Қазақтың кең-байтақ даласының әр қиырының өз ерекшелігі бар. Бірі тарихымен, бірі табиғатымен таңғалдырады. Солардың арасында ақындар жырға қосқан жер жәннаты – Жетісудың орны бөлек.
Өзен-көлдері, тау-тасы, жазық даласы, жанға жайлы ауасы – бәрі-бәрі бір көргеннен көңіл түкпіріне орнай қалады. Ұлылардың ізі қалған мекеннің тарихы мен тұлғаларына деген қызығушылығың арта түседі. Осыдан біршама уақыт бұрын Алматы облысы әкімдігі, ішкі саясат басқармасы мен «Jetisu Media» мекемесінің ұйымдастыруымен өткен I республикалық Рress summit кезінде биыл туғанына 175 жыл толатын Жамбыл бабаның музейіне жол түскен еді.
Ақын атымен аталатын аудандағы оның туған ауылына келіп, әдеби-мемориалдық музейге арнайы тоқтадық. Музей аумағы атшаптырымдай баққа орналасыпты. Меңгерушісі Салтанат Тезекбайқызы Жамбылова – ақынның немересі. Алдымен бақ төріндегі жыр алыбы жерленген орынға барып, дұға бағыштадық. Кесене 1946 жылы салынған, эскизін Әбілхан Қастеев сызған. Кейін 125 жылдығында іші-сыртын ақ, қара мәрмәр таспен қаптаған, одан соң да бірнеше рет күрделі жөнделген. 150 жылдығы қарсаңында күмбезі биіктетіліп, алдына ақынның киелі қызыл жолбарысы мен домбыра мүсіні қойылған.
Ақынның оң жағында – атақты композитор, күйші Нұрғиса Тілендиевтің мәңгілік мекені. Қабір басына оркестрге дирижерлік жасап тұрған ескерткіші орнатылыпты. Мәрмәр тасқа «Өскен жерге сыймай кетіп барады, өскен жерін қимай кетіп барады» деп, әйгілі әннің сөзі қашап жазылыпты. «Мені Кеңсайға кім іздеп барады дейсіз? Мында Жәкеме он адам келсе, соның бесеуі келіп басыма құран бағыштаса, маған сол да жетеді» депті ұлы композитор. Әулие екен, жарықтық! Шынымен жыр алыбына зиярат жасауға келгендер Нұрғиса Тілендиевке де дұға оқымай кетпейді. Біз де тізе бүгіп, Құранға қол жайдық.
Жамбыл ақын өзі:
– Қақаған қар аралас
соғып боран,
Ел үрей, көк найзалы
жау торыған.
Байғара, Жамбыл,
Ханда мен туыппын,
Жамбыл деп қойылыпты
атым содан, –
деп айтқандай, ақын Шу өзенінің бойында, жаугершілік заманда дүниеге келіпті. Балалық шағы сонда өткен, кейін ата-бабасының мекеніне қайтып келген. Жамбылдың жыр-дастандары, айтыстары, өлеңдері – қазақ әдебиетінің алтын қорын толықтырған туындылар.
1936 жылы Жамбыл ақын Мәскеудегі қазақ өнері мен мәдениетінің тұңғыш онкүндігіне барады. Осы сапардан бастап өлеңдерін жазып алуға, аударуға әдеби хатшылар, аудармашылар тағайындалады.
Музей орналасқан 12 бөлмелі үйді 1938 жылы Жамбыл 92 жасқа толғанда Қазақстан Үкіметі салып берген, Алматыға қатынап тұру үшін көлік мінгізген.
– Үйдің 6 бөлмесінің есігіне жіп керіліп тұрған себебін айтайын. Бұл бөлмелер атамның тірі кезіндегі қалпын әлі күнге дейін сақтап тұр. Жиһаздары, ыдыс-аяқтары сол күйінде. Бұл үйде атам кіші баласы Тезекбаймен, яғни менің әкеммен бірге тұрған, – деді Салтанат Жамбылова.
Расында мұнда әл-әзірде ғана мәжіліс болған сияқты. Ескі шифонердегі ішік, бөрік, диванға сүйеулі тұрған таяқ. – Таяқты 1937 жылы Грузияға Шота Руставелидің «Жолбарыс терісін жамылған батыр» поэмасының 750 жылдығына барғанда әдеби хатшысы Тайыр Жароков сыйлапты, – деді таныстырушы.
– Соғыс кезінде Мәскеудің Үлкен театры Алматыға қоныс аударғаны белгілі. Сол кезде балерина Г.Уланова, режиссер С.Эйзенштейн сәлем бере келіп, сыйлаған самаурын да осында. Үкімет бекіткен әдеби хатшы, дәрігер, аспаз да осында бірге тұрған.
Бұл үй 1947 жылы музейге айналған. 1996 жылы оған жанамалай бөлмелер қосылып, мәжіліс залы салынды. Онда ұстазы Сүйінбайға, 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілісіне, ақынның шығармашылығына арналған бұрыштар бар. Музейде ақынға көзі тірісінде сыйға тартылған, қайтыс болғаннан кейін салынған картиналар мол. Тарихи фотосуреттердің де қоры әжептәуір. Бүгінге аңыз боп жеткен Жамбылдың қызыл жолбарысы да қылқалам шеберлерінің қиялынан қағазға түсіпті.
Ақын жырының киесі – қызыл жолбарыс атпен жүрсе, ізіне еріп, көлікке мінсе, төбесінен бұлт болып ілеседі екен. Жыр алыбы көз жұмарының алдында Алатау жақты нұсқап, босағасында тұрған жолбарысының «күшәйт-күшәйттап» шақырғанына қарамай, тау асып кеткенін айтыпты.
– Біз Жамбылдың ұрпақтары атамыздың әдеби хатшылары – Тайыр Жароков, Қалқаман Әбдіқадыров, Ғали Орманов, Қасым Тоғызақов, Қапан Сатыбалдинге басымызды иіп алғыс айтамыз. Мына бұрыштың осы кісілердің шығармашылығына арналғаны да содан. Егер әдеби хатшылары болмағанда, ақын мұрасы осы күнге жетер ме еді? – деді Салтанат Жамбылова.
Жүз жасаған ақынның мәңгілік мекенінен, тұрған үйінен іштей ізгі тілек тілеп аттандық.
Гүлжазира ЖАЛҒАСОВА,
«Сыр бойы»
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
