Қаратау етегіндегі көп елдің бірі – Қосүйеңкі. Түтін саны 120-дан асатын шағын ауыл аудан орталығынан 35 шақырымдай жерде жатыр. Кәсібі – мал шаруашылығы. Көбіне-көп ұсақ мал мен жылқы төлін ұстайды. Ал ел ішінде ара-тұра есік алдына бақша егіп, көктем туса көкөністің түрлі тұқымын тастайтындар бар. Өйткені, мұнда аяқсу жеткілікті. Ауыл іргесінде шымырлап шығып жатқан бұлақ бар.
Тарихтан аз-кем
«Ежелден тамыр жайып екі үйеңкі,
Ауыл содан атаныпты «Қосүйеңкі».
Атыңнан айналайын, құт мекенім,
Қасиетің көп сенің бас иетін…»
Бұл – осы елден шыққан ақын, тіл маманы Гүлмараш Ибаханованың жыр жолдарынан үзінді. Ал тарихта кері айналдырсақ, көне Жібек жолының Сыр бойымен өткені белгілі. Бұрынғы керуен ізі Жаңақорған жерінен алыс емес. Аңызды індетсек, біз әңгімелегелі отырған ауылдың жанындағы көп бұлақтың бірінде қос үйеңкі талы өсіпті. Тіпті кешегі күнге дейін екі ағаштың шіріген діңі жатқан көрінеді. Ал сол үйеңкілердің көлеңкесінде әрлі-берлі өткен сауда керуендері түйесін шөгеріп, кейбірі түнеп те сапарын жалғастырған деседі. Мұны қазіргі Қосүйеңкі ауылдық ардагерлер кеңесінің төрағасы, ұзақ жылдар мал шаруашылығында тер төккен Қалмұрат Мұсабеков ағамыз айтып берген.
– Қосүйеңкі ауылы құрылмай тұрып, мұндағы халықтың ата-бабалары Қаратау ішіндегі «Ынтымақ» өзенінің жағасында өмір сүрген. Дұрысы, 1928-1930 жылдары тау бөктерінен «Ынтымақ», «Талдысу», «Қосүйеңкі» колхоздары құрылған. Бұлар мал шаруашылығымен айналысыпты. Ал араға 20 жылдан астам уақыт салып, 1953 жылы бұл колхоздар ірілендіріледі. Осылайша «Қазақстанның ХХХ жылдығы» атындағы ұжымшар құрылған. Орталығы – қазіргі Қосүйеңкі ауылы. Сол уақыттары біздің елде мектеп, малшы ағайынның балалары жатып оқитын интернат салыныпты. Тіпті көрші Бірлік, Қыраш, Талап, Егізқара елді мекендерінің балалары осында білім алған. Сол 1954 жылы соғыс ардагері, ұстаз ағамыз Мамырай Үсенов халықты ұйыстырып, асарлатып мектеп салғанын мақтанышпен айтамыз, – деді Қалмұрат аға.
Кейіннен, дәлірек айтсақ, 1957 жылы колхоздар совхозға біріктірілген. Қосүйеңкі сол уақытта «Бірлік» совхозының №3 фермасы болып аталған. Халықтың кәсібі сол, мал мен ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіреді. Ал бергі уақытқа келсек, 2005 жылы Қосүйеңкі өз алдына қайта бөлініп шыққан. Ауылдық округ атанып, алғашқы әкімі ретінде ауыл азаматы Жанай Жанпейісовтің аты белгілі. 2021 жылдан бері екі мәрте халық сайлауымен жергілікті азамат Әлімхан Ахтаев осы тізгінді ұстап келеді.
Біз көргендей, Қосүйеңкінің ұзына бойы орналасқан көшесі теп-тегіс. Толық асфальтталған. Әрі түнгі жарықшамдар орнатылыпты. Ұялы байланыс пен интернет желісі де кедергісіз. Таза ауызсу құбыры әр үйге тартылған. Ауылда 11 жылдық №161 орта мектеп, емхана, клуб пен кітапхана, 40 орындық «Балбұлақ» балабақшасы жұмыс істеп тұр. Кәсібі төрт түлік болғандықтан мұнда ветеринарлық пункт те бар. Ал 2010 жылы кәсіпкер Мейрамбай Аманұлы өз қаражатымен мешіт тұрғызыпты.
Тынымбай туған топырақ
Қосүйеңкі – қасиет қонған мекен. Тау етегіндегі ауылдан ел ауызында жүрген тұлғалар, би-болыстар, ақын-жазушы, өнер қайраткерлері, ғылым докторлары, Еңбек ерлері, КСРО чемпионы, әндері халық жүрегінен орын алған сазгер, қаламы қарымды журналистер түлеп ұшқан.
От тілді, орақ ауызды Құлан ақын Алдабергенұлы, атақты қаламгер Дүкенбай Досжанов, сазгер Бексұлтан Байкенжеев, әр саланың ғалымдары Әбжан Құрысжанов, Әшім Исамбаев, Жұмахан Мұстафаев, Жарылқасын Тұрлыбеков, ақын Файзулла Сахиев, журналист Ертай Бекқұлов сынды халыққа белгілі азаматтар осы мекенде туыпты. Одан кейінгі буын – ел үшін түрлі салада қалам тербеген Алмас Досжанов, Ерубай Қалдыбек, Құдайберген Ертасов, Мағираш Тұрсынова, Асылхан Бакиров сияқты қосүйеңкіліктер есімін ауылдастары мақтаныш етеді. Тіпті өзіміз сүйіп оқитын, әр шығармасы ауыл өміріне арқау болған, бүгінгі көзі тірі классик, Мемлекеттік сыйлықтың иегері Тынымбай Нұрмағанбетовтың да осы топырақтан екенін баса айтып кеткеніміз жөн.
Расымен жазушы Тынымбайдың көп шығармасы Қаратау мен Қосүйеңкі маңайындағы байырғы тіршілікпен байланысты. Оның «Қауын иісі», «Келін», «Бөрібайдың тымағын ит алып қашқан қыс», «Қош бол, ата» және тағы басқа кітаптарындағы аңғал ауыл кейіпкерлерінің көбі осы мекеннен десек, қателеспеспіз.
Қылмыстан ада ауыл
Ауыл әкімі Әлімхан Ахтаевпен тілдескенімізде, мұнда бес жылдан бері қылмыс тіркелмегенін айтты. Ал осы елдегі азық-түлік сататын үш дүкенде мүлде спирттік сусындар сатылмайды екен. Расы сол, көп қылмыс пен құқықбұзушылықтың басты себебі болатын арақ-шараптың бұл ауылдан алыстағаны қуантады.
– Мен бұған дейін ауылдық клуб директоры қызметін атқардым. Мамандығым – мәдениет саласының қызметкері. Ауылды абыроймен басқарған Жанай Жанпейісов ағамыз зейнет жасына келген соң, ел-жұрттың алқалауымен сайлау деген додаға түстік. Сол 2021 жылдың шілдесінде басым дауыс жинап, әкім қызметіне келдік. Биыл да екінші мәрте халық қалауымен осы жұмысты жалғастырып отырмыз.
Қазір ауыл жастарының оқуға, кәсіп істеуге деген құлшынысын өзім ризашылықпен қолдаймын. Әрі елдегі үлкендердің тәрбиесі болар, балаларымыз түзу жолда келеді. Зиянды нәрселерден аулақ, ұрлыққа жоламайды. Марат Жанпейісов есімді учаскелік полиция қызметкері елдің азаматы. Оның да Қосүйеңкіде қылмыс болдырмауда еңбегі көп, – деді ауыл әкімі.
Қосүйеңкіде әкімдік жанынан ардагерлер мен әйелдер және қоғамдық кеңес, жастар ұйымы құрылған. Бұлардың ел ішіндегі тәрбие ісімен айналысуда көмегі көп. Сондай-ақ үкіметтік емес ұйымдар жергілікті билікпен тығыз байланыста.
– Облыс басшысы мен аудан әкімдігінің қолдауымен елді мекенге «көгілдір отын» құбырын жүргізуді қолға алмақпыз. Қазір мұның барлық жоба-сметалық құжаты сараптамадан өтіп қойды. Енді газдандыруға қаржы бөлінгенін күтіп отырмыз. Одан бөлек, алдағы уақытта ауылда клуб үйін салу жоспарланып отыр. Жастарға арналған спорт кешенінің құрылысы да ойластырылуда. Жұмыссыздыққа қатысты мәселені ел ақсақалдары мен қоғамдық кеңес мүшелері арқылы бірлесіп шешеміз. Әрине, мұғалімдік не басқа да мамандықпен әрі конкурс арқылы түсетін талапкерлерге біздің таласымыз жоқ. Бірақ ауыл ішіндегі санаулы мекемеге техникалық қызметкер, жұмысшы, тазалықшы қажет болса, алдымен біз ұсынған жұмыссыз, үйіне кіретін табысы аз ауылдас қызметпен қамтылуы тиіс. Өйткені, өз басым әкім ретінде шағын ауылдағы кімнің қандай жағдайда өмір сүріп, тіпті үйінде қандай ас ішіп отырғанын да білемін. Жалпы мұны барлық ауыл әкімі білуі тиіс, – деп ағынан жарылды Әлімхан Ахтаев.
Айтпақшы, демеушілер көмегімен елді мекенге кіреберіс көпірге 500 мың теңге көлемінде жөндеу жұмысы жүрген. Сондай-ақ көше бойындағы 150 метр жер қоршалып, тал егіліпті. Ауыл сыртындағы қорымға барар жолға да көпір түсіп, тас жол төселген.
Төл кәсіпті түрлендірген
Қосүйіңкіде мал шаруашылығы бұрынғы ізбен жақсы дамыған. Қазір ел ішінде 20-дан аса шаруа қожалығы бар. Басым бөлігі – төрт түліктің айналасында.
«Нұр-Абыл» шаруа қожалығының иесі Әбдіразақ Жақсыбековпен ауыл ішінде жолықтық. Ұсақ малдан бастап, ірі қара, жылқы санын көбейткен ол ел ішінде бола бермейді екен. Көбіне өз аяғымен тебіндей жайылатын Қамбар ата түлігін жиі түгендесе, енді бірде мың бастан асатын қойдың жем-шөбін дайындап, жайылымын ауыстырып жүргені.
– Қожалықта 1156 бас қой, төлін қосқанда 150 бас сиыр тұқымы, 80 бастай қылқұйрық бағып отырмыз. Үкіметтен ұзақ мерзімге 1500 гектар жайылымдық жерді жалға алдық. Мемлекет қолдауымен мал басын асылдандыруға екі жыл бұрын ақбас тұқымды екі бұқа сатып алдым. Субсидия есебінен мұның жартысын мемлекет өтеп берді. Қой тұқымында да осындай шаруалар жүріп жатыр. Қазір өзімнен бөлек, екі адамды тұрақты жұмыспен қамтып отырмын, – деді шаруа қожалығының төрағасы.
Ауылды аралай жүріп кездестірген тағы бір кейіпкеріміздің есімі – Оспанхан Мұсаев. Ол атадан қалған ұсталық өнерді меңгерген. Қазір Жаңақорған ғана емес, барлық ел аумағына тапсырыспен қазақтың төл аспабы – домбыра жасап келеді.
– Атам да, өз әкем де елдің мінген жылқысына ер шапқан, етік пен тымақ тіккен шебер болды. Сол уақытта ат мінген қай қазақ болмасын, алдымен ер-тұрманын түгелдейді. Әрі оның түрі де көп. Орыс ер, құранды ер дейміз, үйрекбас ер дегені де бар. Қанмен келген қасиет болар, өзім осы өнерден алыстамадым. Біраз жыл мектепте «Технология» пәнінен сабақ бердім. Қазір осы кәсіпті айналдырып келемін. Тапсырыспен домбыра істеп, сатылымға шығарып отырмын, – деді қолөнер шебері.
Оспанханның айтуынша, домбыраның сүйегі көбіне-көп жаңғақ пен ақ қайың ағаштарынан дайындалады. Ал оны жасауға екі күн уақыт кететін көрінеді.
– Кәсіп бастауға «Ауыл аманаты» мемлекеттік бағдарламасы арқылы алынған 2,5 пайыздық жеңілдетілген несиенің көп көмегі болды. 6 млн теңге қаражат берілген еді. Бұған қажетті 4 станок пен өзге жабдықтар сатып алдым. Тапсырыс көбіне Жаңақорған, Қызылорда және Түркістан қаласынан түседі, – дейді Оспанхан.
Сөз соңы. Қарт Қаратауға иек артып жатқан шағын ауылдың ынтымақты тірлігі осындай. Бүгінде жергілікті халықтан бөлек, осы ауылдан шығып, алыс-жақын қалаларда жүрген азаматтар Қосүйеңкіге бір қайырылмай кеткен емес. Ел ішіндегі қандай да бір елдік іске олар да атсалысып, ауылын ардақтауда аянбай жүр. Иә, бірлігін бекемдеген ел осындай жолдан таймаса керек. Қосүйеңкідегі бұл үрдіс өзге қазақы ауылға үлгі болса дейміз.
Ержан ҚОЖАС,
«Сыр бойы».
Жаңақорған ауданы
