Вьетнам соғысы туралы не білеміз? Бұл – АҚШ және Кеңес Одағының тарихы мен мәдениетінде елеулі із қалдырған XX ғасырдың екінші бөлігінің ең ірі соғыстарының бірі. Бастапқы кезде Оңтүстік Вьетнамда азаматтық қақтығыстан басталып, көптеген жылдарға созылып, соғысқа тек қана солтүстік Вьетнам емес, Қытай мен КСРО, АҚШ пен СЕАТО ұйымы араласуға мәжбүр болды. Сол кезде Лаос пен Камбоджада болып жатқан азаматтық соғыстармен шиеленісіп, Оңтүстік Шығыс Азия аймағындағы 1950-жылдардың соңынан 1975 жылға дейін болған әскери қақтығыстар жалпылай екінші Үнді-Қытай соғысы атымен белгілі болды. Ал сол соғысқа қатысқан қазақ бар десе, сенер ме едіңіз? Ондай адам бар. Вьетнам соғысына қатысқан жалғыз қазақ және қазақстандық азамат Қармақшы ауданында тұрады.
Иса Бисенов Қармақшы ауданының Ақжар кеңшарында 1942 жылдың 5 ақпанында дүниеге келген. Әкесі Сақтағанов Бисен – мұғалім, анасы Сақтағанова Бибігүл шаруашылықпен айналысқан. 1960 жылы Қызылордадағы медицина училищесіне түсіп, 1964 жылы диплом алып, фельдшер болған. Сол жылы Әлия апайымызбен шаңырақ көтерген. 1966 жылы Ленинград әскери округінің қолбасшысы Иса Бисеновті шақырып алып, одақтас елге баратынын айтқан. Кеңес өкіметі Вьетнам соғысына қолдау білдіру мақсатында бір полк әскер жібергелі отыр екен. Полкте орыстар, беларустар, латыштар, украиндықтар, бір өзбек және жалғыз қазақ Иса Бисеновтің бары да айтылады. Міндеті – Оңтүстік Вьетнамды АҚШ қарулы күштерінен қорғау. Әскери тапсырма талқыланбайды, орындалады. Айтылды, бітті. Содан бұларды алты ай дайындықтан өткізеді. Сонан соң үстеріне қарапайым азаматтық киім беріп, қалталарына дипломаттық төлқұжат салып, Вьетнамға аттандырады. Барлығын әскери киіммен, сән-салтанатымен апаруға мүмкіндік жоқ. Қауіптің сұрқы сұмдық. Сондықтан Кеңес әскерінің басшылығы осындай қадамға барады.
– Біз ракеталық атқыштар полкі құрамында болдық. Америкалық ұшақтар қаз-қатар тұрып шабуылдайды екен. Төбеден төніп келгенде дүниенің бәрін жалмап жіберетіндей әсер қалдыратыны бар. Сондықтан оларды жерден ракетамен атып құлатуды мақұл көрген. Бастапқыда ойымыз іске асты. Іркес-тіркес келе жатқан жау ұшақтарын жерден бір ғана ракетамен атып құлатуға мүмкіндік болды. Солай жасадық та. Кейіннен олар да соғыс тәсілін меңгере бастады. Бұрынғыдай бірігіп ұшпайтын болды. Енді бір-бірден шабуыл жасайды. Бұл кезде бір ракета бір ұшаққа тиесілі еді. Онда да біздің атқыштар полкі жау ұшақтарын аттап бастырмайтын. Соғыс дегеннің өзі ойын ғой. Америкалықтар да ойынның әдісін тез меңгеріп алды. Ұшақты нысанаға алып, ракетаны аспанға жібере саласың. Осы сәтте көкте келе жатқан ұшақ бірден жерге қарай құлдилап кетеді. Ракета адасып қалады. Осындай сәттер жиі қайталанып, біраз мазамызды алды. Сонан соң басшылық бір ұшаққа екі ракета шығындауға рұқсат берді. Ұшақ бірінші ракетадан қашып құтылғанмен, екіншісіне тап келетін. Міне, шырағым, осындай соғыстың сойын көрдік, – дейді Иса Бисенов ақсақал.
Иә, ол – Вьетнам соғысына қатысқан жалғыз қазақ. Қанды оқиғаның қақ ортасында болды. Сондай қан қасаптан аман шығып, елге оралды. Еңбек етті. Вьетнам соғысының ардагері Қармақшы ауданына қарасты Қуаңдария ауылындағы ауруханада 32 жыл бойы басшылық еткен. Қазіргідей бірнеше қабатты еңселі ғимарат болмаса да, ауыл ортасындағы бұл мекеме алыстан көзге түседі екен. Басы ауырып, балтыры сыздаған адам осы жерден жанына шипа табатын болған. Екі мыңдай халқы бар шағын ауылдың дәрігері Қызылдың қойнауындағы малшы ауылдарды да аралап, жүздеген шақырым жол жүріп, шопандар денсаулығын бақылайды. Ауылдың ақкөңіл адамдары Бисеновтен асқан білгір дәрігер бар дегенге сенбеген дейді сол кезде. Кәріліктің кесірінен жиі ауырып қалатын ата-әжелердің өзі оның «ертең құлан-таза жазылып кетесіз» деген бір ауыз сөзінен қуат алыпты деседі. Көңіл сұрай келгендер де: «Иса доғдыр біліп айтады, көп ұзамай сауығып кетеді екенсіз», деп тарқасатын болған. Халықтың осыншалықты ықыласына бөлену үшін қаншалықты тер төгу, еңбек ету керектігін сол құрметке ие болғандар ғана білетін шығар. Ақ халатына дақ жұқтырмай, ауылдық аурухананы ұзақ жылдар бойы басқарған дәрігердің өмір жолы соғыстан кейін осылай өрбіді.
– Сұрапыл соғыста жинаған тәжірибем кейінгі еңбек жолымда іске жарады. Ауыр науқастың шалғайдағы ауылдан аудан орталығындағы мамандарға аман жеткізілуі алғашқы көмектің сауатты көрсетілуіне байланысты. Бірде Қызылқұмдағы жайлаудың бірінде қолын трактор шайнаған жігіттің өмірін құтқарып қалуға тура келді. Аудан орталығына жеткенше қанды тоқтату керек. Бірақ қысқышты 2 сағаттан артық байлауға болмайды. Осындайда әскердегі қанды оқиғаларда қолданылған әдістерді пайдаландым. Зардап шегушінің майда тамырларын байлап, санитарлық авиацияға тапсырдым, – дейді Иса атамыз.
2013 жылдың сәуір айының басында Қызылордаға Вьетнамның Қазақстандағы Төтенше және өкілетті елшісі Нгуен Ван Хоа іссапармен келген болатын. Осы іссапар барысында Нгуен Ван Хоа облыс әкімінің қабылдауында болып, Қазақстан бойынша Вьетнам соғыс қимылының қатысушысы, соғыс ардагері, жерлесіміз Иса Бисеновке Вьетнам Социалистік Республикасының Президенті мен елшіліктің сыйлығын табыстаған-ды. Кейін елшіліктен арнайы шақыру алды. Иса Бисенов зайыбымен Вьетнам еліне барып, Президенті Труонг Тан Санктың қабылдауында болып, елдің бүгінгі тыныс-тіршілігімен танысып келді. Премьер-министрінің қолы қойылған «Құрмет грамотасы» мен «Достық» медалінің иегері. Сондағы «Құрмет кітабына» есімі таңбаланған қазақ.
Тарих көші кейін қалып барады. Адамзаттың өткен өмірі ұмыт қалмай бүгінгі және болашақ ұрпақ зердесіне сақталуы тиіс. Бүгінде Иса Бисеновты Қармақшы тұрғындары жақсы біледі. Аудан орталығындағы тарихи-өлкетану музейінің экспозициялық залында Иса Бисенов туралы мәліметтер көрсетілген және музей қорында суреттері, медальдары мен марапат құжаттары сақталуда.
Баршагүл САХИЕВА,
Қармақшы аудандық тарихи-өлкетану музейінің экскурсоводы.
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
