«Айка»:
адамзат арпалысы
Самал Есләмоваға Канн кинофестивалінің жүлдесін бұйыртқан «Айка» – Қызылордада. Аяқталмаған өндірістік нұсқасымен-ақ жеңімпаз атанған «Айканың» елге өзінен бұрын атағы жетті. Киноны көрдік, көңілге көп ой түйдік. Самал «Ең үздік әйел рөлі» атағын алса, алғандай екен.
Фильмде бір ұлттың емес, адамзаттың арпалысы бар. Самалдың жарқ еткен отты жанарындағы мұң мен тазалық фильм басталғаннан-ақ жандүниеңді дір еткізеді. Жат жерде жалданып ғұмыр кешкен қырғыз қызының жанталас ғұмыры бар әр минутты ол шынайы сомдаған.
Режиссер Сергей Дворцевой кино түсіру үшін Мәскеуге жұмыс іздеп барған қырғыз әйелдері туралы ақпаратты негізге алыпты. Статистикаға сенсек, бұл қалада 250-ден астам ана өмір ауыртпалығын жеңе алмай, сәбиін перзентханаға тастап кеткен. «Айка» – қорғансыз бен оны қанаушы таптың арасындағы арпалыс, әйелді бірде әрі, бірде бері итеріп, әбден сілкілеген өмір туралы. Иті мен мысығының үстінен шыбын ұшырмай, күшіктеріне дейін қаңғытпайтын қала тұрғындарының адамға көз қиығын да салмауы, «күл болмасаң, бүл бол» деген көзқарасы бүкіл әлемде бар жағдай. Фильмде бір тарапта – мысық, күшіктің қамын ойлап шыр-пыры шыққан байшыкештер, бір тарапта сәбиінен қашқан қорғансыз әйел бейнеленген. Бұл – адамдық қасиеттен алыстаған, тасбауыр, шарасыздың шырылын естігісі келмейтін бүгінгі қоғам бейнесі. Айканың әйел мен ер аралас тұратын лас хостельде қызғалдақты жек көретіні, ветеринариялық орталықтағы еден жуушы бірер күнге жұмысын тапсырғанда қуанған сәті, қар үстінен мұз теруі, баласын босанған күннің ертесіне құс тазалайтын жұмысына асығып, қашып кетуі – тірі жанның жанталасы. Бұл – бұрын өтіп кеткен жағдай емес, біздің заман, бүгінгі өмір. Сырттай салтанатты, сәнді қаланың сыры.
Фильмде есіңнен кетпейтіні Айканың таза әрі мұңды көзі деп едік қой. Басты кейіпкер 6 жыл бойы түсірілген фильм үшін аз еңбек сіңірмепті. Айка образы үшін Қырғызстанда бірнеше ай тұрып көрген. Фильмнің көп картинасы Мәскеудің аяқты қаритын қары мен суық жаңбырында түсірілген.
Самал Есләмова қазір – 35 жаста. Петропавлда дүниеге келіп, 19 жасында алғаш рет Сергей Дворцевойдың «Тюльпанына» түскен. Режиссер психологиялық ауыр фильм «Айкадағы» басты рольге бірден Самалды бекіту туралы ойлағанын айтыпты. Өйткені актриса әр сәтті сезініп ойнамаса, көрерменді сендіру мүмкін емес. Ал ол қазақ қызының қабілетіне, нәзік те ұяң болмысының астарындағы шыдамды, қайсар мінезіне сенген. Қыстың ақ қар, көк мұзына қарамай жанкешті еңбек етудің нәтижесі белгілі. Самалға бұл роль әлемге әйгілі Канн кинофестивалінің жүлдесін ала келді. Ал «Айка» «Оскар» сыйлығына үміткер тоғыз фильмнің қатарына енді.
Бұл фильм соңғы уақытта тек комедияға бейімделген көрермен санасына ауыр соққы екені рас. Кинотеатрдан бұрынғыдай не болса соған күле бермей, көргеніңнің бүгінгі қоғам екеніне сене алмай, есеңгіреп шығасың. Бірақ, бір қызығы, біз барған күні залда төрт-ақ адам болды. Көрерменнің аз болуын «Айканың» күніне тек бір рет, түстен кейінгі жұмыс уақытына қойылуынан болар дедік. Әйтпесе, әншілердің комедия киносы, фэнтези-қияли фильмдері шықса, бос орын таппайтын залда 4 адамның отыруы қызық көрінді. Әлде бұл көрерменнің талғамы мен таңдауы тек комедия жанрындағы фильмдерге түсетінінің белгісі ме? Өткен жылы «Әміре» фильміне барғанымызда да, көрерменді саусақпан санап алғанбыз…
Олар түсіре алмайды,
не біз көрмейміз
Бізде киноға қатысты сөз қозғалса, қалайда бір сын айтылады. «Неге орыстар секілді түсірмейді», «мына тұрған өзбек пен қырғыз сияқты да фильм жасау қолымыздан келмейді» деп әлдекімді кінәлаймыз да жүреміз. Шындығында, олар жақсы кино түсірмейді не біз өзіміздің киноны көрмейміз. Жуырда «Қазақфильмге» байланысты сын айтқан вайнер жігіттің сөзінен кейін қазақ фильмдері туралы жиі сөз қозғалды. Бұған қатысты кинорежиссер, драматург Сатыбалды Нарымбетов былай деген еді: «Вайнер жігіт» «Қазақфильмнің» соңғы туындыларын көрмесе, оған кім кінәлі? Бармаған, көрмеген өзі кінәлі! Біздің жас режиссерлеріміз халықаралық кинофестивальдардан абыройлы жүлделер әкеліп жатқандарынан бейхабар болса, тағы да осы «вайнер» жігіттің өзі кінәлі».
Саралап көрсек, сөзінің жаны бар. Былтыр қазақ киносына 50-ге жуық фильм қосылса, оның 13-і «Қазақфильм» киностудиясына тиесілі. Қалғаны жеке киностудияларда дайындалған, сапасыз, мағынасыз фильмдердің көбі де сонда. Ал көпшілік мұның бәрін «Қазақфильм» түсірген деп ойлайды. Айталық, сіз соңғы уақытта тарихқа, тарихи тұлғаларға қатысты «Қазақфильмнің» қандай фильмдерін көрдіңіз?
Өткен жылы бұл киностудия «Қазақ хандығы. Алтын тақ» (реж. Р.Әбдіраш) және «Елбасы жолы. Астана» (реж. А.Сатаев) тарихи картиналарын, «Шыңырау» философиялық драмасын (реж. Жәнібек Жетіруов), «Шырақшы» драмасын (реж. Ермек Тұрсынов), «Аруақ» моно-фильмін (реж. Қуат Ахметов), «Балуан Шолақ» биографиялық фильмін (реж. Нұргелді Садығұлов), «Қыз бен теңіз» әлеуметтік драмасын (реж. А.Заиров пен М.Мамырбеков), «Саташ» вестернін (реж. Төлеген Байтөкенов), «Түн құдайы» фантастикалық фильмін (реж. Әділхан Ержанов), «Тренинг личностного роста» драмасын (реж. Фархат Шарипов), «Талан» тарихи фильмін (реж. Болат Қалымбетов), «Өзен» драмасын (реж. Эмор Байғазин), Қазақстан-Қытай бірлескен киножобасы «Композитор» фильмдерін түсірген. Балаларға арналған «Мұзбалақ» пен «Күлтегін» мультфильмдері жарыққа шыққан.
Тарихи тұлғалардың образы қалыптаса бастады. Айталық, өткен жылы «Тар заман», «Кейкі мерген» атты екі бірдей сериал ұлттық арнада көрермен назарына ұсынылды.
Біз осылардың қайсысына назар салып, балалар мен қатарластарымызға көруге кеңес бердік? «Бизнес по-казахский в Америке», «Ұлы дала комедиясы», «Брат или брак» комедиялары шықса, бала-шағасын ертіп, бармай қоймайтын ата-аналар мен жастар тарихи фильмді неге қарамайды?
Тақырыптың тоқетері. Біздегі киноның мәселесі кітап оқу жағдайына ұқсас. Екеуі де «мидың қорегі». Кітаптың пайдасын білсе де, оқуға ерінетіндер көп. Дәл солай, тарихи, мағыналы фильмге қарағанда, миға ауырлық салмай, күліп отыратын комедия көруге қолайлы. «Ойланайық» емес, «ойна да күл» деген ұстанымдамыз. Ендеше, «Тар заман», «Кейкі мергенді» көрмей тұрып, қазақ киносына жапатармағай сын айту орынсыз.
Қазақ актрисалары әлемге әйгілі, халықаралық Канн кинофестивалінің жүлдесін күнде алып жүрген жоқ. «Айка» – бүгінгі күннің шындығы. Бұл фильмге бүкіл әлем назарын аударып жатқанда, біздің жастар неге көрмейді?
Айдана ЖҰМАДИНОВА,
«Сыр бойы».
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
