Қазақ еліндегі «Ғасырдың Батыр Анасы» деген атаққа ие болған жалғыз адам – менің анам, Социалистік Еңбек Ері, Батыр ана, Сыр елінің атақты күрішшісі, 11 баланың анасы, 37 немеренің, 49 шөберенің әжесі Сәлима Жұмабекқызы еді. Дүниеден өткелі 5 айдың жүзі болды, 25 тамыздағы 85 жасына жете алмады. Оның аялы алақанын, мейірімді жүзін, айтқан ақылын сағынып жүрміз. Мұның алдындағы 80 жылдық мерейтойында ел-халық оны «Дән падишасы» деп дәріптеді. Еңбек адамына халықтың өзі берген бағадан артық бақыт бар ма екен, сірә?!
Анамыз «Адам ұрпағымен мың жасайды. Бүгін бар, ертең жоқ пендеміз, о дүниеге жөнеп кетсек, артымдағы қалған ұрпақтарым, мына немере-шөберелер атымды атап, Құран бағыштап отырады ғой. Бірақ, Алла Тағала өмір берсе, бұл дүниеде бір күн болса да жүре тұрғым келеді» дейтін. Күні-түні еңбек ете жүріп, он баланы өсіріп, оқытып, тәрбиелеп, оларды әр тарапқа ұшырып, үйлі-жайлы, үбірлі-шүбірлі болғанын көріп, Жаратқанға сансыз шүкір айтумен өмірден өтті.
Айналамызда анамыздың замандастары сиреп қалыпты, тіпті жоқтың қасы. «Әкең өлсе де, әкеңнің көзін көрген өлмесін» деген мақалдың мән-мағынасына енді ден қойып, түсінгендейміз. 70 жылдық мерейтойында мақалалар, өлең-жырлар топтастырылған «Сыр сұлуы, Батыр ана – Сәлима» атты жинақ жарық көрген еді. Соны қайтадан оқып шықтық. Анамыз жайлы ел ағаларының айтқандарын, сыр-толғауларды, мақалалардың үзік-үзігін назарларыңызға ұсынғымыз келеді.
Кезінде Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің екінші хатшысы болған Сағидолла Құбашев ақсақалдың айтқандарына зер салдым. «…Қазақ әйел-қыздарының күріш өсірудегі еңбегін көргенде, басқа жердегі әйелдердің еңбекке қатынасын жоқтың есебіне теңеуге болады деп білдім. 40 градус ыстықта, маса, сона, шыбын-шіркейдің ішінде, күндіз-түні жүріп еңбек етуге төзу – жанқиярлық ерлік. Қазақ КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының төрағасы Саламат Мұқашевпен бірге Сәлима Жұмабекованың звеносында болғанымыз бар. Күріш алқабында тұрған киіз үйде болып, біраз әңгімелестік. Бітік өсіп тұрған егінге, қыз-келіншектерге ризалықпен таңғалды. «Мен Каспий теңізінде қайық үстінде осындай жағдайда еңбек еткен балықшы әйелдерді көріп едім, бірақ, мынадай ыстықта, күндіз-түні, бірнеше ай шыдап қызмет істеу – ерен ерлік» деді.
Сәлима Жұмабекованың облыстық партия комитетінің пленумында, облыстық кеңестің сессиясында, тіпті Алматының трибунасынан сөйлеген сөздерін тыңдадым. Шешендігі, ұсыныс-пікірлері, қандай мәселеде де өз пікірі, өз өлшемі бар екенін көрсетті. КСРО Жоғарғы Кеңесінің депутаты ретінде облыс халқымен жиі кездесетінін, аймақтың, қаланың қиындықтарын баяндады. «Аралдағы жұмыссыздық пен ауызсудың қасіреті, республикадан көмектің жоқтығы қашанғы айтыла береді. Басшылар біздің елдің, қаланың жағдайынан хабарсыз» деді. Делегаттар ду қол шапалақтады. Осылайша проблемаларға республика басшыларының көзқарасын өзгертті. Аралға Ақтөбе жерінен құбырмен су келді. Облыс орталығына құрылыс тресі құрылып, ірі нысандарды салу басталды.
… Әттең, қарындасымыздың оқымай қалғаны маған игерілмеген мүмкіндік сияқты көрінді. Сәлиманың жолдасы 47 жасында бір звенода еңбек етіп жүргенде апатқа ұшырап мерт болған. 11 баламен жесір қалса да, еңбектен қол үзбеді».
Дәуірхан Жәлиұлы Айдаров қарындасының адами қасиеттері мен қайраткерлік тұлғасы туралы аз-кем ой толғапты. «… Нар жолында жүк қалмас» дейді халық. Шыдамды, қайратты азаматты қазақ «Нар жігіт» дейді. Сәлима – ер мінезді, нартәуекелдің адамы. Ат жақты, қоңыр жүзді, орта бойлы осы әйелдің нұрлы көзінен мейірімділіктің әрі қайсарлықтың лебі есіп тұрады. Кейбір ер азаматқа жетпей жататын кеңдік пен ерлік Сәлиманың бойынан табылады. Сессия, пленумдарда өткір де батыл сөйлеп, өз ойларын тұжырымды дәлелдеп, өкілетті орындарды иландыра білді. Қорқыт баба, Тұрмағамбет ақын ескерткіш-кесенелерін және Сырдарияға Жосалы қыстағы тұсынан көпір салуға көп күш жұмсады. Туған ауылының көркеюі мен жерлестерінің тұрмыс-тіршілігін естен шығарған жоқ. Сәлиманы өсірген уақыты, ортасы, адами тағдыры, еселі еңбегі».
Анамыз «Д.Қонаевтың кеудеме Алтын жұлдыз тағар сәтте «Айналайын қарындасым, жұлдызың құтты болсын!» дегенін қалай ұмытармын. Депутат болып, бес жыл бойы Мәскеудегі жиындарға қатысып жүргенде, Нұрсұлтан Назарбаевты таныдым. Маған жазған әр құттықтауында «Сіз еңбектен бақыт тапқан, ел ардақ тұтатын абзал аналарымыздың бірісіз!» деп көңілімді марқайтады. Облыстың, ауданның экономикалық және шаруашылық жағдайын көтеру ісінде И.Әбдікәрімов, Т.Есетов, А.Жанпейісов, Е.Көшербаев, Б.Сапарбаев, тағы басқа да көптеген азаматтардың атқарған жұмыстары аз болған жоқ. Солар ғой, ел қамын ойлаған ерлер» деп отыратын.
Тұрмағамбет ауылынан шыққан еңбек ардагері Айысбек Тәуеновтің жазбасынан бір үзік келтірейін. «…Өзім ауылда туып-өсіп, ержеткен соң оқу оқып, жұмыс бабымен елден жырақ кетсем де, Сәлима жеңгемді жақсы білемін. Ол кісінің өмір тағдыры көз алдымда десем артық айтпаған болар едім. Бойына сіңген асыл қасиеттері, кеңпейілдігі, жарқын мінезі, еңбексүйгіштігі, туған-туысқандарына елгезектігі, тағы басқа да асыл қасиеттері о баста қалай болса сол бағыттан өзгермей келеді».
Соғыс және еңбек ардагері Айзахан Бижанова апамыз «Сәлимаға сәлем хат» деп өз жүрек толғанысын ақ қағаз бетіне түсіріпті. «… Ойланып отырсам, әйелге жүктелген талаптардың барлығы түгелдей Сәлиманың бойынан да, ойынан да табылып тұр, кем-кетігі еткен еңбегімен жабылып тұр. Арқа сүйеп жәрдем беретін азаматынан ерте айырылды. Қайғыға да, бейнетке де қарсы тұратын мұндай әйел затын кездестіру өте сирек».
Анамыздың жүзі нұрланып отырып айтатын естеліктерінің бірі төмендегідей өрілуші еді. «Мен жастайымнан Кете еліне келін болып түстім. Ар-ибаны сақтап, үлкендердің, қайнаға-абысындарымның алдынан ешқашан кесіп өтпедім. Қайын іні, қайынсіңлілеріме жақсы көріп ат қойдым. Міне, әже болған шағымда да, жүрегімдегі келіндік қастерлі қасиет әлі сол күйінше.
Ақын атамның есімі ауылға берілгелі «Атам ауылы» (Тұрмағамбет ауылы) деймін. Жаңылыстырғысы келіп (әдейі әзілдеп) қайта-қайта сұрайтындар бар. Келін боп түскеннен қадірлеп, сыйлап, құрметтеп үйренген ауыз жаңылыса ма, 100-ге келсем де «Атам ауылы» дегенімнен танбаймын.
Ол кісі «Сыр бойында мол өнім болады, негізгі кәсібі егін, дәнді дақылдан күріш болады» деген екен. Аруақты, қасиетті адам ғой. 1977 жылы жолдасым Ноғай қапияда қайтыс болып, шерленіп, қайғыда жүрген кезім еді. Ақын атам түсіме енді. «Жаным, балам, сенің терезеңнің алдына бюстімді орнаттым. Бақытты боласың, талабың өрлейді, айналайын!» деп батасын беріп жатыр екен.
Түсімді ақын атамның баласы Әбдірауыққа айтып, көрген кісімді сипаттап бергенімде, сол кісінің өзі екенін дәлелдеді. Өңімде сөйлескендей әсерде болдым. Өзім де Әлібай ахунның шөбересімін ғой, келген жерім де қасиетті адамдар. Атамның әйелі Биға енемді көрдім. Сәлем салып, табағын алып, сарқытын ішкенмін».
Кітаптағы тағы бір жазбада Уәлихан Бишімбаев «Тұлғасы биік, парасатты жан» деп толғаныпты. «Біздің филиал өңіріндегі ең бірінші техникалық мамандар дайындайтын оқу орны болды. Әдепкіде көп қиындықтар болды, соларды жеңуге Сәлима апамыздың көмегі тиді. Ол кісінің Жоғарғы Кеңес депутаттығына сайланар алдындағы бағдарламасы заман талабы негізінде жасалған еді. Әлеуметтік-экономикалық, білім беру, денсаулық және мәдени ағарту салалары, Сыр өңірінің өркендеуі мен халық қамын ойластыру нәтижесінде туған ой-түйіндері болатын. Филиалдың өз бетінше әрі қарай дамып, жол ашуына мүмкіндік жоқ, бір жағынан Мәскеудегі министрлікке, екінші жағынан Жамбыл қаласындағы бас институтқа бағынамыз. Облыстық партия комитеті басшысымен филиалдан дербес институт дәрежесіне көтеру туралы сөз қозғадым және осы мәселеге байланысты апамызбен ақылдастым. Қолынан келген көмегін аямайтынын айтып, Мәскеуге бірнеше рет депутаттық сұраныс жасады. Сөйтіп Сыр еліндегі тұңғыш ашылған техника саласы бойынша мамандар мен ғалымдар дайындайтын кішкентай филиалға орталықтан тікелей қаржыландыру есебінен 2 миллион сом қаржы бөлінуіне қол жеткізді. Бұл – Кеңес дәуірінде филиалдар үшін болып көрмеген жетістік».
Ғұмырбаяндық жинақ мақалаларымен аз-кем таныстырған сияқтымыз. Ардақты жанның көзін көрген аға-апалар естелік айтса деп, айналамызға қарасақ, балалары – біздің өзіміз үлкеніміз жетпіске таяп, кішіміз елуді еңсеріп қалыппыз. Анамыз бәрімізді оқытты, мұғалім, дәрігер, сот қызметкері, филолог, су шаруашылығының маманы, механик, кәсіпкер, тарихшы және өзінің жолын жалғастырушы, көпбалалы ана – «Алтын Алқа» иегері де бар. Алдағы уақытта естелік кітап, деректі фильм шығарғымыз келеді. «Сәлима ана» қайырымдылық қорын құрып, іс-шаралар атқарсақ дейміз. Еліміздің қалаларында анамыздың атына көше беріліп, «Ғасырдың Батыр анасы Сәлима Жұмабекқызы» атты аллеялар ашылса, есімі мәңгілікке қалса деген мақсатымыз бар.
Ләйле ДӘУЛЕТ,
«Алтын Алқа» иегері.
Алматы қаласы
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
