Ұлт құндылығын ұлықтаған жиын

82

0

Фото: Автордан

«Соңғы жылдары біз ұлттық біре­гей­лігіміздің маңызды факторы –  тарих ғылымының дамуына ерекше көңіл бөліп жатырмыз. Бүгінгі Құрылтай тағы бір тарихи белеске тұспа-тұс келді. Биыл ел астанасын Қызылордаға көшіру туралы тарихи шешімнің қабылданғанына жүз жыл толып отыр.

Халқымыздың «қазақ» деген байырғы атауы да бір ғасыр бұрын қайтарылды.

Біздің мемлекеттігіміз мыңжыл­дықтардан бастау алады, оның тамыры тым тереңде жатқаны даусыз. Бірақ осыдан бір ғасыр бұрын ұлтымыздың өз атауының оралуы тарихи әділдік орнату жолындағы маңызды қадам болғанын ашық айтуымыз керек. Бұл істе сол кездегі Үкімет басшысы Сәкен Сейфуллин айрықша рөл атқарды. Ол «Қазақты қазақ дейік, қатені түзетейік» деген мақала жазып, арнайы идео­логиялық науқанды бастап берді. Мұндай маңыз­ды оқиғалар ел жадында сақталуға тиіс. Осы ретте Құрылтайдың келесі отырысын Сыр бойында, кезінде Қазақ елінің астанасы болған Қы­зылорда қаласында өткізуді ұсынамын».

Президенттің Ұлттық құрылтайда

сөйлеген сөзінен

– Қылышбай Алдабергенұлы, денсау­лығыңызға байланысты бір жыл бойы қоғамдық жұмыстардан оқшауланып қалғаныңыз көңі­лі­мізге қаяу түсірген еді. Енді міне, сырқатты сырып тастап, Құрылтайға қатысуыңыз барша жұртшылықты қуантты.

Кеше өзіңіз де әлеуметтік желі арқылы сырбойылықтарға қа­сиетті айдың тілегін ай­тып, Ұлыстың ұлы күнімен құт­тық­тадыңыз.

Сізге де Наурыз мерекесі құт-береке алып келсін.

Көкше төріндегі алқалы жиыннан қандай әсер алдыңыз?

– Биылғы Құрылтайдың әсері де, көтерген мәселесі де ерекше.

Алдымен, жалпы жұмыс тәр­тібіне сәйкес, өзге секциялармен бірге Ғылым және білім сек­ция­сы­ның жұмысында ой бөлістік. Онда қоғамда қордаланған, ғылым мен білім саласында көп көтерілген мә­селелер кең көлемде қаралды. Сек­цияны жүргізген ҚР Ғылым және жоғары білім министрі Сая­сат Нұрбекұлы мен ҚР Оқу-ағарту ми­нистрі Ғани Бейсембаев өт­кен Құ­рылтайда жасалған ұсы­ныс­тар­дың орындалу барысы ту­ралы есеп берді.

Ал Құрылтайдың жалпы жи­налысында Мемлекет басшысы, Ұлт­тық құрылтайдың төрағасы Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев сөз сөйледі.

Президенттің бір сағаттан аса уақытқа созылған баяндамасы өте мазмұнды шығып, онда көтерілген мәселелер мен бастамалар Құрыл­тайдың өтіп жатқанынан хабардар ел тұрғындарына барлық бұқаралық ақпарат құралдары арқылы жедел әрі нақты жеткізілді.

Құрылтай мүшелері әрбір сек­цияда атқарылған жұмыстар туралы есеп беріп, орындалған мәселелер, сол ұсы­ныстарға сәйкес қабылданған заңдар, Үкімет шешімдері туралы 4 секция өкілдері пікірлерін ортаға салды.

– Кейінгі жылдары халық «Жаңа Қазақстан» деген сөздің жақсылығына көз жеткізе бастады. Дәл осы өзгерістерге Құрылтайдың да қосып отырған үлесі аз болмаса керек.

– Әрине, солай. Президент өз сөзінде ел ішіндегі өзгерістерге Ұлттық құрылтай мүшелерінің де орасан зор үлес қосқанын, жұртымызды ортақ мақсатқа ұйыстырып, игі істерге жұмылдырғанын тілге тиек етті.

Қазақстанның кейінгі үш жыл ішінде жа­ңа тұрпатты елге айналғанын алыс-жақын көріп отыр.    

Осыдан үш жыл бұрын Президент ха­лыққа арнаған Жолдауында елімізді түбе­гейлі жаңғырту үшін ауқымды реформа жа­салатынын айтқан еді. Сол сөз үдеден шықты.

Халықтық референдум арқылы Ата заңға өзгерту енгізілді, конституциялық сот құрылды. Алқа билер жұмысы арқылы халық өкілдері сот ісіне тікелей араласып, шешім шығаруға құқық иеленді. Пилоттық жоба есебінде ауыл әкімдері, аудандар мен облыстық маңызы бар қалалардың әкімдері сайланды. Айтулы жоба біздің облысымызда да өз жемісін берді. Бұл облыс әкімі Нұрлыбек Машбекұлының Президент тапсырмаларын жоғары біліктілікпен іске асырып отырғандығының бір көрінісі.

Президент Құрылтайдағы сөзінде биылдан бастап барлық аудан әкімдерін тікелей халықтың өзі сайлайтынын айтты.

Бүгінде билікке жаңа, тың ойлы, жігерлі жастар келіп жатыр.  

– Құрылтайда әділ салық жүйесі туралы да сөз қозғалды. Осыған орай не айтасыз?

– Мемлекеттің өз міндеттерін толық ат­қаруы бюджет қаржысына тікелей қа­тыс­ты. Ал бюджет қоржынын толтыратын – салық саясаты.

«Қазақстанда түрлі салық режімі, көп­теген жеңілдіктер мен преференциялар бар. Оның бәрі елімізде салық офшоры сияқты ахуал қалыптастырды. Кәсіпкерлердің екі негізгі тобы пайда болды. Олар – заңна­мадағы олқылықтарды пайдаланып, салық салынатын табысын өзі үшін азайтып көр­сететіндер және барлық салықты адал тө­лейтіндер. Кәсіпкерлердің осы екінші то­бы бәсекеге төтеп бере алмай жатыр. Үкімет салық төлеуден жалтару үшін бизнесін бөл­шектейтіндердің әрекетіне орынды назар аударды. Өкінішке қарай, мұндай жағдай жаппай белең алған» деді Президент.

– Бөлшектейтіндер деген сөз астарына тоқтала кетесіз бе?

– Бизнес иесінің бір қонақүйі бар делік. Оның ішінде тамақтанатын дәмхана да, басқа да көпшілікке қызмет көрсету түрлері болады. Қожайын аз мөлшерде салық төлеу үшін осы бизнестеріне бөлек-бөлек есеп жүргізеді.

Мұның астарын көп адам түсіне бермейді.

«Жұрттың бәрі экономист немесе қар­жыгер емес. Мемлекеттің қандай шараны не үшін қолға алып жатқанын бәрі бір­дей түсіне бермеуі мүмкін. Сондықтан ре­форманың мәнін әр адамға түсінікті тілмен жеткізу керек. Үкімет салық реформасына қатысты жаңа тәсілдерді ұсынды. Бұл шаралар, жалпы алғанда, дұрыс. Онда негізгі экономикалық және әлеуметтік факторлар ескерілген. Кәсіби мамандар да, жалпы жұрт­шылық та қосымша құн салығының мөлшерлемесін көтеру қажеттігіне түсі­ністікпен қарайды» деген Президент сө­зінен көп жайттың мәні аңғарылды. 

Сондай-ақ Президент салық реформа­сы шеңберінде батыл шараларды дәл қазір қабылдау керек екенін, әйтпесе бұдан да зор қиындыққа тап болатынымызды ес­кертіп өтті.

«Үкіметтің және жалпы биліктің қолдау шараларының игілігін, бірінші кезекте, адал әрі жауапты, ең бастысы, заң аясында жұмыс істейтін кәсіпкерлер көруге тиіс» деді Президент. Шын мәнінде адал кәсіпкерлерге қолдау болса, олар жеке басының емес, халықтың хал-ахуалын көтеруге пейілдене жұмыс атқаратыны анық. 

– Президенттің құрылтайдағы назар аударған мәселелерінің бірі қоғамды алаң­датқан түйткілдер болды. Осыған орай ой бөліссеңіз?

– Расында, бүгінгі қоғамда жат әдет­тердің бой ала бастағаны байқалады.

Бұрынғы адамдардың ұяты бетінде, адамгершілігі ниетінде тұратын. «Сіз деген – әдеп, біз деген – көмек» деп бір-біріне сыйластық, құрметпен қарайтын. Қазір осы құндылыққа сызат түсіріп алдық.

Кейбір әлеуметтік желі қолданушылары үшін адамның арына тию түк емес, оларды тыңдауға ұяласың. Еркіндікті пайдаланып, жалған мәлімет тарататындар аяқ тартатын емес. Уағыз айтамын деп ұлт санасына уын таратып жүрген діншілдер де бар. Олар жеті атадан қыз алыспаған салтымызды да теріске шығара бастады.

Осыған қатысты Президент: «Елімізде дін бостандығына кепілдік берілген. Бірақ жүгенсіздікке, тәртіпсіздікке жол беруге болмайды. Діннің аса маңызды миссиясы – ұлтты ұйыстыру. Діни ұйымдардың қызметін реттейтін құжаттар осы талапқа сай болуға тиіс» деді.

Ғылым-білімге ұмтылатын шағында жас қыздар қазақтың салтында жоқ қара шәлі жамылып, бетін бүркеп жүретін болды. Президент осы секілді халқымыздың болмысына жат әдеттерге тосқауыл қою қажеттігін айтты.  

Сонымен бірге жұртқа ақыл айтып ақ­ша табатын жалған психологтар мен «коуч­тарға» сеніп, алданып қалғандардың көп екенін, жауапты органдардың бұл мәселені де назарға алуы керектігін сөз етті. 

Қазақта «өзің диуанасың, кімге пір боласың» деген ащы нақыл бар еді. Қазіргі «коучтар» да сол, өзі ажырасып жүріп, отбасы бірлігі туралы әңгіме айтып отырады. Айналып келгенде олардың мақсаты – халықты алдап, ақша табу ғана.

Кеңестік заманда «бар өнердің ішін­дегі маңыздысы кино» дейтін идеология болды. Шынында, бір дәуір ұрпағы кино кейіпкерлері арқылы тәрбиеленді. Со­лар­ға ұқсап, ізгілік, батырлық, адалдық қа­сиет­терге ұмтылды.  

«Қазір кинотеатрда көрсетілетін фильм­дерге қатысты қоғамдық сын бар… Зор­лық-зомбылықты, қатыгездік пен қыл­мыс­­ты насихаттайтын фильмдер пайда бол­ды. Осы жерде бір нәрсені ескерген жөн. Бүгінде фильмдердің басым көп­шілігі мемлекеттік тапсырыспен емес, жеке қаржыға түсірілуде. Кино маңызды идео­ло­гиялық құрал екенін бәріміз жақсы түсі­неміз. Сондықтан жеке қаржыға түсірілсе де, фильмді кинотеатрларға шығармас бұ­рын алдын ала сараптаудан өткізу жолдарын қарастырған жөн» деді Президент.

Мемлекет басшысы осы сөзімен ұр­пақ болмысын қалыптастыратын үлкен мә­се­лені қозғады және оны дұрыс жолға қою­ды нұсқады.

Ақиқатында жеке қаржымен жасалатын киноның идеясын, тілін, тәрбиелік мәнін мамандар қатаң сараптан өткізбейінше, шынайы өнер туындылары өмірге келмейді. 

– Құрылтайда халықтың тілегі мен заманның талабына сай келетін көп мәселе сөз болды. Сіздің ойыңша солардың қайсысы өте маңызды?

– Құрылтайда көтерілген мәселенің бәрі де елдің дамуы мен болашағы үшін ауадай қажет. Оның ішінде ертеңге ысырып қоятыны жоқ. «Қара қазан қайнаса баршаға бірдей» дегендей, салық саясаты маңызды ғой, жасанды интеллектіге кейін келерміз деуге бола ма?

Дамыған елдер жасанды интеллектіні бар­лық салаға енгізіп үлгерді. Біздің еліміз де бұл мәселеден қағажу қалып отыр деп айта алмаймын.

«Жасанды интеллектіні қолдану бюджет қаражатын пайдалану тиімділігін ба­­рынша арттыруға, салық және кеден ісін жүргізудің сапасын жақсартуға, мем­ле­кеттік сатып алу саласын оңтай­лан­ды­руға, сондай-ақ азаматтар мен мемлекет ара­сындағы өзара іс-қимыл үрдістерінің бә­рін одан әрі жеңілдетуге мүмкіндік бе­реді. Сол себепті цифрландыру және жасан­ды интеллект мәселелерімен жеке өзім айналысып жатырмын. Шетелдік мамандармен, кәсіпкерлермен кездесіп жүрмін. Жүздесулердің барлығы ресми жариялана бермейді. Бірақ бұл мәселе – менің бақылауымда. Таяу арада, мүмкін жыл соңына дейін Астанада Smart city жобасы енгізілгенін хабарлаймыз. Бұл істе БАӘ, АҚШ компанияларымен ынтымақтастық орнаттық. Қытайдың құрылымдарымен де тығыз қарым-қатынас жолға қойылған. Дәл осы бағытта еліміз нақты прогреске қол жеткізеді деп ойлаймын» деді Президент.

Осының өзінен-ақ біздің еліміздің жасанды интеллект жағдайында қаншалықты алға жылжығанымызды байқауға болады.

Дегенмен, білім саласы жаныма жа­қын болғандықтан, Президенттің білім мен тәрбиені қатар алған қағидатын аса ма­ңызды деп санаймын. Өйткені, бұл мә­селе бүгінді де, болашақты да қамтитын маңызға ие.

Президент айтқандай, біліммен қатар тәрбиеге айрықша назар аудару өте ма­ңызды.  Бала оқыту ісінде бұған дейін бі­лім­ге көбірек назар аударылып, ұрпақ тәр­бие­сіне қатысты жүйелі ұстаным болма­ғыны рас.

«Былтыр мектептерде «Біртұтас тәр­бие» бағдарламасы қолға алынды. Бағдар­ламаны қабылдау – істің басы ғана. Енді жаңарған құжатты еліміздегі барлық мем­лекеттік білім ошағына енгізу керек. Оны алдағы уақытта жекеменшік мектептер де басшылыққа алуға тиіс. Себебі тәрбие жұмысы балаларды түгел қамтуы қажет. Сонда ғана бұл бастама жалпыұлттық ауқымға ие болады. Жобаның түпкі мақ­саты – отаншыл, білімді, жасампаз ұрпақ тәрбиелеу» деді Президент.

– Келесі құрылтайдың Қызылордада өтетіні Сыр жұртшылығы үшін үлкен жаңалық болып отыр. Бұл жөнінде өзі­ңіз де әлеуметтік желіге сүйінші хабар жарияладыңыз. Жалпы, құрылтайдың Қызылордада өтуі жаңалық қана ма әлде игілігі де бар ма? 

– Президент Көкшедегі құрылтай жұ­мысының ел астанасын Қызылордаға кө­шіру туралы тарихи шешімнің қабылдан­ғанына жүз жыл толуымен тұспа-тұс келгеніне мән берді. Ұлтымыздың «қазақ» деген төл атауының да бір ғасыр бұрын қайтарылғанын еске салды.

«Біздің мемлекеттігіміз мыңжылдық­тардан бастау алады, оның тамыры тым тереңде жатқаны даусыз. Бірақ осыдан бір ғасыр бұрын ұлтымыздың өз атауының оралуы тарихи әділдік орнату жолындағы маңызды қадам болғанын ашық айтуымыз керек. Бұл істе сол кездегі Үкімет басшысы Сәкен Сейфуллин айрықша рөл атқарды. Ол «Қазақты қазақ дейік, қатені түзетейік» деген мақала жазып, арнайы идеологиялық науқанды бастап берді. Мұндай маңызды оқиғалар ел жадында сақталуға тиіс. Осы ретте құрылтайдың келесі отырысын Сыр бойында, кезінде Қазақ елінің астанасы болған Қызылорда қаласында өткізуді ұсынамын» деді Президент.

Әрине, құрылтайдың Қызылордаға ке­луі – жаңалық қана емес, жақсылықтың ны­шаны. Барлық құрылтай мүшелерінің дамыған Қызылорданы көріп, Сыр елінің бірлігі мен тірлігіне куә болғаны біз үшін үлкен мәртебе.

Құрылтайдың Көкшеде өтуі курорттық аймақтың дамуына үлкен ықпал етпек. Осы мақсатта қомақты қаржы да бөлінетін болады.

Құрылтай Қызылордаға да дәл осындай игілік алып келеді деп  ойлаймын.

– Әңгімеңізге рахмет. Туған жері­міз­дің жарқын күндері үшін жасап жатқан еңбегіңіздің жемісін көре беріңіз.

Әңгімелескен

Дүйсенбек АЯШҰЛЫ,

«Сыр бойы»

 


>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<