Адамның өмірі көшкен керуен секілді уақыт өткен сайын әуелгі тұрағынан алыстай бастайды. Азғантай ғұмырда біреу жақсы атын қалдырса, енді бірінің келіп-кеткені белгісіздеу болып жатады. Ал, тұтастай бір кезең ұрпақтарын тәрбиелейтін, ел үшін туған ерлердің жөні мүлде бөлек. Кеңес заманында идеологияны ұлттық бағыттан барынша аудырмай, ыңғайы келсе, құндылықтарымызды кеңінен насихаттаған аға буынның ұшан-теңіз еңбегін қалай ұмытпақпыз?
Осындай абыз ақсақалдардың бірі – Қазақстанның құрметті журналисі, «Қазақ радиосының үздігі» Сырдария және Жалағаш аудандарының Құрметті азаматы Ахат Әбжаппарұлы Жанаев болатын. Ол 1934 жылы 24 маусымда Тереңөзек ауданы 1 Май колхозында дүниеге келген. Әкесі Әбжаппар Жанаев 1937 жылы ірі өндіріс орнын басқарып тұрған кезінде «халық жауы» деген жаламен тұтқындалып, «Волголаг» лагерінің адам айтқысыз азабына төтеп бере алмай небары 39 жасында қайтыс болса, анасы Айткүл Кәрібайқызы да қуғын-сүргін салдарынан 40 жасқа жетпей өмірден өтеді. Ата-анадан ерте айырылған Ахат аға өмірдің тауқыметін тартып өсті. Нағашы әжесінің қамқорлығымен ел қатарына қосылған ол еңбек жолын 1952-1953 жылдары мектепте пионер жетекшісі болып бастаған. 1953 жылы Қызылорда педагогикалық институты филология факультетінің студенті атанып, оны 1957 жылы тәмамдайды. Онан соң Тереңөзек ауданындағы Калинин атындағы №35 орта мектепте мұғалім болып еңбек етті. Мұғалім болып жүргенде сол кездегі облыстық партия комитетінің бөлім меңгерушісі, хатшысы болып қызмет атқарған Дәуірхан Айдаров Ахат ағаны облыстық радиоға қызметке шақырады. Бұл қызметтің оңай емес екенін білетін. Ол мектептегі мұғалімдік жұмысынан кеткісі келмей біраз жүріп алды. Алайда бірнеше қайтара ұсыныс түскендіктен, бұдан әрі шалқақтаудың жөні жоқ екенін түсініп, жаңа қызметке кірісуге бел буады.
– Сөйтіп, 1961 жылы облыстық радиоға редактор болып орналастым. Екі жылдың ішінде баспаналы болдым. Радио тілшісі болу деген оңай емес. Салмағы бірнеше келі репортерді иығымызға іліп алып, жаяу-жалпы кетеміз. Жалпы, журналистика қызығы мен қиындығы қатар жүретін мамандық қой. Бұл мамандыққа кез келген адам шыдас бермейді. Ал, мен осы мамандықты шын жүрегіммен қаладым, сондықтан оның қиындығына төтеп бердім,– дейтін қарт тілші.
1962 жылы облыстық партия комитеті бюросының қаулысымен Ахат аға Алматыдағы Жоғары партия мектебіне жіберіледі. 1964 жылы оны радио, телевидение бөлімі бойынша бітіріп, сол жылдың көктемінде мемлекеттік өндірістік практикасын Мәскеуде өткізеді.
– Мәскеуде Бүкілодақтық радиода тәжірибеден өтуім үлкен мектеп болды. Онда тікелей эфирдің хас шеберлері Константин Ритинский, Юрий Летунов, Юрий Левитанның лекцияларын тыңдап, тәжірибелерін үйрендік, – деп, әр кездескен сайын санасындағы естеліктерді ыждағатпен жеткізуші еді. Кейін 1967 жылы Қазақ радиосының Сыр өңіріндегі меншікті тілшісі болып 30 жылға жуық жемісті еңбек етті. Ахат аға осы жылдар аралығында аймағымыздың арғы-бергі тарихын, мұрасын, жыраулық, күйшілік, шайырлық өнерін күллі түркі әлеміне кеңінен насихаттап, Сыр өңірінің мәдениеті мен руханиятының дамуына сүбелі үлес қосты. Ол – ұлы Қорқыт бабаны араға 10 ғасыр уақыт салып қайта тірілткен, тірілтіп ғана қоймай, күллі түркі әлемімен қайта қауыштырған, 12 күйін үнтаспаға түсіріп, айналымға қосқан бірден-бір журналист. 1975 жылы қызылордалық қарт қобызшы Сымайыл Шәменұлының орындауында (лақап аты соқыр Нышан) 12 күйді жазып алып, Ұлттық академияға табыс еткен. Нышан Шәменұлы – Қорқыт күйлерін біздің заманымызға жеткізген қобызшы, абыз. Бір жасында күйдіргі (түйнеме) ауруына шалдығып, екі көзінен зағип болып, өмір тауқыметін көп тартқан. Тоғыз жасынан қобызды қолына алған. Ол Мұсаяз бейітіне келген қобызшылардан Қорқыт атаның және белгілі бақсы-балгерлер Есақай мен Адасқанның, тағы басқа қобызшылардың күйлерін үйренген. 1979 жылы дүниеден өткен.
Ахат аға 1975 жылғы шілде айынан бері ұлттық мұраға айналған еңбегіне өмірден өтер кезінде қатты алаңдаушылық білдіріп еді. Мені қайта-қайта шақырып: «Әдебиет және өнер институтының қорына тапсырылған кезде менің атымды қоспаған, осы жайды өзің анықта, менің атым жазылмаса, қателікті түзе» деп, аманат етті. Асыл ағаның аманатын орындап, арнайы М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтына барып, баяғы 1975 жылы жазылған Нышан абыздың таспасын тауып, көшірмесін елге алып келдік. Облыстық халық шығармашылығын дамыту орталығының қорына қосылған таспа арқылы жас буын қобызшыларды тәрбиелеуді мақсат тұтып отырмыз.
Облыстық халық шығармашылығын дамыту орталығы шығарған «Қайталанбас дауыстар», «Мирас» музыкалық антологиясына бұл кісінің 40-50 жыл бойы жинастырған үнтаспалары, дауыстары енгізілген. Көп дүниесі Қазақ радиосының алтын қорында сақтаулы. Олардың барлығы да баға жетпес қазына, аса құнды жәдігер десек, әсіре насихатқа жатпаса керек.
Сонымен бірге қарт қаламгердің облысымыздағы тарихи-өлкетану музейлерін көне жәдігерлермен толықтырудағы еңбегі ерекше. Атап айтқанда, Ахат Жанаев облыстық тарихи өлкетану, Қорқыт баба музейлеріне Қорқыт баба күйлері жазылып алынған Р-7 репортері мен жазу машинкасын, тағы да басқа заттар тапсырған. Олар экспонат қатарын толықтырып, мазмұнын арттыруда. Ахат Жанаев – радиотілші ғана емес, «Бұқарбай батыр», «Алмас тілді ағалар», «Беркінбай әулие: аңыз бен ақиқат», тағы басқа бірқатар кітаптың авторы.
Ол берекесі мен бірлігі жарасқан үлкен отбасының тірегі, адал жар, қамқор да мейірбан әке, немере-шөберелерінің сүйікті атасы еді. Жары марқұм Ұлбосын Әбдікәрімқызы екеуі бес бала тәрбиелеп өсіріп, ұлын ұяға, қызын қияға қондырған бақытты әке болды. Журналистика, оның ішінде радио саласында жинаған тәжірибесін, білгенін ізінен ерген жастарға үйретті. Оның тәлімін алғандар бүгінде мықты мамандар қатарында айтылады. Ахат ағамыздың тәлімгерлік шеберханасынан түлеп ұшқан қаншама шәкірттер елімізге еңбек сіңіріп келеді.
Ұлт руханиятына өлшеусіз үлес қосқан Ахат ағамыз былтыр 8 шілдеде 86 жасында мына жалғаннан татар дәмі таусылып, баһи жайға аттанды. Алланың берген жасы аз да емес, көп те емес. Жақсы жас, бала-шағаның алдында, осындай жасқа жетіп, ақтық сапарға кетіп жатқан жанда арман аз болса керек. Марқұмды ұлық Алла раһымына бөлеп, мейірім-шапағатымен жарылқасын. Жатсаң да, тұрсаң да зымырап бара жатқан уақыт бір жылды артқа тастап үлгеріпті. Барзақ әлеміндегі хәліңді Алла жөндеп, жақсы амалдарың өзіңе серік болсын!
Сыр еліне қадірлі ақсақалдың жылдық асы 2021 жылдың 18 маусымы күні, сағат 13:00-де Қызылорда қаласы, Әйтеке би көшесіндегі «Дидар» мейрамханасында болатындығын хабарлаймыз.
Берік САЙМАҒАНБЕТОВ,
жыршы, облыстық халық шығармашылығын дамыту және
мәдени-продюсерлік орталығының маманы
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
