Менің ҚазГУ-дің журналистика факультетіне сырттай оқу бөліміне түсіп, Қазалы аудандық «Ленин туы» газетінде алғашқы еңбек жолымды бастап жүрген кезім. Редакторымыз белгілі ақын Сейіл Боранбаев, орынбасары Әлмембет Әлішов, жауапты хатшы Киікбай Изетов, бөлімдерде басқа да жігіттер бар. Оңаша сәтте бас қосып журналистердің жұмысы, мақаласы жайлы айтқанымызда алдымен ауызға түсетіні облыстық «Ленин жолы» газетінің меншікті тілшісі Шәкірат Дәрмағанбетов. Шәкеңнің мақаласы, оның жазу тәсілі. «Шәкең мәлімет алғанда ешкімге білдірмей шырпының қорабына да жазып отырады» деген аңыз әңгімедей айтылатын.
Редакцияның газет тігінділері жинақталған ауызғы бөлмеге жалғас тағы бір бөлме бар. Ол облыстық газеттің Арал-Қазалы аудандары бойынша меншікті тілшісі Шәкірат Дәрмағанбетовтің жұмыс орны екен. Бір күні редакцияға Шәкеңнің өзі келді. Гитлердің мұртындай бір елі мұрты бар, атжақты, алып денелі адам екен. Қолында былғары папкісі бар. Іштегі жігіттермен ақжарқын амандасып, бір бет қағазды екіге ме, әлде үшке бөлген алақандай қағазға жазылған мақаласын хатшы қызға ұсынып жатты. Облыстық газеттің тігіндісін қараймын. Нөмір сайын десем артық болар, аптасына екі-үштен «Ленин жолының» бетінде Ш.Дәрмағанбетов немесе Ш.Теңізұлы тұрады.
Шәкірат Дәрмағанбетов екі ауданның меншікті тілшісі, мақаласы мірдің оғындай, сын жазса, кімді де болса сындырып түсіреді, атынан адам қорқады, ал мақтаса алдыңа мақпал төсеп жер бастырмайды. «Мен де Аралдың перзентімін, мен де Қазалыны жақсы білемін, келешек неге мен Шәкеңдей меншікті тілші болып облыстық газетте жұмыс істемеймін» деген ой санама осы бастан қалыптаса бастады.
1980 жылдардың басы. Облыстық телерадио комитетінде жерлес досым Ыбырай Әлжанов редактор болып жұмыс істейтін. Бір келген сапарында «Мен қалай облыстық газетке «Ленин жолына» бара аламын?» деп өз сырымды ақтардым. Ол ойланбастан «Шын барғың келсе, алдымен қаланың түбіндегі аудандық «Сырдария» газетіне кел, сосын «Ленин жолы» қол созым жерде ғой» деді. Мен «қалай барамын?» десем, «Сардария» газетінің редакторы Жақсылық Рахматулла менің жақсы жақын досым. Айтып көрейін» деді.
Сонымен күндер өтіп жатты. Бір күні Ыбырай: «Жұмабай келемін десең тез жет, бір орын босап тұр, айтып қойдым» деді. Содан құстай ұшып Тасбөгетке жетіп, «Сырдария» газетінің редакциясына келдім. Газет редакторы Жақсылық Рахматулланың алдындамын. Бұрыннан таныс адамдай жылы қабылдады. Шаруамды айтып, танысып-білістік. 1945 жылы туылған, екеуміз құрдас болып шықтық. Менің Қазалыдағы журналист жан досым Молдабай Қаржаубаевпен партшколада бірге оқыпты. Осылай таныстық-білістігіміздің соңында:
– Бізде радио хабарын ұйымдастырушы қызметкерінің орны бос тұр. Ыбырай айтқан, қаласаң соған барасың, арғы жағын көрерміз, – деді.
Мен бірден келістім.
– Олай болса аудандық партия комитетінің үгіт-насихат жөніндегі хатшысы бар, соның алдынан өтіп келісімін алуымыз керек, – деп мені нартайлақтай жетелеп хатшы Адыранова ханымның алдына әкеліп таныстырды. Хатшы ханым қатқылдау екен.
– Бұл қызметке сонау Аралдан әкелмей-ақ осыннан, мына қаладан да табылмады ма? Бұлар келеді де үй сұрайды. Тағы-тағыларды айтып, міндет қылады ғой, – деді қатқылдау үнмен.
– Бұл орынның босағанына біраз уақыт болды, адам табылмады. Бұл жігіт тәжірибелі журналист. Сіздерден ешқандай үй де, басқа да сұрамайды. Тек келіссеңіз болды, – деп редактор Жақсылық Рахматулла әңгіменің жігін жатқызып, тегістеп тастады.
Сонымен хатшы ханымның әрең дегенде келісімін алып, редакцияға келдік. Жақсылық іштегі қызметкерлерін кабинетіне шақырып, мені таныстырды. Мұнан соң тиесілі орныма отырып, жұмысымды бастап кеттім. Радио хабарын редакцияда дайындап, орталық алаңдағы аудандық байланыс торабындағы арнайы жабдықталған студияда эфирге шығарамыз. Жұмыс пәлендей ауыр емес. Бірақ редакцияда қанша жүрсем де, осы бөлімде болмаған едім. Кейін мұның да маған пайдасы тиді. Келе-келе редакциядағы жігіттермен де танысып-білісіп, бауырласып кеттік. Ауылшаруашылығы бөліміндегі Сарбұлақ Ібрашев, мәдениет бөліміндегі Мұхамеджан Нұрханов редакцияның қаламы жүйрік белді журналистері екен. Ал редактордың орынбасары Әзімхан Байзақов өз алдына бір төбе. Мұнда менен де бұрын келген баспахана меңгерушісі Құлжан Исмайылов, жауапты хатшы Жұматәлі Әбдіраманов аралдықтар екен. Бұлар да мені бауырына тарта түсті.
Жақсылық пен Сарбұлақ қаладан қатынайды екен. Сондықтан екі-үш күннің бірінде түскі тамақ біздің үйден болады. Өйткені Тасбөгеттен жақын адамдарымыздың екі бөлмелік пәтерін алып, сонда тұрып жатқанбыз. Ал Сарбұлақ біздің үйдің бір адамындай болып кетті.
Бір күні редакцияға етжеңді, ірі денелі бір әйел келді. Беті түтігіп кеткен. Келді де:
– Мен Сарбұлақтың жетісін жасап жатырмын, соған сендерді шақыра келдім, редакторларың бар ма? – деді. Жақаң бар болатын, белден басып кабинетіне кіріп кетті. Сөйтсем, Сарбұлақ шаруашылыққа іссапармен кетіп, он күндей үйіне соқпапты ғой. Жақаң Сарбұлақты қорғаштап, мән-жайды түсіндіріп, арқасынан қағып, жайлы мінезімен жылы шығарып салды. Ертеңіне Сарбұлақ келді. Болған іске бәріміз күліп жатырмыз. Жақсылық жігіттерге қай уақытта да қамқоршы екенін сонда білдім.
Мұнда жазған мақалаларымның бір данасын «Ленин жолына» жолдаймын. Шамалы байланыс та бар. Екі жылдай уақыт өтті. Бір күні облыстық газеттің редакторына өзім бардым. Редактор Н.Уәлиев қатаңдау кісі екен. Қабылдауында өзімді таныстырып болған соң:
– Жігітім, бізде әзірге бос орын болмай тұр. Жақын жердесің ғой, хабарласып тұр, – деп шығарып салды. Содан баяғы Ыбыраймен хабарластым.
– Олай болса, сен мына облыстық радиоға кел. «Ленин жолындағы» Оразбек те, Қази да осы радиодан барғандар, – деді.
Мен оған да келістім. Күндер өтіп жатты. Сөйтіп жүргенде Ыбырай «Тез маған келіп кетші» деді. Бардым.
– Біздегі соңғы хабар редакциясындағы аға редактор Жанұзақ Қожабергенов басқа жұмысқа ауысып кетті. Бастығымыз Бекқожаев сені сыртыңнан жақсы біледі. Шетжағасын айтып та қойдым. Осы тұрғанда кіріп шық, – деді.
Кірдім. Бұрыннан да таныс-білістігіміз бар еді. Әңгімеміз ә дегеннен жарасып, сәлемнің де сәті түсіп кетті.
– Бізге келетін болсаң, қолдаймыз. «Сырдарияның» радиосының жұмысының жақсы екенін білемін. Бізде қазір бір орын босады, келгенің жақсы болды, үйреніп кетесің, – деп бірден облыстық радионың соңғы хабарлар редакциясының аға редакторы қызметіне қабылдап жіберді. Сөйтіп Жақсылық Рахматулладан Жақсылық Бекқожаевқа ауыстым. Бір Жақсылық жан досымдай болса, бір Жақсылық туған ағамдай көрінді.
Күндер, айлар өтіп жатты. «Ленин жолында» еш өзгеріс жоқ. Болмаған соң ол жақтан күдер үзейін дедім. 1989 жылдың соңында облыста Арал, Қазалы, Тереңөзек аудандарында дербес аудандық радио редакциялары ашылып, ақыры Аралыма қайтып келдім. Сөйтіп жүргенде қоғам өзгерді, ел тәуелсіздігін алып, нарықтық қатынастың қиын кезеңдерін бастан кештік. Аудандық радио редакциясы жабылып, аудандық «Толқын» газетіне, одан аудан әкімінің баспасөз хатшысы қызметіне ауысып жүрген кездерім. Облыстық газетке баяғы досым Жақсылық Рахматулла бас редактор болып келді. «Ленин жолы» газеті ел тәуелсіздігіне орай «Сыр бойы» болып алғашқы атауын еншіледі. Жақаңмен хабарласып тұрдым. Ол болса «Жаңа штат ашу түгілі, редакцияны ұстап тұрудың өзі қиын болып тұр» деп мұңын шағады. Келе-келе тәуелсіздігіміздің тамырына қан жүгіре бастады.
Мен аудан әкімінің баспасөз хатшысымын. Облыстық газетке аудан жаңалықтарын жеткізіп тұру менің міндетім. «Сыр бойымен» күнделікті хабарласамын, әсіресе Оразбекпен. Сол Оразбек бір күні телефон соғып:
– Саған жақсы жаңалығым бар, редакцияның қазір жағдайы жақсарып, бұрынғы қысқарып кеткен меншікті тілші штатын қайтадан ашқалы жатырмыз. Соған Арал-Қазалы аудандары бойынша Шәкеңнің ізімен сені ыңғайлап отырмыз. Қазалы ауданында да жұмыс жасадың. Екі ауданды жақсы білесің. Келіссең, Жақаңмен осы тұрғанда хабарлас, – деді.
Қалай келіспейін, бұл менің отыз жыл күткен арманым ғой. Қуанғаннан жүрегім лүпілдеп кеудеме сияр емес. Оразбекке «рахмет, рахмет» дей беріппін. Артынша Жақанмен хабарласып едім: «Келіссең, ертең Қызылордаға кел» деді. Алдымен редактордың орынбасары Оразбекке соқтым. Оның қасында Нұрмахан Елтай деген редакция қызметкері отыр екен. Амандасып болған соң, үшеуміз Жақаңа кірдік.
– Әзірге меншікті тілшіні облыстың шеткі аудандары Арал-Қазалы мен Шиелі-Жаңақорған аудандарынан ашқалы отырмыз, – деді Жақсылық мән-жайды түсіндіріп. – Арал-Қазалыға сені белгілесек, Шиелі-Жаңақорған аудандары бойынша өзіміздің қызметкеріміз Нұрмахан Елтайды тағайындап отырмыз. Бүгін бұйрықтарыңды және меншікті тілшілік куәліктеріңді алып, ауылдарыңа қайтыңдар. Бару бойына екеуің де бір-бір көлемді материал дайындап жіберіңдер. Сендерді оқырмандарымызға таныстырып, материалдарыңызды келесі нөмірде жариялаймыз, – деді. Осылайша Жақсылық Рахматулладан алғашқы тапсырмамызды алып, ауылға қайттық.
Менің ойымда әлемнің назарында тұрған Арал мәселесі. Келу бойына қолдағы мәліметтермен кідіртпей мақаламды жазып жібердім. «Сыр бойы» газетінің 1999 жылғы 15 мамырдағы санында «Арал: ахуал айығып келеді» деген тақырыпта менің мақалам беріліпті. Бас жағына «Жұмабай Жақып – бұған дейін Арал ауданы әкімінің баспасөз хатшысы болып істеген. Жоғары білімді, ақын, Қазақстан Журналистер одағының мүшесі. Жақында ол газеттің Арал-Қазалы аудандарындағы меншікті тілшісі болып тағайындалды» деп таныстырылым беріліпті. Ал Нұрмахан Елтай «Диқанның қазынасы – жер» деген тақырыптағы көлемді мақаласымен шығыпты. Екеуіміздің материалдарымыз тұтастай үшінші беттен орын алыпты. Осыдан бастап мақаламыз облыстық газет бетінде бірінен соң бірі шығып жатты. Бұрын аудандық «Сырдария» газетінде қауышқан Жақаңмен енді облыстық «Сыр бойы» газетінде қайта табысып, бірге жұмыс істеп кеттік.
Редакцияға мақала жіберу оңай емес. Қазіргідей электрондық пошта жоқ. Оның бер жағында менің жазу мәнерім де оңған емес. Бір барған сапарымда редакцияның қоймасынан Германиядан шыққан жазу машинкасын алып, сонымен жазуды үйрендім. Редакцияның тапсырмасы шұғыл. Содан жазғанымды конвертке салып жұбайым Мәрия екеуіміз көшедегі иттерді улатып-шулатып, түнгі сағат 12 не 2-дегі пойызға шығып, таныс іздейміз. Қызметкер жігіттердің бәрі Қызылордаға ертерек бару үшін осы түнгі пойыздарға мінеді. Таныс тапсақ, қолына такси пұлын беріп: «Мынаны «Сыр бойына» тапсырарсың» деп өтінеміз. Ал асығыс емес материалымды поштамен жіберемін. Осылай жұмыс істедік.
Жақаң кейде тәжірибе алсын деп меншікті тілшілерді редакцияға шақырып, он-он бес күн жұмыс істетеді. Бөлімдегілермен бірге өзі де тапсырма береді. Мұндайда бірде Оразбектің, бірде Жолдасбектің үйінде қонып-түстеніп жүретінмін. Соны байқап қалған Жақаң:
– Жұмеке, неге үйге соқпайсың? Әр үйге қонғанша біздің үйде бол, – деп үйінен шығармайтын. Өйткені ана жігіттердің үйінде болсам, қыдырыстап кететініміз белгілі. Ал мұнда тәртіп. Келіншегі Айжамал да қабақ шытпайды. Екеуіміз егіз қозыдай жұмысқа бірге барып, бірге қайтамыз. Демалыста ауылға барып қайтайын десем, «Ауылға қайтатын уақытың да жақындады ғой, бұл ретте қайтпай-ақ қой. Одан да аңға шығып, демалып қайтайықшы» деп жібермейтін. Сөйтсем, оның қырғауыл ататын аңшылық өнері бар екен. Қаладан 50-60 шақырым жерде тұратын шопан досы бар. Соған келдік. Сөйтіп даланың қырғауылын атып, шопан досы дайындаған даланың тамағын ішіп, бір сергіп қайтатынбыз.
Тәжірибе алып жүрген кезде редакцияның ертеңгі лездемесіне қатысамыз. Онда осы газетте көзмайларын тауысқан, талай қаламды мүжіген, талай қағазды мыжыған, сөзінің сөлін төгіп, ойының өрнегін салып, талай жылын сарп еткен мүйізі қарағайдай қалам иелері Қайырбек Мырзахметов, Әскербек Рахымбеков, Айжарық Сәдібеков, Ақберген Ержанов, тағы тағылар отыратын. Ашық пікір айтылып, ойлар ортаға салынады.
Мұндайда Жақаң өзінің салқынқандылығын бұзбай, әр пікірге өз пайымын нық айтып, қызбалыққа бой бермей, туралық пен тәртіпті тең ұстап отыратын. Жақсылық Рахматулла редактор болып тұрған кезең редакцияның материалдық жағдайы да, ішкі тәртібі де тұрақты болды дей аламын. Журналистердің жұмыс істеуіне де барынша қалыпты жағдайлар жасалды. Соның нәтижесінде «Сыр бойы» газеті республикада ең жоғары марапаттар иеленіп, шығармашылықтың шыңына көтерілді десем болар.
Сол ортада жүріп мен де қарап қалғаным жоқ. Бар қабілетіммен жұмыс істеп, Сыр халқына танылдым. Осы ортада жүріп көп нәрсені үйрендім, көп нәрсеге көз жеткіздім. Қаламдас дос, жолдас, іні-қарындас таптым, шығармашылығымды шыңдадым. Облыстың үздік журналисі атанып, облыстың Құрмет грамотасымен марапатталдым. Қазақстан Журналистер одағы сыйлығының иегері болып танылдым. Осының бәрінде де Жақаңның жақсылығы болды десем, артық айтқаным емес. Ол бірде: «Жұмеке, мен тұрғанда Қазақстан Жазушылар одағының мүшелігіне өтіп алсайшы» деп әрдайым достық ниетін білдіретін. Бірақ пендеміз ғой. «Кейін, кейін» деп жүріп, кейіндеп қалып, жасымыз сексенге жеткенде сол одаққа әзер өттік қой.
Жақаңның тек маған емес, жанында жүрген жандардың бәріне де жақсылық-шарапаты мол болатын. Ол бүгінде біздің ортамызда болғанда менімен бірдей 80 жылдығын жарқырата тойлар еді. Өкінгеннен не пайда, енді біздерге жаны жайсаң Жақаң жайлы, жазушы-журналист, редактор Жақсылық Рахматулла жайлы естелік жазу бұйырыпты. Өмір дегенің осы.
Жұмабай ЖАҚЫП,
Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі,
Арал ауданының Құрметті азаматы
