Еңбек ардагері, Қазақстан Журналистер одағының мүшесі, Жаңақорған ауданының құрметті азаматы Кәрім Жұмабайұлы туралы жүректен шыққан толғамды ойларымды бөліскім келеді.
Ол білім мен өнерге деген ерекше құштарлығын ерте жастан-ақ байқатады. Сол кездегі дәстүр бойынша 8-10 жастағы балалар бірінші сыныпқа баратын болса, әкем бес жасында мектеп табалдырығын аттаған екен. Бұл жағдай көз алдыма «Алты жасар Алпамыс мектепке барады» атты танымал киносюжетті елестетеді. Кейде осы фильмді көрген сайын әкемнің мектепке барған сәтін көз алдымнан өткіземін.
Әкемнің өзі бұл жайында былай деп еске алатын: «Менің бірінші сыныпқа қабылдануымның өзі күтпеген жағдай болды. Есімде болса, тамыз айының жиырма бестері еді. Ауыл балаларымен бірге мектепке бардым. Шеттеу тұрғанмын. Маған көзі түскен мектеп директоры аты-жөнімді және не үшін келгенімді сұрады. Мен оқығым келетінін айттым. Сонда ол: «Олай болса, құжаттарыңды жина» деді.
Ертеректе «Төменарықта» теміржолға жақын орналасқан төртжылдық мектеп болды. Сол жерде сауат ашты.
Одан кейін жетіжылдық мектепті бітірген соң, әкем Шиелі кентіндегі интернатта жатып білімін жалғастырады. Мектептен тыс уақытта анасына қолғабыс болу оның басты міндеттерінің бірі екенін жақсы түсінеді. Бірақ ол кезде күнделікті Шиеліге қатынау мүмкін емес еді. Сондықтан ол жолаушылар пойызымен, кейде жүк пойызымен ауылға қатынап тұрады.
Осылайша, туған ауылында «Неге 10 жылдық мектеп ашылмасқа?» деген ой оның санасын билейді. Нәтижесінде үкімет төрағасы Бейсембаевқа өтініш хат жолдайды. Әкем сегізінші сынып оқушысы-тұғын.
Бұл оқиғаны әрдайым ерекше қызығушылықпен баяндап беретін: «Бір күні мектеп директоры Әбіласан Әшірбеков мені шақырып жатыр деді. Бардым. Ол күлімсіреп отыр екен. Мені көре сала қабағын түйіп: «Сен Бейсембаевқа хат жазып па едің?» деді. Не айтарымды білмей, қатты қобалжып, тілім байланып қалды. Сонда ол қайта сұрады: «Үкімет басшысына хат жаздың ба?». Мен «Иә!» дедім. Ол: «Оған не себеп болды? Әлде біздің мектеп ұнамай ма?». Мен: «Жоқ, жоқ! Ұн-а-а-й-ды! Ауылда анам жалғыз. Сабақтан тыс уақытта анама үй шаруасына көмектескім келеді. Сондықтан ауылда онжылдық мектеп ашылса дегенім ғой!». Сонда директор: «Онда құтты болсын! «Төменарықтағы» мектепте тоғызыншы сынып ашылсын деген нұсқаулық келіп түсті. Егер тоғыз оқушы жиналса, ауылыңда сынып ашылып, оқуыңды сонда жалғастыруға болады» деді. Тоғызыншы сынып ашылды, бірақ оныншы сыныпқа оқушы саны жеткіліксіз болғандықтан, мектепті Жаңақорған кентінде аяқтадым. Дегенмен, ауылдағы қазақ-орыс мектебінің ашылуына аз да болса үлесімді қостым деп ойлаймын».
Коммунистік жүйенің мызғымай тұрған кезінде үкімет басшысына хат жазу үшін адамға ең алдымен батылдық, екіншіден жазу қабілеті қажет еді.
Мектеп қабырғасында жүрген кезінен қаламгерлік қырын көрсете бастаған әкемнің өлеңдері мен мақалалары республикалық «Қазақстан пионері» мен жергілікті «Екпінді» («Жаңақорған тынысы») газетінде үзбей жарық көріп тұрды.
Оныншы сыныпта оқып жүргенде оның қатарластарының көпшілігі зоотехник, агроном болуды көздеп, ауданның дамуына өз үлесін қосуды жоспарлады. Әкем өз қатарластарынан қалыс қалмады. Туған жерді гүлдендіруде аса маңызды мамандықты таңдады. Ол – гидротехник мамандығы еді. Оның басты мақсаты – Сыр мен Қаратау аралығындағы иесіз жатқан жерлерді суландырып, құнарлы далаға айналдыру болатын.
Осы мақсатпен ол ауыл шаруашылығы институтына құжат тапсырғанымен, оқуға түсудің сәті болмады. Намысшыл азамат ауылда қарап жата алмады. Ол бірден аудандық әскери комиссариатқа барып, әскерге шақыруды өтінеді.
1954 жылы күзгі шақырумен Башқұртстанның Белебей қаласында сержанттар дайындайтын полктік мектептің артиллериялық бақылаушылар дайындайтын бөлімінің курсанты болып аттанады. Бір жылға жетпей артиллериялық бақылаушы мамандығын алып, әскери бөлімдерге таратылады.
Әкем әскер қатарында жүрген кезінде болған бір қызықты оқиғаны әрдайым ерекше әсермен айтып беретін. Оқиға былай өрбіген екен: сарбаздар кезекшілік бойынша полктің артиллериялық қару-жарақтары сақталатын қоймаға күзетте тұрады. Әскери тәртіп өте қатаң. Түнде көз ілмей күзету міндетті. Стратегиялық маңызы бар нысанға ешкімді жолатпау – басты талап. Адамдар терең ұйқыға кеткен таңғы сағат төрт шамасында стратегиялық нысанда белгісіз біреудің жүрісі байқалады. Қараңғы болғандықтан оның кім екені көрінбейді. Қарауылда тұрған сарбаз: «Тоқта! Бұл кім?» деп дауыстайды. Әлгі адам: «Майор Петров» (ол кезде Петров деген полк командирінің азық-түлікпен қамтамасыз ету жөніндегі орынбасары екен) деп жауап береді. Сарбаз: «Онда құпия сөзді айтыңыз!». Әлгі адам: «Бұл майор Петров. Сарбаз, өз орныңызға қайтыңыз!». Сарбаз: «Жоқ. Тоқтаңыз! Әйтпесе оқ атамын!». Сарбаздың айтқанынан қайтпайтынын түсінген белгісіз адам кері шегініп, көзден ғайып болады. Ертесіне полк командирінің шұғыл шақыртқаны туралы бұйрық келеді. Командир түнде болған оқиғаны естіп, әскери қызметіндегі қырағылығы үшін сарбазға 10 күндік қысқа мерзімді демалыс береді.
Әскерден келгеннен кейін әкем Қызылорда педагогикалық институтында орыс тілі мен әдебиеті пәні бойынша жоғары білім алып, «Төменарықтағы» «Горняк» орыс орта мектебінде еңбек жолын бастайды. Көп ұзамай директордың тәрбие ісі жөніндегі орынбасары, кейін мектеп директоры болып тағайындалады. Кейін ол аудандық партия комитетінің үгіт-насихат бөліміне нұсқаушы болады. Әкем бұл қызметті ауылда жүріп атқарады. Анығын айтқанда, басшылар қызмет ұсынғанда ол ауданға барып жұмыс істемейтінін бірден айтады. Нәтижесінде бөлім басшылары әкем зейнетке шыққанға дейін аудандық партия комитетінің үгіт-насихат бөлімін ауылда ашады.
Зейнетке шыққаннан кейін балалық арманына қайта оралып, қаламын қолына алып, республикалық және облыстық газеттерге өз ой-толғамдарын жариялап, тұрақты мақалалар жазып тұрды. Сондай-ақ ұстаздарға арналған бірнеше мерзімді басылымның тізгінін ұстады.
Адамгершілік қасиеттерін бойына сіңіріп, елге адал қызмет етуді өсиет еткен әкемнің шаңырағынан Ләззат, Жаннат, Гүлшат, Ғалымжан, Бауыржан, Мейіржан, Ақмарал есімді ұл-қыздары өсіп-өніп, әрқайсысы бір-бір әулеттің тірегіне айналып, әке көрсеткен тура жолдан ауытқымай келеді.
«Алланың маған берген қабілет-қарымымен елге азды-көпті еңбек сіңірдім. Ең бастысы – саналы ұрпақ өсіріп, олардың бойына адамдықтың, адалдықтың дәнін септім. Ендігі ұрпақтың сапасы сендердің мойындарыңда» дейтін. Бұл сөздер біз үшін өмірлік қағидаға айналды.
Әкемнің бізге қалдырған өнегесі – осы!
Қайрат ЖҰМАБАЕВ.
Астана қаласы
