденттерге жүктемені төмендету, қайта қарау үшін мүдделі органдармен және респонденттермен жұмыс кездесулерін өткізу кестесі бекітіліп, жыл сайын ақпан айында респонденттердің, мүдделі мемлекеттік органдар мен облыстық кәсіпкерлер палатасы өкілдерінің қатысуымен дөңгелек үстел, жиналыстар өткізіледі. Жүргізілген іс-шаралар нәтижесінде статистикалық нысандардың дизайнына, көрсеткіштерінің өзектілігіне және оны толтыру бойынша нұсқаулыққа ұсыныстар енгізіліп, олар бюроға жолданады.
– Бастапқы статистикалық деректердің ұсыну тәртібін бұзған жағдайда қандай әкімшілік шара көзделген?
– «Мемлекеттік статистика туралы» заңның 17-бабы 2-тармағы 1-тармақшасына сәйкес респонденттер статистикалық байқаулар жүргізу кезінде олардың бастапқы деректерді ұсыну кестесіне және уәкілетті орган айқындаған тәртіппен бекітілген анық статистикалық деректерді ұсынуға міндетті. Заңда көзделген міндетті орындамау, яғни бастапқы статистикалық деректерді ұсыну тәртібін бұзу Әкімшілік құқықбұзушылық туралы кодексінің 497-бабына сәйкес тиісті әкімшілік жауаптылыққа әкеп соғады.
Мемлекеттік статистиканың тиісті органдарына анық емес бастапқы статистикалық деректерді ұсынғаны үшін респондентке ескерту түрінде жаза көзделген, белгіленген мерзімде ұсынбағаны үшін айыппұл салынады. Жеке тұлғаларға 10 айлық есептік көрсеткіш, лауазымды тұлғаларға, коммерциялық емес ұйымдарға, шағын кәсiпкерлiк субъектiлерiне 14 АЕК, орта кәсіпкерлік субъектілеріне 20 АЕК, ірі кәсіпкерлік субъектілеріне 120 АЕК.
Егер алғашқы заңбұзушылықтан кейін бір жыл ішінде бастапқы статистикалық деректерді тапсыру мерзімін қайта бұзу, сондай-ақ дәйексіз мәліметтерді қайта ұсыну анықталған жағдайда ҚР ӘҚБК 497-бабының 3-бөлігіне сәйкес айыппұл салынады. Жеке тұлғаларға 14, лауазымды тұлғаларға, коммерциялық емес ұйымдарға, шағын бизнес субъектілеріне 20, орта кәсіпкерлік субъектілеріне 40, ірі кәсіпкерлік субъектілеріне 150 АЕК белгіленген.
– Әңгімеңізге рақмет!
Сұхбаттасқан
Айсәуле ҚАРАПАЕВА,
«Сыр бойы»
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
