Халқымызда тектілік ұғымы тереңде жатыр. «Тектіден текті туады, тектілік тұқым қуады» деп бекерге айтылмаса керек. Текті зерттеу Еуропа елдерінде ХІХ ғасырда ғана қолға алынса, біздің халқымыздың тәжірибесінде бұрыннан бар.Ата-бабамыз айтқандай.
Жеті атасын білген ұл,
Жеті жұрттың қамын жер.
Өзін ғана білген ұл,
Құлағы мен жағын жер.
Халық арасында «Тектілік жеті атадан бастау алады» деген керемет қанатты сөз бар. Жеті атадан қыз алыспау сонау ғасырларда Тәуке ханның «Жеті жарғысында» жазылған. Текті бабаларымыз ненің дұрыс, ненің бұрыс екенін жақсы білген. Болашақ ұрпағы бойына жақсы қасиетті жиып жетілсін деген ниетпен текті жерден қыз алысқан. Ал қазіргі кезде бұл дәстүріміз ұмыт қалғандай. Себебі жастар болашақ жарын өзі таңдайды. Соңғы кезде сүйгеніне тұрмысқа шығу жайлы ұсынысты өзгелерден ерекше етіп өткізу сәнге айналды. Жігіттеріміздің қыздың алдында тізерлеп, «Менің өмірлік жарым болшы» дегенін әлеуметтік желіден көріп жүрміз. Шетелге еліктейміз деп бабалар салған сара жолдан «сырғып» бара жатқанымыз жастарды ойландырмайды. Олардың осы іс-әрекетін «тәйт» деуге тиісті үлкендердің өзі мақұлдап отырған соң не өкпе айтарсың? Хош делік. Бірақ бір-біріне сондай ыстық сезімін білдірген жастардың көп ұзамай жолы екіге айырылып кетеді. Тіпті әр баласын әр некедегі күйеуінен туып, өз ұрпағының тегінен айырылуына «үлес» қосатын аналарға не деуге болады?
Бүгінде орыстардың айтып жүрген родология ғылымы, біздің әу баста мыңжылдық тәжірибемізден өткен тектілік ұғымына ұқсайды. Ресей ғалымдарының айтуынша, адамның психологиялық-физиологиялық ерекшеліктері, әдет-қылықтары, дүниетаным мен ойлау жүйесі тұқым қуалау арқылы беріледі. Сонымен қатар, ата-бабасының бойындағы ерекше қасиеттердің ұрпағына даритынын да білеміз. Мәселен, арғы аталарында әулиелік, көріпкелдік қасиет болса, ол ұрпағына беріледі. Сынықшылық, ақындық, ұсталық, етікшілік, сал-серілік сияқты ерекшеліктер де солай жеті атадан қонатын қасиет.
Қазақта «қандағы қасірет» деген және бір түсінік бар. Француз ғалымы, психотерапевт Анн Шутценбергер «Ата-баба синдромы» деген кітабында әке-шешесінің өмірінде орын алған күйзелістер мен оқиғалар ұрпағының басында қайталанатынын зерттеген. Кезінде ақын Артюр Рэмбо осы генмен берілетін отбасылық мәселелермен зардап шеккен көрінеді. Оның 6 жасында әкесі отбасын тастап кетеді. Одан 100 жыл кейін шегінетін болсақ, бабасы да әкесін осы жасқа толғанда қалдырып кеткен екен. Осылайша, бұл әулетте, ер азаматтардың тастап кетуі не қайтыс болуы ұрпақтан ұрпаққа берілгенін айтады. Алысқа бармай-ақ, айналамыздағы адамдардың өмірінен де мысал келтіруге болады. Мысалы, өзім жақын танитын отбасының әкесі мүшел жасқа аяқ басқан уақытта көлік апатынан көз жұмса, арада біршама жыл салып, дәл сол күні баласы да дүние салды. Тағы бір отбасында суицидтің орын алуын, қандықол қылмыскер шығуын, әжелеріміз сол әулеттің әкесі кезінде өзіне қол жұмсағанын не ұры-қары болғанымен байланыстырып отыратын. Міне, бүгінгі психологтардың айтып жүрген пәлсапасының сыры осында жатыр. Ата-бабасының жасаған қателіктері жеті ұрпағына берілмес үшін, ең алдымен, әр адам өзінің тегін білуі тиіс. Себебі, балаңыз сіз үшін зардап шекпеуі керек. Қазақта «жақсы әке баласына қырық жыл азық» деген сөз осындайда айтылса керек. Егер әке-шешесі біреудің ала жібін аттамай, ешкімге зәбір көрсетпей адал өмір сүрсе, кейін оның ұрпағы ауру-сырқау мен түрлі қауіп-қатерден аман болады. Кейбір отбасында ұл бала тұрақтамаса, не балалары ұрпақ сүйе алмаса, оның да түп төркіні осы генде жатқанын ғалымдар растап отыр. Мұндайда қазекем, «кесірің балаңа тимесін» деп, тура жолдан тайқымай, адал іс жасауды үнемі еске салып отырған.
Ғалымдардың пайымдауынша, адам егер де өзінің тегіне талдау жасап және қарсы әрекет етіп, ең бірінші психологиялық тұрғыда дайындық жасаса, қанмен келетін «кеселдерге» қарсы тұруға болады. Кей адамдар, текпен келетін түрлі белгілердің түпкі мәнін түсінбей, кінәні өзінен іздеуі мүмкін. Алайда, «тамырына» үңілер болса, көп сұрақтың шешімін табар еді.
Әңгіменің түйіні, ұрпағыңыздың алдындағы жауапкершілікті сезіне отырып, немере-шөбереге тек жақсы қасиеттеріңіз бен сауапты істеріңізді қалдырып кетуді ойлаған жөн болар.
Айсәуле ҚАРАПАЕВА.
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
