Қазан төңкерісінің хабары алақандай «Ортақшыл» ауылына да жетті. Ел ішінде жаңадан құрылған кеңес өкіметінің саясаты кеңінен тарала бастады. Әсіресе, бай-кедей демей, баршаның баласы тегін білім алатыны елді қуантқан ең басты жаңалық еді. Тап сол тұста отбасын асыраудың оңтайлы жолы әркімнің қолында барын ортаға салып, алғашқыда артель, одан соң колхозға бірігу болатын. Осылайша ел қолдарындағы бірлі-жарым қара-құрасын ортаға салды. Әр үйден уыстап жинап арпа-бидай екті. Сондықтан болар, бұл елді мекен «Ортақшыл» деп аталған еді.
Ол осы «Ортақшылда» туып-өсті. Бала кезден арманы әр қазақтың баласы ешкімге ақысын жегізбей, қатарымен тең болса дейтін. Енді, міне, сол арманын іске асыратын шақ туды. Бірақ оны қалай ұйымдастыруға болады? Ауылда мектеп жоқ, парта мен тақта түгілі, жазатын қағаз-қалам да жоқ. Не істеу керек? Көп ойланды. Қалай болғанда да, осы іске өзі бастамашы болып, ұйымдастыру керек. Сол уақыттың ең басты талабы – елді жаппай сауаттандыру. Ендеше, ел алдындағы жауапкершілік жүгі еселеп артты деген сөз.
Бұл 1934 жыл болатын. Ауыл халқы асарлатып екі бөлмелі шағын үй салды. Осылайша қамыстан соғылған қақыра мектеп ауылдың алғашқы білім алушыларын қабылдады. Алғашқыда тек бастауышқа арналған білім ошағы соғыстан кейінгі жылдары жетіжылдық мектеп болып қайта салынды. Айтпақшы, алпысыншы жылдары дария тасып, ауылды су басқанда мектептің қабырғалары құлап, тұрғындардың еңбегімен қайта салынды. Осылайша көптеген қиындықтарды басынан өткерген білім ошағы 1969 жылы облыстық атқару комитетінің шешімімен №150 орта мектеп болып құрылды.
Әңгімеге арқау болып отырған кейіпкеріміз – Шиелі өңірінің тумасы, сонау колхоздастыру кезеңінде елдің алдында жүріп, халықты сауаттандыруға қалтқысыз қызмет еткен Қазақ ССР Халық ағарту ісінің озаты Мінәт Қалдыбаев. Өмір жолы өнегеге тұнған ұлағатты ұстаздың жарқын істері бүгінгі жас ұрпақты да алға жетелеп келеді.
Ардагер ұстаз, ҚР Білім беру ісінің үздігі Асанхан Ақпамбетов ұстазы туралы былай дейді:
– Қазақ топырағында алғаш мектеп ашқан Ы.Алтынсарин ұлы ұстаз атанса, «Ортақшыл» ауылында мұндай мәртебеге Мінәт Қалдыбайұлы лайық. Ауылдағы алғашқы мектептің іргесін қалап, содан кейінгі бүкіл ғұмырын ұстаздыққа арнады. Мыңдаған шәкірт тәрбиеледі. Мектепке басшылық жасай жүріп, мықты мұғалімдердің тұтас бір шоғырын қалыптастырды. Атап айтқанда, Қожамқұл Пірназар, Жағыпар Оспанов, Шаймахан Өтеев, Есен Жарылқасынов сынды азаматтар ұстаз жолын абыроймен жалғастырып, қалтқысыз қызметімен халықтың жүрегінде қалды. Ел тарихындағы екінші дүниежүзілік соғыста от кешіп, Отанды жаудан қорғады. Майдандағы ерлігі үшін олардың әрбірінің кеудесінде «Қызыл Жұлдыз» ордені жарқырады. Соғыстан оралған соң ұзақ жылдар бойы ауыл мектебінде ұстаздық етіп, ұрпақ тәрбиесіне зор үлестерін қосты.
Мінәт Қалдыбайұлы ұстаздықтың ауыр жүгін арқалай жүріп, шәкірт бойына адамгершілік, ар-ұят, әдептілік пен кішіпейілділік секілді ұлттық тәрбиені ұялата білуімен шоқтығы биік тұрды. Бір сөзбен айтқанда, қыр-сыры мол, қиын да жауапты мамандықтың майталманы болды. Бойындағы білімімен, байсалды мінезімен талай-талай іргелі істерге ұйытқы болып, әріптестеріне ғана емес, ауылдастарына да ұстаздықтың үлгісін танытты.
Мінәт Қалдыбайұлының ұстаздығымен қатар шығармашылық еңбектері де елдің жадында. Сол кезеңдегі білім беру саласының жаңа міндеттері жайлы мақалалары баспасөз беттерінде жиі жарық көретін. Тіпті бірнеше басылымның меншікті тілшісі болып қызмет атқарды. Тағы бір айта кететін еңбегі – ХІХ ғасырдағы қазақ ақыны Шәдітөре Жәңгірұлының 16 мың жолдан тұратын «Хандар шежіресі» дастанын арабшадан қазақшаға аударған.
Оқырманға түсінікті болу үшін Шәді ақын (Төре тұқымынан шыққан) жайлы қысқаша баяндап өтейік. Шәдітөре Жәңгірұлы Шығыс классикалық әдебиетінің нәзиралық үлгісін жете меңгерген, гуманистік, ағартушылық бағытта дәстүрлі тақырыптарды жырлаған еркін ойлы, ерекше дарынды ақын болған. Оның 30-ға жуық дастаны мен өлеңдері кітап етіп басылып шыққан.
Сұрастырсақ, Асанхан ағамыздың жары – Мінәт Қалдыбайұлының үлкен қызы. Ол кісінің айтуынша, ұстаздың үш қызы педагогика саласында, ал екі ұлы басқа салада еңбек еткен. Бүгінде ата жолын қуып, ұстаздықты таңдаған немерелері бар.
Иә, Сыр өңіріндегі алғашқы ұстаздардың бірі туралы баспасөз беттерінде жазылған естеліктер өте көп. Сол деректерді оқи отырып, ол кісінің өте білімдар адам болғанын байқаймыз. Көзі тірісінде өзі тұратын үйдің бір бөлмесін кітапхана етіп, 7 мыңнан аса кітап жинаған екен. Бұл туралы мәліметті «Сыр бойы» басылымының сарғайған беттерінен ұшырастырдық. Онда ұстаздың жеке кітапханасында ғылымның барлық саласына қатысты құнды дүниелер, қазақ баспасынан шыққан көркем әдебиеттер, сонымен қатар, орыстың классик жазушыларының, шығыс әдебиетінің таңдаулы шығармалары орын алғаны айтылған. Бұдан бөлек, саяси, философиялық, педагогикалық және методикалық жазбалар сияқты ғылыми еңбектер ұстаздың күнделікті тұтынатын дүниелері болатын. Мақала авторының айтуынша, жеке кітапханада, әсіресе тіл ғылымы жөніндегі әдебиеттердің алатын орны бір төбе. Ежелгі ауыз әдебиеті жөнінде де деректі материалдар жеткілікті. Тіпті Қалмақан аудармасындағы «Мың бір түннің» алғашқы нұсқасы сақталған екен.
Осы жерде Мінәт Қалдыбайұлы журналистің «Осынша кітапты жинауыңызға не себеп болды?» деген сауалына «Сол 30-жылдары, өздеріңе белгілі, ауылда ешнәрсе де болмады ғой, кітапхана түгілі, жеке кітаптар да сирек кездесетін, клуб, кино деген атымен жоқ. Газетті де сирек көретінбіз. Ауылымыз қаладан қашық болған соң осылардың бәріне мұқтаж болдық. Кітап жинауға итермелеген бірінші жағдай осы еді. Екінші жағдай, халық мұғалімдерді көзі ашық жандар деп біледі, сондықтан ел ішінде бізге кез келген мәселелер төңірегінде көп сұрақ қоятын. Кеңес өкіметінің құрылған алғашқы жылдары түсініксіз мәселелер көп болды ғой. Соның барлығын тәптіштеп сұрай береді. Біз қайдан жетісіп қалып едік. Білгеніңе жауап бересің, білмегенге терлеп-тепшіп қысыласың. Мұғалім деген атымыз бар. Ал бір жерден оқып, көріп айтайын десең түк жоқ… Осы жағдай да кітаптар жинауға себепші болды. «Тамшыдан теңіз құралады» демекші, теріп жинай берсең толыға береді екен. Сөйтіп жүргенде үлкен кітапхана болып қалғанын өзім де байқамаппын» дейді.
Кейін зейнеткерлікке шыққан соң ұстаздың кітапханасына қызығушылар көп болады. Сол кезде ол өзімен сыйластықта болған белгілі ғалым Ә.Қоңыратбаевтың ақыл-кеңесімен 150-дей таңдаулы кітабын Қазақ ССР тарихи ескерткіштерді қорғау академиясына табыстайды. Ал 4 мыңға жуық кітабын ауылдағы мектептің кітапханасына сыйға берген екен. Сол құнды дүниелер әлі күнге мектеп кітапханасының қорын байытып тұр.
Адам баласының қай-қайсысы да дүниеге әкелген анасынан кейін сол дүниенің қыр-сырын үйреткен ұстазының алдында қарыздар. Ал бұл қарыздың өтеуі – адамдықтың жолынан айнымай, елге адал қызмет ету. Осы тұрғыдан келгенде, аймағымыздағы оқу-ағарту ісінің негізін қалаушылардың бірі Мінәт Қалдыбайұлының ұлағатты жолы бүгінгі ұрпақ өмірімен ұштасып жатыр. Мектепке есімі берілсе деген көпшіліктің ұсынысы аяқсыз қалмайтынына сенгіміз келеді.
Ғазиза ӘБІЛДА,
«Сыр бойы»
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
