Еліміздің мерекелер тізіміне қайта еніп, атаулы күнге айналған ұлттық мейрам – Республика күні егемендік алған сәттерді еске түсіріп қана қоймай, сол кездің қадірін түсінуге, бүгінгі тәуелсіздікті бағалауға үндейді. 1990 жылы 25 қазанда «Қазақ КСР-нің мемлекеттік егемендігі туралы» декларация қабылданды. Бұл Қазақстанның тәуелсіздік алуына жол ашқан ең маңызды құжат болатын.
Алғаш рет ел аумағының тұтастығы, халқымыздың мәдениетін, дәстүрін, тілін қайта түлету, ұлттық болмысымызды қалыптастыру секілді қағидаттар бекіді. Елдің береке-бірлігін нығайтып, тәуелсіздігімізді сақтау жолында басталған алғашқы қадам туралы Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев: «Енді бұл мейрамды күллі ел болып жаңа мазмұнда атап өтетін боламыз. Қайта жаңғырған Республика күні – бұл халқымыздың рухын көтеріп, елдігімізді нығайта түсетін аса маңызды тарихи қадам» деген еді.
Елдігімізді қуаттап, халқымыздың ауызбірлігін арттыру – қоғам үшін қашанда басты іс. «Бірліксіз тірлік оңбас» деген. Адам баласы қоғам сөзін тумысынан көп естиді. Өйткені, өзінің сол қоғамның бір бөлшегі екенін түсінеді. Адамның жалғыз ғұмыр кешуі тіпті мүмкін емес. Бұл – табиғатына жат құбылыс. Ата-анадан туып, бауыр, ағайын-туыс, көрші-көлеммен өмір сүру, үйленіп, шаңырақ көтеру, ұрпақ өсіріп-өрбіту – мұның барлығы қоғамды дамытатын ортақ құндылықтар. Қазақ халқында «Жалғыздық Аллаға ғана жарасқан» деген даналық сөз қалған.
Расында, жалғыздық Алланың ұлылығына тән болса, ал адам баласының қоғамдасып тіршілік етуі Жаратқанның шексіз құдіретін баян етеді. Адам баласы әрдайым жүйеленген тәртіпке бағынышты. Сонысымен ғана адами қалпын сақтап, адамизатқа игілікті іс қалдырады. Құранда Алла Тағала былай дейді: «Әй, адам баласы! Күмәнсіз сендерді бір ер, бір әйелден жараттық. Сондай-ақ бір-біріңмен танысып-білісу үшін сендерді ұлт-ұлтқа, ру-руға бөлдік. Расында, Алланың құзырында ең ардақтыларың тақуалықта ең жақсы болғандарың. Шүбәсіз Алла толық білуші, әр нәрседен хабардар болушы» («Хұжұрат» сүресі, 13-аят).
Құран – Құдай сөзі. «Әй, адам баласы!» деп басталатын бұл аятта Алла Тағала бізге өмір заңдылығын көрсетіп отыр. Адам жалғыз өмір сүре алмайды. Бір-бірін толықтыру, бір-бірінің қажеттілігіне болысу арқылы ғана жүйелі тәртіп орната алады. Мұндағы мүдде – ізгі қоғам қалыптастырып, бейбітшілік пен тыныштықта бірге ғұмыр кешу.
Ұлт-ұлтқа, ру-руға бөлінген адамзатты біріктіретін құндылық ізгіліктен тұрады. Ізгі қоғамды қалыптастыратын жандар – Алланың ең ардақты деп танылған тақуа құлдары. Тақуалық – Алладан шын қорқып, бұйырған әмірлерін ықыласпен орындау дегенді білдіреді. Жүрегінде зәредей жаманшылығы жоқ жандар ғана Отан алдында адал еңбек етіп, қоғамның тыныштығы үшін үлес қосады.
Дана халқымыз: «Құдайдан қорықпағаннан қорық» деп ескерту айтқан. Құдайдан қорқатын адам өзі өмір сүріп жатқан қоғамға жақсылықтың дәнегін егеді. Құдайдан қорықпағаннан қоғамға келетін зиян мен кез келген қауіптің бәрін күтуге болады. Қай қоғамның жақсылыққа бет түзеуі немесе жамандыққа жол ашуында әр адамның өзіндік қолтаңбасы қалады. Өйткені, жақсылы-жаманды қоғам қалыптастыратын ол – адамзат. «Төртеу түгел болса төбедегі келеді, алтау ала болса ауыздағы кетеді» деп бабаларымыз татулыққа, бірлікке, ынтымаққа әркез үндеп отырған. Қабылиса жыраудың:
– Бақ, қайда барасың?
– Елімен болған бірлігі,
Тағат, ғибадат тірлігі,
Ұйымшыл елге барамын, – деп келетін жыр жолдары да осыған дәлел.
Береке елдің бірлігінен басталады. «Қол жұмылмай, жылынбайды», «Ауыл болсаң, қауым бол», «Ынтымақ барда ырыздық бар» деген қанатты сөздердің тереңіне үңілсек, елдің берекесі оның ынтымағында, ішкі ауызбірлігінде тұрғанын байқау қиын емес.
Атақты Майқы бидің:
– Бетеге кетсе, бел қалар,
Бектер кетсе, ел қалар,
Берекең кетсе, нең қалар?» деген нақылы дәл бүгінгі таңда тіпті өміршең болып тұр.
Шынында елдің берекесі кетсе, не қалады?!
Ардақты Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) бір хадисінде: «Ақиқатында, адамдардың арасында жақсылықтың кілті әрі жамандықтың құлпы болып табылатындары бар. Және адамдардың арасында жамандықтың кілті әрі жақсылықтың құлпы болып табылатындары да бар. Алла жақсылықтың кілті қылған адамдарға Туба (Жәннаттағы ағаш) болсын әрі Алла жамандықтың кілті қылғандарға қасірет болсын!» деген екен. Жүрегінде иманы бар, Алладан шын қорқа білетін пенде жақсылықтың есігін ашып жүреді. Қоғамға қауіп төндіретін жамандықпен күреседі. Әрбір жасалған жақсы істер қоғамның іргетасын бекітеді. Сол сияқты әрбір жасалған жаманшылық та қоғамның ішін жегідей жейтін құрт іспетті.
Ислам дінінде бұйырылған әрбір істің мақсаты – қоғамдағы әділетсіздікке жол бермеу, адамдар арасындағы сүйіспеншілікті арттыру. Әр адамның қоғамда жасап жатқан еңбегі, қызметі, үйренген білімі мен тәлім-тәрбиесі – елдікті қалыптастыратын игі амалдар. Абай атамыз өзінің қара сөзінде: «Өзің үшін еңбек қылсаң, өзі үшін оттаған хайуанның бірі боласың, адамшылықтың қарызы үшін еңбек қылсаң, Алланың сүйген құлының бірі боласың» деп бір-ақ ауыз сөзбен көп нәрсені ұғындырып кеткен. Адамшылықтың қарызы дегеніміз – елдің іргесі нық болуына титтей болса да үлес тигізу. Егер адам өз нәпсісі мен соқа басының құлқы үшін жүрсе, өзі үшін оттаған хайуанның ар жақ, бер жағы боп қалатыны рас.
Құранның ізгі қоғам қалыптастыруға нұсқайтын тағы бір аятына тоқталсақ, онда былай дейді: «Расында, мүміндер – бір-біріне шынайы бауыр. Сондықтан (жүз шайысып, ат құйрығын кесіскен) бауырларыңның арасын жарастырыңдар. Және Алладан қорқыңдар. Мүмкін игілікке бөленерсіңдер» («Хұжұрат» сүресі, 10-аят). Аталған аят мүмін-мұсылмандардың бір-біріне туыс-бауыр екенін еске салады. Үмметтің бірлігі бауырластықты, туыстықты сезінумен сақталады. Демек, кісі өзіне қаламаған бар жамандықты өзінің туыс-бауырына да қаламауы керек. Аяттың жалғасында екі туыстың арасын бұзатын кез келген жамандықты дереу тоқтатып, араларын жарастырып жіберу мұсылмандық-туыстық ақы екені айтылады.
«Жалғыз ағаш орман болмас, жалғыз кірпіш қорған болмас» деген ата-бабаларымыз қоғам бірлігін әрқашан басты орынға қойған. Бақ пен береке қоғамның ізгілігінде екенін жете түсінген. Бірде алдына сәлем беріп, елді ынтымақтастыру жөнінде келген жас Төлеге Әнет бабамыз садақтың алты оғын біртіндеп сындырып, оны екі бүктеп он екі шыбық етіп ортасынан бір буады да:
– Міне, енді сындырып көрші, – дейді. Төле бірден бір буда шыбықты қалай сындырсын. Шыбықтарды Әнет бабаға қайтарып:
– Айып етпеңіз, бұл жұмбағыңызды түсінбедім, – депті. Сонда Әнет бабамыз мынадай өсиет айтыпты:
– Төлежан, ешқашан өзімшіл болма, көптің айтқанын тыңда. Көптің айтқанын тындасаң, көп те сенің айтқаныңды орындайды. Көп болсаңдар, сендердің белдеріңді ешкім сындыра алмайды. Ал әрқайсысың жеке-дара жүріп, ынтымақтарың жараспайтын болса, мына жеке шыбықтарды сындырған секілді әркім-ақ бірліктеріңді бұзып, берекелеріңді кетіреді.
Ілгерідегі жандар: «Адам ұйымшыл, мал үйіршіл» деп бекер айтпаса керек. Үлкенге құрмет, кішіге ізет көрсету және ұйымшыл болу сыйластықтан басталады. Егер бұл айтқандар болмаса, ел ішінен береке кетеді. Қоғамның дамуына әсерін беретін және бір құндылық – адамның көркем мінезді болуы. Дамыған елдердің басты құндылығы осында. Кісіге күлімдеу, құрмет көрсету, жәрдемін тигізу – мұның барлығы сол көркем мінезден туындайды. Ардақты Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) көркем мінезімен надандық құрсауындағы Мекке халқын мойындатып, оларға өнеге көрсете білді. Ол (с.ғ.с.) пайғамбарлық келгенге дейінгі қырық жыл өмірінде адамгершілік қасиеттің қоғамға әкелер пайдасын дәлелдеді. Ел арасында «шыншыл» деген мағынадағы «Мұхаммадул-әмин» лақап есімімен танылды. Тіпті Алла Елшісі (с.ғ.с.) сахабаларына: «Мен жер бетіне көркем мінезді кемеліне келтіру үшін жіберілдім» деген еді. Бір хадисінде: «Адамдардың ең жақсысы – адамдарға пайда әкелгендері» дейді. Бұл хадистің мәні терең, тәрбиесі мол. Адам болып туу – бір бақыт. Ең жақсы адам болып қалу – мың бақыт. Себебі, ондай адам алған білімімен, жиған байлығымен, бойындағы көркем мінезімен, қолындағы қызметімен адамдарға пайда тигізіп, ізгі қоғамның іргесін мықтайды. Енді бір хадисте: «Нағыз мұсылман – өзгелерге тілімен де, қолымен де зиян келтірмеген адам» деп сипатталады. Бір сөзбен айтсақ, нағыз мұсылман – қоғамның үлгі тұтар азаматы. Өйткені, ондай адам қоғамға тілімен, қолымен еш зиян бермейді. Сөзі мен ісі қоғамның игілігіне ғана пайда әкеледі.
Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының төрағасы, Бас мүфти Наурызбай қажы Тағанұлы: «Біздің халық алдындағы басты міндетіміз – жұртымызды жақсылыққа үндеп, жамандықтан тосу, ізгі қоғам құруға қадам жасау. Біз үшін қоғамның тұрақтылығы мен қауіпсіздігі маңызды» деп дін өкілдерінің мұрат-мақсатын белгілеп берген болатын.
«Илегеніміз – бір терінің пұшпағы» демекші, халыққа дін мен дәстүрді дұрыс насихаттау, ұлттық болмысымыз бен бірлігімізді қалыптастыру жолында Діни басқарманың Қызылорда облысы бойынша өкілдігі де айтарлықтай үлес қосып келеді. Өңірімізге қарасты қала, аудан-ауылдарымызда дін мен дәстүрді ұлықтайтын түрлі форматтағы шаралар жамағат арасында тұрақты ұйымдастырылуда. Мәселен, «Хадис – ғұрпымыз, сүннет – салтымыз» атты шаралар жастар арасында жиі өткізіледі. Дін мен дәстүр сабақтастығы жыл бойы дәріптеледі. «Бірлігі бекем жамағат» атты мешіт жамағатына арналған жұмыстар жүргізіледі. Дұрыс сенім қалыптастыру, көркем мінез иесі болу, қоғамға жақсылық жасау, жат әдеттерден алыс жүру сынды құндылықтар насихатталады. Бұдан бөлек, қоғамдағы әлсіз топтар да назарымыздан тыс қалған емес. «Тайқазан», «Мектепке жол», «Болашаққа үміт сыйла!» атты бастамалар аясында қайырымдылық шаралар жалғасын табуда. Әрине, мұның барлығы қоғамның игілігі мен халқымыздың береке-бірлігі үшін жасалып жатқан жұмыстар екені сөзсіз.
«Бірлігі кеткен ел жаман, егесіп өткен ер жаман» дейді Қаз дауысты Қазыбек би бабамыз. Айтса айтқандай, мұсылман баласы үнемі ізгі істің басы-қасынан табылуы керек. Сондықтан әрбір мұсылман үмметі елдің бірлігін нығайтып, татуластықты қалыптастыруға өзіндік ықпалын тигізуі қажет. Халқымыздың: «Отаны бірдің жүрегі бір, ал жүрегі бірдің тілегі бір» деуі де бекер сөз емес. Елдің өркендеуі үшін тілегіміз бен жүрегіміз бір болса, адамдар арасындағы татулық, бауырластық, туыстық артады.
Бірлігі бекіген, татулығы тұтасқан Қазақ елінің аспаны әрқашан ашық болғай. Ұлттық мейрамымыз – Республика күні құтты болсын! Еліміз аман, жұртымыз тыныш болсын, ағайын!
Дастан қажы ЖАНАСҰЛЫ,
Қызылорда облысының
бас имамы
