«Жүсекең гүжім бір дарақ,
Сүйсінген сырттан ел қарап.
Миуалы жапырақ,
Саясына ел қонад.
Қаңтарда ұшқан қыран сол,
Топшылы тұйғын мұзбалақ» – исі қазаққа ақын атымен таныс, шайыр Әлиакпар Жұматаев өзінің «Жүз жүйрік» деп аталатын әйгілі толғауында Жүсіп ақын туралы осылай толғайды.
Ешниязұлының арғы ата тегі кіші жүздің Кете деген руы болғандықтан, халық «Кете Жүсіп» деп атандырған. Жүсіптің әкесі Ешнияз әрі ақын, әрі әнші-композитор. Ешнияз кезінде Құрманғазымен дос болған.
ХІХ ғасырдағы белгілі Базар жыраудан бастап Сыр бойынан шыққан бір топ әйгілі ақындардың Ерімбет, Даңмұрын, Жүсіп, Омар, Тұрмағамбет т.б. үлгі алып, ұстаз тұтынғаны осы – Ешнияз ақын.
Ақындықты 14 жасынан бастаған Кете Жүсіп өлеңді жаза алатын әрі әнші, әрі ақын болған. Шығармасын да домбырамен мәнерлеп әнге қосқан. Салалы шығармаларынан «Шәһзада», «Сұрмерген», «Мекер қатын», «Алдар көсе» «Раунақ» дастандары, сонымен қатар Қаңлы Жүсіппен, Даңмұрынмен, Құлназар, Егізбай, Тұрымбетпен айтыстары бар. Толғау, терме, діни бағыттағы өлеңдер мен көңілқос, сынау, сияқты өлең сөзге өте шебер болған.
Кете Жүсіптің өзге ақындардан ерекшелігі – ол айтыс ақыны. ХХ ғасырдың бас кезінде ғұмыр кешкен Қаңлы Жүсіп, Керейт Даңмұрын сияқты даңғайыр ақындармен Жүсіп ақын жас жігіт шағында айтысқа түскен. Сыр елінде «Үш шайырдың», «Бес шайырдың», «Сегіз шайырдың» айтыстары атанған белгілі ірі ақындардың тобы болған. Бұлардағы ерекшелік – әдеттегідей екеу-екеу кезектесіп айтыспайды, ақындық күшін сынасу үшін бірнеше ақын бір тақырып төңірегінде өз өнерлерін бір рет ортаға салады. Олар бұл өнер жолын жазып айтысумен жүзеге асырған. Айтыстың Сыр еліндегі осы айтыстың жаңа түрін жандандырып, қоғам жұмысына қызу араласып, жыр өнерін насихаттаған сөз зергерінің бірі Кете Жүсіп болған.
Әрі ақын, әрі жыршы Жүсіп Ешниязұлы кеңес үкіметі орнағанша туған өңіріне белгілі, ел басқарған бидің бірі болып, әсем әні, көркем шығармасы, әділ билігімен халқына қалтқысыз қызмет еткен.
Биылғы жылдың қыркүйек айында Кете Жүсіп Ешниязұлының 150 жылдығына орай облыстық мәдениет, архивтер және құжаттама басқармасының қолдауымен, облыстық халық шығармашылығын дамыту және мәдени-продюсерлік орталығының ұйымдастыруымен «Жырлансын, Тәуелсіздік жыр бұлағы» атты республикалық жыршы-жыраулар байқауын өткізу жоспарланып отыр. Байқаудың негізгі мақсаты – Қазақ әдебиеті тарихында көркем өнер, кестелі сөздің өзіндік үлгісін қалдырған тұлғаның шығармаларын дәріптеу және жас ұрпақтың санасына сіңіріп, генетикалық жадты жаңғырту болмақ. Мәдениет саласының басты атқаратын қызметі ұлт руханиятының алтын қазыналарын халық игілігіне пайдалануға ұсыну. Осы тұрғыдан келгенде бұл байқаудың ережесіндегі өзіндік ерекшеліктерді де айтып өткенді жөн көрдім.
Байқау екі кезеңнен тұрады. Бірінші кезеңде қатысушылар 1 сағат көлемінде Кете Жүсіп Ешниязұлының дастандарынан жырласа, екінші кезеңде ел Тәуелсіздігінің 30 жылдығына арнаған өзінің немесе өзге авторлардың шығармаларын Кете Жүсіптің терме-толғау, айтыстарынан орындайтын болады. Сыр сүлейлерінің бірегейі, билік пен өнердің тертесін тең ұстаған біртуар тұлғаны ұрпақ жадында мәңгі қалдыру мақсатында ұйымдастырылғалы тұрған шараның көрерменге берері мол болмақ. Байқауға елімізге белгілі әр өңірдің жүйріктері қатысады деп, жоспарланып отыр.
Алдағы уақыттарда облыстық халық шығармашылығын дамыту және мәдени-продюсерлік орталығы Сыр бойынан шыққан әдебиет пен мәдениетке соны соқпақ, тағалы із қалдырған тұлғаларды насихаттау жұмыстарын жалғастыра бермек.
Берік САЙМАҒАНБЕТОВ,
облыстық халық шығармашылығын дамыту және
мәдени-продюсерлік орталығының маманы
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
