Биыл еліміздің егемендік алғанына отыз жыл. Бұл жылдар ішінде қазақтың ұлан-ғайыр даласында қаншама таңғажайып өзгерістер болды десеңізші?! Сарыарқада жаңадан Нұр-Сұлтан қаласы өмірге келіп, құшақ жайып, ел-жұртты, бүкіл әлемді таңғалдырып дамып келеді. Мұндай өзгерістер Қазақстанның әрбір ауылында болып жатыр. Мәселен, бұрынғы Коммунизм совхозы бүгінде Мөрәлі Шәменов ауылы деп аталады. Ауылдың қақ ортасында ауыл шаруашылығының майталманы атанған Мөрәлі Шәменовтің биік тұғырда орналасқан ескерткіш мүсіні тұр. Оның артында ауыл мешіті бой көтерген. Жалағаш поселкесінің орталық бір көшесі Мөрәлі Шәменовтің атымен аталады. Ол жайлы мақалалар өзі барда талай рет барлық деңгейдегі газет беттерінде жарияланған, республикалық журналдарда басылған, кітаптардан да орын алған. Ең бастысы, Еңбек ері болмаса да, Еңбек еріндей еңбек еткенін айтып, халық уақытында өз бағасын берген болатын. Бұл баға әліге дейін елінің есінде.
Кезінде Мөкең ақын Әбділда Тәжібаевпен сыйластық, достық қарым-қатынаста болыпты. Қызылордаға келсе, Мөкеңнің үйіне соқпай қайтпайтын болған. Екеуін, бірі еңбек ұйымдастырудың алыбы болса, екіншісі – жырдың алыбы, жақындастырған қандай құдіретті күш екен? Енді біздер өз білетінімізді қағаз бетіне түсірейік:
1963 жылы Қазақ ССР Жоғары Советінің сайлауы болады. Сол жолғы сайлауда ақын Әбділда Тәжібаев Қызылорда обылысы Жалағаш ауданынан төрт жылға Қазақ ССР Жоғарғы Советінің депутаты болып сайланады. Сол кезден бастап ақын ағамыз депутат ретінде ауданға жиі келетін болды. Бұл жылдар ішінде ол халықпен, еңбек адамдарымен, совхоз шаруашылығының тыныс-тіршілігімен тығыз араласты. Ол өзінің 1981 жылы «Жазушы» баспасынан шыққан бес томдығының бесінші томындағы «Жол дәптерінен» деген жазбасында былай деп жазған-ды:
«Жасымда көрген еліме егде күнімде қайта араластым, балалығымда атам, анам болған ел, егделігімде де мені қайта оқытты. Қанша адамдар көрдім, қаншалық тіршілік таныдым, сөз үйрендім, күй аңғардым, жаңадан өнеге алдым, үлгі алдым, ақыл қостым өзіме. Солардың ішінде маған ұстаз болғандардың бірі – Шәменов Мөрәлі деген інім. Ол Жалағаш ауданы Сыр бойындағы «Коммунизм» колхозының председателі еді, мені депутаттыққа ұсынған да осы колхоз болатын. Бір жылдан соң бұл колхоз «Коммунизм» совхозының (орталығы Жалағаш ауданының орталығында еді) бөлімшесіне айналды. Ал совхоз директорлығына жаңағы Шәменов Мөрәлі белгіленді. Мөрәлі осы совхозды он жылдан аса басқарды. Ол 1974 жылы еңбек майданында қайтыс болды.
Адам өлді дейміз ғой. Бірақ оның жарамды істері, жақсы қылық, мінездері көпке дейін өлмейді екен. Ол туралы айтылған жақсы сөздер өткеннің әлі өшпеген жарығы, бүгін де бетіңе теуіп тұрған буы сияқты ұзақ сақталады екен. Алып батырлық, жойқын ерліктер туралы аңыз-ертегілердің көп жасайтыны да сондықтан болу керек.
Мөрәлі туралы да айтылатын жылы сөздер аз емес. Сондықтан шығар, маған Мөрәлі бүгін де тірі сияқты.
– Мөрәлі түрегеп жүріп-ақ ұйықтайды.
– Мөрәлі жолда емделеді.
– Шаршамайтын, шалдықпайтын Мөрәлі.
– Ағасызға аға, жағасызға жаға Мөрәлі.
– Мөрәлі айтпайды, айтса қайтпайды.
– Өз ақылың жетпесе, Мөрәліден сұра.
– Мөрәлі көргенін ұмытпайды, естігенін ұмытпайды, уәдесін ұмытпайды.
– Мөрәлі кесірленсе, трактор да қозғай алмайды…
– Иеміз де Мөрәлі, киеміз де Мөрәлі еді ғой.
– Бір жігіт өрге сүйресе, Мөрәлідей-ақ сүйрер.
– Дауылда да тынбайтын, жауында да тынбайтын Мөрәлі еді…
– Темірден қатты, жібектен жұмсақ еді.
– Түсінгіш еді, ісінгіш емес еді.
– Тастай берік, гүлдей нәзік еді Мөрәлі.
– Мөрәлі ұялшақ пен сұраншақты ұнатпайтын.
– Аянбай жанды, жанып болды да бітті ғой, жігіт! – деседі жұрт Мөрәлі туралы сөз болса. Ол туралы айтылатын күлкілі, көңілді әңгімелер қаншалық!
Екі алыптың достығының құпия сыры тереңде жатқандығы жоғарыда айтылған әңгімеден-ақ аңғарылып тұр емес пе?!
Ол жайлы кезінде айтылған әңгімелерде есеп жоқ. Мысалы, бір жылдары күлдіргіш артист, әнші Күндебай Жалағаш ауданына келіп, Коммунизм совхозының клубында концерт қоятын болыпты.
Концерт басталмастан бұрын совхоз директоры Мөкеңе кіріп:
– Мөке, ауылыңа ойын-сауық көрсетуге келдім, қанша төлейсің? –депті.
Сонда Мөкең:
– Оны концертке билет алып баратын адамдардың қатысуы шешеді,–депті.
Мұны естіп тұрған Күндебай риза болмаған кейіппен:
–Концертке адам келмесе қайтеміз? – десе керек.
Сонда Мөкең:
– Онда біздің үйден бір қонағасыңды жеп, ауылыңызға қайтасыз да, – деген екен.
Концерт уақытылы басталады, келушілер клубқа сыймайды, бұлай болады деп ойламаған Күндебай сахнаға шығып алып, әнге ерік беріп, арасында Мөкеңе арнап:
– Көрмедім ғой Мөрәлідей кесірді,
Сөйлескенде алады екен есіңді.
Көнбей қойды оңаша айтқан саудама,
Билет сатып өткіз деді кешіңді.
Өзі келді бастап жұртын мінеки,
Ән мен күйдің қадірін сөйтіп өсірді.
Ал тыңдаңдар Күндебайды, ағайын… – деген өлең жолдарын табан астында шығарып, әуелетіп, әндетіп, ағылта жөнеліпті. Сол күні Жалағаш аспанында әсем ән қалықтап, жұртшылық қауым сол кештен алған тамаша әсерлерін ұзақ уақыт жыр етіп айтып жүріпті.
Ұлы Абайдың:
– Құлақтан кіріп, бойды алар,
Жақсы ән мен тәтті күй.
Көңілге түрлі ой салар,
Әнді сүйсең, менше сүй,–деген өлең жолдары осындай сәттерді еске түсірсе керек.
Хош, сонымен Мөкең жайлы естігенімізді бір сәт еске түсірдік қой дейміз. Ендігі әңгімеміз оның өмір жолы жайлы. Ал, әр адамның өмір жолы – өзінше бір тарих. Ендеше, сол тарих беттерін ашамыз.
Мөрәлі Шәменов 1916 жылдың 15 наурызында дүниеге келеді. Оның дүниеге келуінің өзінің қысқаша тарихы бар. Әкесі Шәмен он жеті жастағы Айым деген қызға 25 жасында үйленіпті. Үйленгеннен кейін бұл отбасында біраз уақытқа дейін бала болмапты. Содан соң Шәмен оңтүстіктегі Оқшы, Есабыз атты әулиелердің басына барып түнейді. Сонда олар «Әулиең өзіңнің қасыңда да жатыр ғой» деп аян беріпті. Бұдан кейін өз ауылындағы Түмен бабаның басына барып түнеп, Алладан бала тілепті. Түс көріп, түсіне Түмен әулие кіріп, қолына мөр басылған ақ қағаз беріпті. Көп ұзамай балалы болған Шәмен баласына Мөрәлі деп ат қойыпты.
Сол Мөрәлі 1924-1937 жылдары ауыл мектебінде оқып, 7 кластық білім алады. 1931-1933 жылдары Қызылорда қаласындағы педагогикалық техникумда оқиды. 1933-1934 жылдары мұғалім болып жұмыс істейді. 1934-1937 жылдары Өзбекстан Республикасының Ташкент обылысына қарасты Төменгі Шыршық ауданында гидротехник болып қызмет атқарады. 1937-1939 жылдары Жалағаш ауданындағы Қаракеткен ауылында почта бөлімінің бастығы болады. Армия қатарына алынып, Ұлы Отан соғысына бастанаяқ қатысады.
Соғыстан аман-есен оралған ол 1946-1950 жылдары облыстық кәсіподақтар ұйымының төрағасы, 1951-1955 жылдары облыстық «Ленин жолы» газетінің меншікті тілшісі және Шиелі аудандық «Стахановшы» газетінің редакторы болып, абыройлы қызмет атқарады. 1955-1963 жылдары Коммунизм колхозында төраға, 1963-1974 жылдары Коммунизм совхозының директоры болып қызмет жасайды.
Қазіргі М.Шәменов атындағы ауылдың іргетасы 1950 жылы «Елтай», «Иіркөл», «Белсенді», «Жігер» атты төрт колхоздың негізінен Молотов атындағы колхоз болып құрылған. 1955 жылы отызмыңдықтар саясаты бойынша М.Шәменов осы колхозға басқарма төрағасы болып жұмысқа келеді. Ол келгеннен бастап колхоз көшелері жөнделіп, жаңадан үйлер салынып, аяқсу оңынан шешіліп, ағаш егіліп, ауыл аз уақыттың ішінде жаңадан көрініс ала бастайды. Күн өткен сайын мұндағы тіршілік жандана түседі. Колхозды Мөкең басқарғанға дейінгі кезеңде колхозшылар бір еңбек күнге 1-1,5 келіден ғана бидай немесе күріш алатын. Жаңа төрағаның келуімен еңбек ұйымдастыруда жаңаша жұмыстар іске асырылады. Соның нәтижесінде колхоздың есеп-шотына ақша түсетін болады, колхозшылар еңбекақысына ақша алып, дүкеннен қант, шәй, басқа да қажет тауар алатын дәрежеге көтеріледі. Арада екі жыл өткенде Молотов колхозына «Таң» колхозы қосылып, Комунизм колхозы деп аталады. Аудан колхоздарының ғана емес, облыстың беткеұстар шаруашылығына айналады.
1962 жылы Жалағаш ауданы тарап, Қармақшы ауданына қосылады. Ал, 1963 жылдың мамыр айында Коммунизм колхозы XXII партсъезд колхозымен қосылып, жаңадан «Коммунизм» атты совхоз ашылады. Совходың алғашқы директоры болып Мөрәлі Шәменов бекітіледі.
Колхоздың совхозға айналуына байланысты қамтитын жер көлемі ұлғаяды, жұмыс істейтін адамдардың да саны артады, атқаратын жұмыстың да көлемі күрделене түседі, шешілетін мәдени-экономикалық мәселелер де сала-салаға бөлінеді, басқа да жұмыс түрлері көбейе бастайды. Осылардың барлығын бір жүйеге түсіріп, еңбеккерлерді сол міндеттерді шешуге жұмылдыру үшін алдымен совхоздың басшылық буындағы кадрлар мәселесін дұрыс шешуден бастау керектігін алдын ала білген совхоз директоры Мөкең бұл мәселені бірінші күннен бастап қолға алады.
Совхоз үш бөлімшеден тұратын-ды. Коммунизм ауылы бірінші бөлімше атанып, меңгерушісі Қорғанбек Алмасов, Ақсу ауылы екінші бөлімше атанып, меңгерушісі Тоқан Боранбаев, Таң ауылы үшінші бөлімше атанып, меңгеруші болып Кәрім Бекмолдаев белгіленеді. Совхоз партия комитетінің секретарлығын Шайзат Төлегенов, кәсіподақ комитетінің председательдігін Төлеген Сүлейов атқарады. Совхоздың бас агрономы Жұмағали Дәуітов, бас экономист Тасқара Байниязов, бас есепші Әбілда Тайшаев, бас инженер-механик Сұлтанбек Алдабергенов, гараж меңгерушісі Байна Наршаев, бас зоотехник Нәжмадин Ысқақов, бас малдәрігері – Сарымсақ Аппазов, бас гидротехник Толыбек Оспанов, бас құрылысшы болып Базарбай Наурызбаев бекітіледі.
Бұлардың барлығы да өндірісте ысылған, тәжірибелері жеткілікті, білікті мамандар болатын. Директор жаңылыспапты, кадрларды тауып қойыпты. Совхоз шаруашылығы алғашқы күннен бастап, жаңа бағыт алып, дамудың жаңа жолына түседі.
Жалпы Мөкең басшы ретінде кадрларды іріктеу, орналастыру, тәрбиелеу жұмысына аса жауапкершілікпен қараған. Оның қарамағында қызмет атқарып, кейін ауданның, халық шаруашылығының әртүрлі салаларында басшылық қызмет атқарған азаматтар қатарының жеткілікті болғаны – оған дәлел. Мысалы, совхоздың партия комитетінің секретарі болған Асанбек Оспанов «Жаңадария» совхозына директор, зоотехник болған Нағымар Назмаханов «Аққұм» совхозына директор, кәсіподақ комитетінің председателі болған Төлеген Сүлеев «Калинин» атындағы совхозға директор, зоотехниктік жұмыс жасаған Нәжмадин Ысқақов Қармақшы аудандық Советі атқару комитетінің председателі, Мақсұт Әбдіразақов Тереңөзек аудандық Совет атқару комитетінің председателі болып абыройлы қызмет атқарды.
Кезінде Коммунизм совхозы кадр даярлайтын совхозға айналғаны баршаға аян. Бұл да болса шаруашылыққа жетекшілік жасаған Мөрәлі Шәменовтің көреген саясатын, іскер кадрлар мектебінің қалыптасқандығын көрсетеді.
Жұмысты совхоздың жауапты учаскелеріне кадрларды бекітіп алудан бастаған ол халық шаруашылығы жоспарларын орындау мәселесін күн тәртібінен түсірген емес, ол кезде совхозда 986 адам еңбек ететін. Енді осыларды алда тұрған міндеттерді шешуге біркісідей жұмылдыру ең басты мәселе болып қаралды. Еңбекті ұйымдастыру ойдағыдай жүріп жатты.
Алдымен халықтың, совхоз еңбекшілерінің мәдени-тұрмыстық жағдайын жақсартуға баса көңіл бөлінді. Жаңа үйлер салынып, поселкеде жаңа көшелер пайда бола бастады. Осы күнгі Н.Мырзалиев көшесіндегі тұрғын үйлердің көпшілігі сол жылдары салынған еді. Жұртшылық оның игілігін әліге дейін көріп отыр.
Коммунизм совхозы құрылған күннен бастап, орталығы Жалағаш поселкесі болып шешілді. Әуелгі кезде кеңсе болмай аудандық байланыс бөлімінің кеңсесіне орналасады. Өйткені мұндағылар Қармақшыға қосылып, сонда көшіп кеткен еді. Бір жылдан кейін аудан қайтадан құрылады. 1964 жылы көктемде кеңсенің кесегі құйылып, сол жылдың қыркүйек айында, құрылыстың басына директордың өзі тұрып, жаңа кеңсені бітіріп, іске береді. Бұл кеңсе кезінде өзінің осы күнгі атындағы көшеге салынған-ды. Қазіргі кезде ол құрылыс үйі пәтері жоқтарға беріліп, онда оннан астам отбасы тұрып жатыр.
Жалпы, совхоз орталығының Жалағаш поселкесінен орын алуы, қарқынды құрылыс жұмысының жүргізілуі, поселкенің көркеюіне үлкен әсері болды. Мәселен, совхоз поселке орталығынан өзінің электр станциясын, күріш ақтайтын, ұн тартатын цехтарын салады. Ағаш өңдейтін, темір кесетін арнаулы цехтарын ашады. Монша салынып, қонақ үйі бой көтереді. Жаңа кітапхана жалпы халыққа қызмет көрсетеді. Күндіз-түні радио торабы жұмыс істейтін болады.
1967 жылы 70 орындық балабақша іске беріліп, оның меңгерушісі болып, жас маман Ұлданай Тоқпанбетова бекітіледі. Осы жылы 200 орындық Мәдениет үйінің құрылысы басталады. Оған қаржыны Мәскеудегі Одақтың Кәсіподақ комитеті беретін болып шешіледі. Оның ол кездегі қысқаша атауы ВЦСПС делінетін. Бұл мәселені де совхоз директоры өзі шешеді. Оған оның бір жылдары облыстық кәсіподақ комитетін басқарған кезде аталып отырған мекеме басшыларымен қарым-қатынасының, сыйластығының жоғарғы дәрежеде болғандығының да көп көмегі тиеді.
Мәдениет үйімен қатар парк салу мәселесі қолға алынады. Алты гектар жер темірмен қоршалып, ішіне арық қазылып, аяқ су келтіріліп, ағаш отырғызылып, адам жүретін жолдар асфальтталып, би билейтін алаң жасалып, жазғы кинозалды іске қосып, парк іші жарықтандырылып, поселке халқы оның игілігін кешеге дейін көріп келді. Бұл 1968 жылдың поселке тұрғындарының көптен күткен жақсы жаңалығы болды.
Салынған барлық құрылыс объектілерін қыс айларында жылумен қамтамасыз ету мақсатында орталықтандырылған жылу қазандығы іске қосылады. Бұл да ауданда тұңғыш рет іске асырылған жаңалық еді.
Осы жоғарыда баяндалған жұмыстардың басы-қасында ұдайы өзі жүріп, оны аса іскерлікпен ұйымдастырып, тиісті мәселелерді уақытылы шешіп, жүзеге асыруда Мөрәлі Шәменов өз заманында ауыл шаруашылығы өндірісіне жаңалық енгізуде алдына ешкімді салмаған облыстағы ауыл шаруашылығының нағыз білікті, майталман басшысы атанды.
Совхоз шаруашылығы екі бағытта жүрді. Бірі – мал шаруашылығы, екіншісі – егін шаруашылығы. 1965-1966 жылдары мал шаруашылығының базасы нығайтылып, осы бағыттағы құрылыс жұмыстары қарқынды жүргізіледі. Сол жылдары Мөкең Алматы қаласына барып, директорлардың үш айлық курсында оқып келген еді. Сол жақтан көрген-білгенін совхоз басшылары мен мамандарын жинап алып айтып, сауын сиыр комплексін салу керектігін түсіндіреді. Сонымен Ахмет базы деп аталатын жерден 1967 жылы комплексті түрде сауын базы салынып іске беріледі. Тұңғыш рет ауданда сауын сиырлар агрегатпен сауылып, басқа да жұмыс түрлері механизммен атқарылатын болады.
Осы жылдың күзінде мал шаруашылығындағы осы жаңалықты облыстың басқа шаруашылықтарына тарату мақсатында совхозда облыстық семинар-кеңес өткізіледі. Семинарға барлық аудандық партия комитетінің секретарьлары, аудандық Совет атқару комитетінің председательдері, аудандық ауыл шаруашылығы басқармаларының бастықтары, барлық совхоз директорлары қатысады. Семинар-кеңесті бастан-аяқ облыстық партия комитетінің бірінші секретарі Хасан Шаяхметұлы Бектұрғанов жүргізеді.
Арада бір жыл өткенде «Бозтай» атты жерден сол уақыттың талабына сай келетін мал бордақылау комплексінің құрылысы басталады. Комплекстің ұзындығы бір шақырым, көлденеңі 500 метр болыпты. Осы территорияны айналдыра фундамент құйылып, қамкесектен қабырға тұрғызылады. Фундамент құюға Қарағанды қаласынан екі вагон цемент алдырылады. Бұл да Мөкеңнің тапқырлығы мен іскерлігінің арқасында ойдағыдай болып бітеді.
Мал шаруашылығы саласының базасын нығайту бағытындағы жоғарыда айтылған жұмыстармен қатар, басқа да шараларды жүзеге асырудың арқасында мал өнімдерін өндірудің көлемі ұлғайып, сапасы жақсара түседі. Совхоз бойынша өнім өндіру, оны мемлекетке тапсырудың халық шаруашылық жоспарлары жыл сайын артығымен орындалды.
Совхоз құрылған күннен бастап, күріш егісіне айрықша мән беріліп, оның өнімділігін арттырудың барлық шаралары жасалды. Үш бөлімшенің әрқайсысында 2 өндіріс бригадасынан совхоз бойынша 6 өндіріс бригадасы жасақталады. Алғашқы жылы №1 бөлімше 650 гектар, №2 бөлімше 320 гектар, №3 бөлімше 620 гектар, барлығы совхоз бойынша 1590 гектар жерге күріш егіледі. Осы көлемнен 1963 жылы әр гектардан жоспарлы 18 центнердің орнына 21 центнерден күріш алып, мемлекетке күріш тапсырудың халық шаруашылық жоспары артығымен орындалады. Жыл сайын совхоз 460-500 мың сом көлемінде таза пайда табатын дәрежеге көтеріледі.
Ол кезде егін шаруашылығында еңбекті ұйымдастырудың ең төменгі сатысы өндіріс бригадасы болатын. Бригада құрамында күрішшілерден басқа ешкім болмайтын. Бригаданың жұмысын жақсарту мақсатында оған қажетті техникалар мен машиналар тұрақты түрде бекітіліп берілетін болды. Мұның өзі бригаданың іс жүзінде ешкімге қол созбай, жалтақтамай жұмыс жасауына мүмкіндік туғызды. Бұрын қосымша ақы бригададағы егіншілерге ғана төленсе, енді механизаторларға да солармен бірдей төленетін болды. Мұндай жаңалықты өндіріске енгізу, КПСС Орталық комитетінің 1965 жылғы қаулысын басшылыққа алып іске асырылды.
Совхоздың егін шаруашылығы саласындағы бұл жаңалықты облыстық партия комитеті қолдап, оны арнайы «Озат тәжірибе мектебі» деген тақырыппен плакат етіп шығарып, барлық совхоздарға таратады. Жыл сайын күріштік жерді тегістеу басты мәселеге айналады. Ол үшін арнайы механикаландырылған бригада жасақталады. Ол бригада жерді тегістеумен қатар күріштікке су апаратын канал қазу жұмыстарымен де айналысатын. Жыл сайын осы бағытта үздіксіз жүргізілген жұмыстың нәтижесінде 1970 жылы күріш егетін жердің көлемі 2000 гектарға жеткізіледі. Мұндай көлемге күріш егу ауданда алғаш рет Коммунизм совхозында жүзеге асырылады.
Совхоз 1971 жылы 2000 гектар жерге күріш егіп, оның әрбір гектарынан жоспарлы 32 центнердің орнына 40 центнерден өнім алып, мемлекетке күріш тапсыру жөніндегі социалистік міндеттемені артығымен орындайды. Осы жетістіктері үшін «Коммунизм» совхозы облыста бірінші болып, «Еңбек Қызыл Ту» орденімен марапатталады. Сонымен қатар қолы жеткен ерекше табыстары үшін СОКП-ның КСРО Жоғарғы кеңесінің және ВЦСПС-тың «Ескерткіш туы» совхозға мәңгі сақтауға қалдырылады.
Өндіріс озаттарының еңбектері айрықша бағаланды. Күрішші Тұршабек Елеусінов Социалистік Еңбек Ері атанды. Бөлімше меңгерушісі Тоқан Боранбаев «Еңбек Қызыл Ту» орденімен, күрішшілер С.Дәулетбеков пен Ә.Ысмағұлов Ленин орденімен және 40 жұмысшы-қызметкер медальдармен марапатталды.
Мөкеңнің, Мөрәлі Шәменовтың басқарушы ретіндегі өзгелерден ерекшелігі сол ізденімпаздығы мен жаңалыққа жаны құмарлығы айрықша болатын. Оның жоғарғы дәрежедегі іскерлігі мен еңбексүйгіштік қасиеті бірімен-бірі ұштасып жататын. Адам өмірге еңбек жасау үшін келеді, ел үшін жасаған еңбек өлмейтін еңбек дейтін. Оның қолынан Мәскеуден шығатын «Сельская жизнь» газеті мен «Плановое хозяйство» журналы үнемі түспейтін. Сондағы жаңалықтардың ауыл шаруашылығы өндірісіне қажет-ау дегендерін енгізбей тыным таппайтын. Өндіріске енгізгендерінің басты- бастылары осы очерктің өн бойында айтылып та, жазылып та отыр.
Жиырма жылдай Коммунизм колхозын, сосын оның Коммунизм совхозына айналған кезеңін басқарған уақытта оның атын сонау Мәскеу қаласындағы билік басындағылардың тани білуіне қол жеткізген Мөкеңнің ауыл шаруашылығы саласындағы аса талантты ұйымдастырушы, елді еңбекке орнымен жұмылдыра білуші, өмірлік тәжірибесі мол, өз заманының дара тұлғалы азаматы болғандығын көрсетеді. Мөкең тек ауыл шаруашылығының білікті басшысы ғана емес, дүниетанымы жеткілікті, қаламы қарымды, жазу қабілеті мол адам болатын. Ағамыздың ондай қабілеті облыстық «Ленин жолы» (бүгінгі «Сыр бойы») газетінде төрт жылдай меншікті тілші болып жұмыс жасаған кезінде айқындала бастайды. Мәселен, оның «Мен Жанаевпын біліп қой, мә, сөмкемді іліп қой», «Дәнді қара, Дәндіқара салатын әнді қара» және де басқа тақырыптарға жазылып, газет бетіне жарияланған фельетондары жұртшылық назарын бірден өзіне аударып, баспасөз бетіндегі журналистік беделі арта түседі.
Егер ол осы жолмен жүре бергенде сөз жоқ республикаға танымал қаламгер болар еді. Бірақ, оны туған жерінің тұрмыс-тіршілігі, жүдеу шаруашылығы алаңдатпай қоймады. Ақыры туған жерге деген оның шексіз махаббаты ауылға алып келгеніне, барлық саналы өмірін туған жерге жұмсағанына, елі мен халқы куә болды.
Азаматтың қалың елге танылуына, қызмет бабында табаны таймай, дараланып өсуіне, шаруашылықтың қай саласында жұмыс жасаса да еңбек туын жоғары ұстауға қолы жетуіне, жан-жары Ақшонық апамыздың да қосқан үлесін өлшеусіз деуге болады. Себеп бір шаңырақтың ғана емес, бір әулеттің, тіпті бір рулы елдің алтын діңгегіндей абзал анасы болудан артық абырой бола ма,сірә?!
Ақшонық апамыз кезінде комсомол-жастар ұйымына жетекші, жинақ кассасының жауапты қызметкері, балабақша меңгерушісі, ауылдық Совет атқару комитетінің төрайымы қызметтерін атқарады. Әсіресе, оның Ұлы Отан соғысы жылдары Қаракеткен ауылдық кеңесінің төрайымы қызметін атқарған кездегі жұмысының нәтижесі әліге дейін елінің есінде.
1944 жылдың қазан айында Ақшонық Ақанайқызы Қазақ республикасының Министрлер Кеңесінің кезекті мәжілісіне шақырылып, төрайым есебінде баяндамасы тыңдалады. Артынша оның жасаған баяндамасы бойынша республикалық «Социалистік Қазақстан» газетіне (қазіргі «Егемен Қазақстан») арнайы мақала болып жарияланды. Апамыздың еңбегі жоғары бағаланып, 1945 жылдың қазан айында болған Қазақ республикасының 25 жылдығына арналған Алматы қаласындағы салтанатты мерейтой жиынына қатыстырылады. Мұның өзі үлкен сый-құрметтің белгісі болатын-ды.
Мөрәлі ағамыз бен Ақшонық апамыз 1939 жылы үйленіп, шаңырақ құрады, жеті балалы болады. Олардың барлығы да тәрбиелі болып өсіп, жоғары білім алады. Айтмұрат аудан, облыс көлеміндегі құрылыс мекемелерін басқарып, облыс әкімінің орынбасарлығына дейін көтеріледі. Кейін кәсіпкерлікпен айналысты. Дүниеден ерте озды. Атамұраты ғылым жолына түсіп, экономика ғылымының докторы болды. Өмірбек әке жолын ұстап, шаруашылықты басқарды. Аудан әкімі болып, жемісті еңбек етіп, ел құрметіне бөленді. Қыздары Балжан – экономика ғылымының кандидаты, Айман мен Айжан кәсіпкерлікпен айналысады, Балқашы агроколледж директорының орынбасары қызметін атқарады. Шүкір, бәрі де өз орталарында әке атына көлеңке түсірмей, абыройлы еңбек етіп келеді. Өмір жалғасы, өнегелі ұрпақ жалғасы деген осы болар. М.Шәменов Ұлы Отан соғысына бастан-аяқ қатысқан, 1946 жылы елге келгенде оның кеудесінде «Қызыл Жұлдыз», «Отан соғысының I, II дәрежелі» ордені және жауынгерлік төрт медалі болған. Бейбіт өмір кезінде нәтижелі еңбегінің қорытындысы мен олардың қатарына «Ленин», «Октябрь революциясы», «Құрмет белгісі» ордендері мен бірнеше медаль қосылған.
Туған жерінің көркеюіне, ақ күрішті алқапқа айналуына саналы өмірін сарп еткен, басқалардан мүлдем бітімі бөлек, кесек жаралған Мөрәлі Шәменов ағамыз 1974 жылдың 11 қыркүйек күні 58 жасында дүниеден озды.
Егемен еліміздің жастары жиырмасыншы ғасырда туған жерін қастерлей білген, оны түлете білген Мөрәлі Шаменов кім болғанын, кім екенін білсін деген мақсатпен осы очерк жазылды.
Шыңғыс АЙБОСЫНОВ,
Қазақстан Журналистер одағы мен Халықаралық Жазушылар одағының мүшесі, Жалағаш ауданының Құрметті азаматы
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
