Аманкелді батыр 1873 жылы Торғай уезі Қайдауыл болысындағы үшінші ауылда дүниеге келген. Алғашқы сауатын ескіше медреседен алып, соңынан екі жылдық орысша-қазақша мектепте оқыған.Ресей патшасының 1916 жылғы 25 маусымындағы 19 бен 31 жас аралығындағы қазақ жігіттерін І дүниежүзілік соғысқа, жер қазу жұмысына алу жөніндегі жарлығын орындаудан бас тартқан халықты көтеріліске бастаған батырдың бірі осы Аманкелді Иманов болды. Бұл ұлт-азаттық көтеріліс тек Торғай уезі ғана емес бүкіл қазақ елін қамтыды.
Патша үкіметі Орынбордағы генерал-губернаторға көтерілісті тездетіп жоюға арнайы отряд шығарып, қатаң жазалауға тапсырма береді.
Жер жағдайын жақсы білетін жергілікті сарбаздар Аманкелдінің басшылығымен партизандық соғыс тактикасын пайдаланды. Тікелей бетпе-бет соғысқа мүмкіндігінше бармаған. Бір жарым жылға созылған бұл соғыс аяғында патша үкіметінің құлауымен, совет үкіметінің орнауымен аяқталды.
1918 жылы бүкіл Ресейде азамат соғысы басталды. Әлихан Бөкейханов, Ахмет Байтұрсынов, Міржақып Дулатовтар бастаған саяси қозғалыс күшейіп, мүмкіндік болса өз алдына мемлекет құру бағытын ұстанып, қарулы күш жасақтап әрекет жасалды. Сол кездегі Торғай қаласы саяси күштердің тоғысқан орталығы болды.
Бұл кезеңде дала батыры большевиктер жағында болды. Осы жолға түсуіне Әліби Жанкелдин қатты ықпал етті.
Биыл Аманкелдінің өмірден озғанына 100 жыл толып отыр. Елін езгіге қарсы көтеріліске бастаған Аманкелдінің өмірден өтуі жайлы түрлі әңгіме көп. Бір анығы – оның өлімі адам қолынан болғаны.
Ұлт-азаттық көтерілісінде ерекше ерлік көрсеткен батырлардың бірі – Кейкі мерген.
1871 жылы Қостанай облысы Аманкелді ауданының Байтума қонысында дүниеге келген Кейкі көтерілістің өте белді ұйымдастырушыларының бірі болған. Тарихта бірінші рет жауға қарсы арнайы мергендер жасағын ұйымдастырып, дұшпандардың зәре-құтын қашырған. Кейкі мергендерінің оғынан ажал құшқан жаудың нақты есебі жоқ, еш жерде айтылмайды, дегенмен соғыс кезіндегі олардың ерлігі халықтың есінде мәңгілік сақталып қалған. Соғыс кезінде Кейкінің мергендер жасағы Күйікте Торғай қаласын қоршауға алғанда, Доғал шайқасында ерекше ерлік көрсеткен.
Аманкелді батырдың өлімінен кейін Кейкі қуғынға ұшырайды. Біраз жыл Ұлытау, Қызылқұм жағында бой тасалайды. Ақыры 1923 жылдың көктемінде комиссар А.Токаревтің алдап шақырған сөзіне сеніп, Торғайға келгенде ойы харам екенін сезіп, оны кабинетінде атып кеткен. Дегенмен, соңынан қалмай қуған әскердің қолына түседі. Олар мергеннің денесін бөлшектеп, басын кесіп алып бір ай бойы Торғай қаласының орталық алаңына сырыққа шаншып іліп қояды. Кейін Кейкінің басын Орынборға жіберіпті. Онда үш жыл тұрғаннан кейін 1926 жылы Қазақстанның орталығы Қызылордаға көшуіне байланысты басты Санкт-Петербурға апарып антропологиялық қордың күзет камерасына №3383 номерімен мәңгілік сақтауға қойылады.
Дегенмен, Алла сәтін салып, 2017 жылы Кейкі бабаның басы елге қайтарылып, туған жері Байтұмаға ақ арулап қайта жерленеді. Бұл халықтың есінде қалатын сауапты іс болды.
Дәл осындай сәтті жұмыс еліміздің несібесіне қайталанып Кенесары ханның басы табылып жатса, ел еңсесі көтерілер еді.
Аманкелді Үдербайұлының атасы Иман батыр Кенесары ханның сарбаздарының қатарында шайқасқан ерлердің бірі болған.
Аманкелдінің ұлы Рамазан (1916-1942 жыл) Ұлы Отан соғысында ерлікпен қаза тапқан. Торғай қаласының орталық алаңына Аманкелді мен Кейкіге арнап үлкен ескерткіш қойылса, нұр үстіне нұр болар еді. Атырау қаласында Исатай мен Махамбет қойылған ескерткіш сияқты болып жарасып тұрар еді.
Мұхитдин СМАЙЫЛҰЛЫ,
еңбек ардагері,
Шиелі ауданының
құрметті азаматы.
еңбек ардагері,
Шиелі ауданының
құрметті азаматы.
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
