Бағалау – бақылауды қажет ететін үздіксіз жүйелі процесс. Бағалаудың мақсаты – науқастың жағдайы туралы толық ақпарат алу.
Толық бағалау үшін науқастың денсаулық жағдайы туралы деректерді жинау қажет.
Науқастың жағдайын бағалау – науқастың жеке тұлғасына оның физикалық жағдайына ғана емес, сонымен қатар психологиялық, эмоционалдық, әлеуметтік және рухани қажеттіліктерін ескере отырып анықтайтын біртұтас көзқарас. Өткізілген сауалнаманың сапасы мен алынған ақпарат мейірбикелік процестің кейінгі кезеңдерінің табыстылығын анықтайды. Бағалау деректері пациентпен сұхбаттан, дәрігер жазып алған науқастың ауру тарихынан, физикалық тексеруден, сондай-ақ отбасы мүшелерінен және басқа денсаулық сақтау мамандарынан жиналуы мүмкін.
Ақпарат жинауға қажетті сауалнама әдістері субъективті, объективті және бірін-бірі толықтыратын болуы мүмкін. Тексерудің субъективті әдісі – бұл сұхбаттасу, оның барысында мейірбике науқасты бағалауға қажетті өмірбаяндық деректерді, сондай-ақ оның әл-ауқаты туралы және адам сипаттайтын белгілі бір қажеттіліктер, реакциялар, сезімдер, бейімделу ерекшеліктері туралы ақпаратты біледі. Осылайша, бұл әңгіме барысында пациент субъективті ақпарат береді және оның денсаулығына байланысты проблемаларды бағалайды. Әңгімелесу кезінде алынған деректер мейірбике сөйлесіп жатқан адамның (науқастың, оның туыстарының) эмоциялары мен сезімдеріне байланысты.
Объективті тексеру науқасты қарауды, оның мимикасын, тыныс алуын, қалпын бақылауды, қан қысымын, температурасын, тамыр соғуын, тыныс алу жиілігін өлшеуді, терінің құрғауын анықтауды және т.б. кіреді. Дегенмен, көпшілігі оны дене температурасын, импульсті, қан қысымын, тыныс алу жиілігін өлшеумен шектеледі, бұл науқастың жағдайын бағалау үшін жеткіліксіз.
Субъективті тексеруде ақпарат көзі науқастың өзі де, оның отбасы мүшелері де, медицина қызметкерлері де болуы мүмкін. Отбасы ақпараттың негізгі көзі бола алады, әсіресе науқас жас бала немесе қарым-қатынас жасай алмайтын адам болса.
Адекватты мейірбике күтімінің жоспарын жасау үшін пациент туралы мүмкіндігінше көбірек ақпарат алу өте маңызды.
Күлімсіреу, жылы сәлемдесу – әңгіменің жақсы бастауы. Мейірбике өзін таныстырып, тегін, атын, әкесінің атын көрсетуі керек, содан кейін күтім жоспары туралы айту керек.Әңгімелесу кезінде медбике тарапынан ешқандай қысым болмауы керек, әңгіме құпия қарым-қатынас ретінде жүргізілуі керек.
Науқас оның медбикемен әңгімесі құпия болып қалатынын және мейірбикелік күтімді жақсартуға ықпал ететінін білуі керек. Сонымен қатар, егер тек жалпы сұрақтар қойылса, науқастың жағдайын бағалау үшін қажетті материалды жинау қиын болуы мүмкін. Мұндай жағдайда мақсатты жалпы сұрақтар көмектеседі. Бұл жағдайда науқас қойылған сұраққа сәйкес өз ойын еркін айта алады. Сұрақ пациенттің жауабына әсер етпейтіндей құрылымдалу керек.
Науқаспен әңгімелесу кезінде ақпаратты неғұрлым тиімді алу үшін келесі факторлар маңызды: үнсіздік, мұқият тыңдау, достық қарым-қатынас, сұрақтарды алдын-ала дайындау және әңгімелесу кезінде жазбалар жүргізу.
Үнсіздік науқасты бақылауға мүмкіндік береді және оған өз ойларын жинауға уақыт береді. Мұқият тыңдау науқаспен байланысты жеңілдетеді және оның проблемаларына , оны алаңдататын барлық нәрсеге мейірбикенің қызығушылығын сезінуге мүмкіндік береді. Мейірімді көзқарас пациенттің өмір салтына, оның өмірлік құндылықтарына бейтарап көзқараспен қарауға ықпал етеді. Сұрақтарды дайындау әңгімені медбикеге де, пациентке де түсінікті етуге мүмкіндік береді.
Психологиялық және психикалық жағдайды бағалау кезінде пациенттің мінез-құлқының келесі формаларын бағалау керек:
– сөйлеу мәнері (жылдам, баяу, қиындықпен, үзінділермен);
– дауыс (қатты, тыныш);
– жауап құрастыру логикасы;
– сұраққа жауаптың адекваттылығы ( қалай жауап береді);
Байланыс орнату мүмкіндігі медбике үшін өте маңызды, әсіресе науқастың жағдайын бағалау кезінде, өйткені бұл өзара түсіністік пен сенімді қамтамасыз етеді. Адамның қозуы, жүйкесі және тіпті ашулануы, өзін нашар сезінуі мүмкін екенін есте ұстаған жөн. Әңгіме барысында мейірбике науқас қандай және қанша сұраққа төтеп бере алатынын анықтауы керек. Науқас бірдеңені есіне түсіре алмаса, эмоцияңызды көрсетпеу керек.
Төсек тартып жатқан науқаспен сөйлескен кезде оның төсегінің жанына орындықты қойып, науқас пен мейірбикенің көздері бір деңгейде болатындай етіп отыру керек. Бұл науқасқа мейірбикенің уақыты бар екеніне және оны тыңдағысы келетініне сенуге мүмкіндік береді. Сіз жай ғана әңгіме жүргізе білуіңіз керек, оны қысқа сұрақтар мен жауаптарға айналдырмайсыз. Барлық алынған ақпаратты есте сақтау қиын, сондықтан жазбаларды сақтау керек.
Әңгімелесу барысында пациенттің жауабын басқа адамдар естімеуі керек екенін есте ұстаған жөн. Пациенттердің төсек-орындары бір-біріне жақын болса, мұны істеу әрдайым оңай емес, бірақ алынған ақпараттың (ауызша және жазбаша) құпиялылығын қамтамасыз ету үшін барлық күш жігерді салу керек.
Егер науқас жүре алатын болса және бос бөлме болса, онда әңгімені жеке жүргізген жөн. Сіз тыныш, тыныш ортада және мүмкіндігінше үзіліссіз сөйлесуіңіз керек. Мейірбике науқасқа асығыс екенін көрсетпеуі керек, өйткені ол мұны көріп, сұрақтарға асығыс және дәл жауап бере алмайды.
Вербальды мінез-құлық бұл тек науқастың өз сезімін сөзбен жеткізуі.
Ал вербалды мінез- құлық ол пациенттің әңгімелесу кезіндегі қимыл қозғалысы қалай отырғаны,жатқаны.
Вербалды емес мінез-құлықты мыналарды бақылау арқылы бағалауға болады:
– көзге қарауы (бетке қарау немесе басқа жаққа қарау);
– мимика;
– поза (әңгімелесу кезінде отырады, тұрады немесе жүреді, болып жатқан нәрсеге қатысады немесе немқұрайлы қарайды);
– қозғалыстар (шектелген, белсенді, баяу, тыныш, импульсивті).
Мінез-құлықты бағалау кезінде адамның көңіл-күйін талдау керек:
– мұңды (жылайды: көп, аз, қандай себеппен, қашан, қанша уақытқа дейін);
– жігерлі (мәселені түсініп айтады);
– Көңілді (қазіргі жағдайға риза).
Науқастың жағдайын бағалаудың сәттілігі көбінесе науқастың қарым-қатынас және бақылау шеберлігіне байланысты. Зертханалық және аспаптық зерттеулердің деректері қосымша ақпарат көзі бола алады. Жиналған деректер анық болуы және науқастың жағдайының толық бейнесін беруі керек. Алынған ақпаратты дұрыс түсіндіру қажет.
Индира Ережімбетова,
Көпбейінді қалалық ауруханасы,
Жансақтау бөлімінің аға мейірбикесі.
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
