Жастар қай заманда болмасын елдің болашағы саналады. Өйткені олар келешекте қоғамның басқару билігін алады, мақсаттарға сүйенген басымдығы мол шешімдерді қабылдау арқылы өз ойларын жүзеге асырады. Осы тұста теледидардағы ток-шоулар мен сериалдар көріп өскен, заманауи бұқаралық мәдениеттің элементтерін тиімсіз қолданатын, интернет пен әлеуметтік желілерде уақытын босқа өткізетін жастар мемлекеттің, аймақтың әлеуметтік-саяси ахуалына ықпал ете ала ма деген сұрақтың туындауы заңды.
Бүгінгі жастардың рухани-адамгершілік жағдайы бүкіл қоғамды алаңдатуы қажет. Тек жастар ғана емес, кейбір қоғам мүшелерінің рухани жұтаңдауы, құлазушылығы байқалып отыр. Отбасы, орта мектеп пен жоғары мектеп, қоғам, мемлекет және оның институттары, азаматтық қоғам институттары рухани және адамгершілік құндылықтарға ерекше мән беруі тиіс. Нарықтық заманда өмірге материалистік қатынас қажет, бірақ, материалдық құндылықтар ізінде рухани-адамгершілік ұстанымдарды ұмытып бара жатырмыз.
Б.э.д. V ғасырдың өзінде Сократ былай деп айтқан екен: «Бүгінгі жастар молшылыққа үйренген. Олар жаман өнегемен көзге түседі, беделділерді жақтырмайды. Балалар ата-аналарымен дауласады, асты қомағайлана жұтады және мұғалімдерді титықтады». Немесе Еуропалық діни уағызшы Пётр Амьенскийдің мына пікірі әлі де өзекті: «Дүние аласапыран кезеңді бастан кешіруде. Қазіргі жастар өздерін ғана ойлайды. Жастарда ата-аналарға немесе кәрілікке деген құрмет жоқ. Олар барлығына шыдамсыздық танытады. Олар бәрін білетіндей сөйлейді және даналық – олар үшін ақымақтық».
Егер бұл пікірлердің авторлары көрсетілмесе, кеше ғана жазылған деп ойлауымызға болады. Бұл ұрпақтар арасындағы қатынастың өзгермегендігінің көрсеткіші секілді. Ата-аналар өз балаларын түсінуге талпынса да, кейбір жастар ата-аналарының заманауи болғанын қалайды. Дегенмен, осы жылдар арасында жастар мәдениетінде зор өзгерістер орын алғаны жасырын емес. Бізге осы өзгерістерге байыппен қарап, терең ойлы әрі динамикалық жауап беру қажет.
Белгілі ғалым, этнограф А.Сейдімбектің әлемнің екінші ұстазы әл Фараби бабамыздың тапқыр сөзінен құрастырған еңбектерінің біріндегі мына оқиғаның да тағылымы жоғары: «Шығыс әмірлерінің бірі әл Фарабиді сарайына арнайы шақырып, мынадай сауал қояды:
– Уа, екінші ұстаз, менің мемлекетімнің болашағы қандай күйде болмақ? Болжамыңды естігім келеді, − дейді.
Сонда әл-Фараби:
– Еліңнің болашағын білгің келсе, маған жастарыңды көрсет, содан соң айтып берейін, − деген екен».
Ф.Достоевскийдің 1866 жылы жарық көрген «Қылмыс пен жаза» әлеуметтік-психологиялық, әлеуметтік-философиялық романындағы кейіпкер Аркадий Свидригайловтың Петербургтегі жайсыз ахуалды мына сөзінен байқауымызға болады: «Халық маскүнемдікке салынды, білімді жастар әрекетсіздігінен орындалмайтын түстер мен қиялдарға берілді, теориялар да ажарсызданды, қайдан екені белгісіз ақшаны тығатын, ал қалғанын азғындыққа жұмсайтын жидтер қаптап кетті».
Ұлы Абайдың мына сөзі де назарымызды қажет етеді: «Есер кісі орнын таппай, не болса сол бір баянсыз, бағасыз нәрсеге қызығып, құмар болып, өмірінің қызықты, қымбатты шағын итқорлықпен өткізіп алады екен-дағы, күнінде өкінгені пайда болмайды екен. Жастықта бұл қызықтан соң және бір қызық тауып алатын кісімсіп, жастығы тозбастай, буыны босамастай көріп жүріп, бірер қызықты қуғанда-ақ мойны қатып, буыны құрып, екінші талапқа қайрат қылуға жарамай қалады екен».
Барлық елдің зиялы қауымы жастардың қалыптасуы мен болашағына алаңдады. Сондықтан ойшылдар айтқан осындай көптеген тұжырымдарды келтіруімізге болады. Дегенмен, негізгі мәселеге көшсек. Жастардың мәдени құндылықтарды таңдауы, ең алдымен, жаһандану беріп отырған мәдениетпен, оның ішінде субмәдениеттермен байланысты. Бұл құндылықтарды таңдауға олардың жас ерекшеліктері, дүниетанымы, әлеуметтік-экономикалық жағдайы, оқу үлгерімі, отбасы және жеке ықыласы ықпал жасайды. Уақыт өте келе құндылықтар биологиялық қартаю, танымдық өзгерістер, әлеуметтік әлеуетінің деңгейі және рухани құндылықтардың ауысуы барысында өзгерістерге ұшырап отырады. Десек те, қазіргі заман жастары мен аға ұрпақ арасында құндылықтар айырмашылығы болатынын ұмытпауымыз қажет. Қазіргі жаңа технологиялық тәртіп шарттарында өмір сүріп жатқан жастарға бұрынғы өмір-салтын түсіндіру қиынға соғады.
Бүгінгі таңда бұқаралық ақпарат құралдарының өнімдері жастардың бағыт-бағдары мен ұмтылысын қалыптастыруда маңызды рөл атқарады. Ол жастардың құндылық бағдарына ықпал ету арқылы өмір мәнін құрайтын қарапайым тұрмыстық мәдениет қалыптастырады. Адам рухының өмірді түсінуге бағытталған жаратылыстық ұмтылысы ақылсыздық, мағынасыздық, зорлық-зомбылық пен өлімді насихаттайтын бұқаралық ақпарат құралдарының саясаты арқылы жойылады. Теледидар жас бүлдіршіндеріміздің мінез-құлқын өзгертіп, экран әлемі заңдарымен өмір сүруге үйретеді.
Бос уақытты тиімді өткізу – жастардың өзекті мәселесі. Таза ауада серуендеу теледидар алдында, ұялы телефон арқылы әлеуметтік желілерде отыруға, компьютер клубтарында виртуалды ойындарға баруға алмасты. Сағаттар бойы осы әрекеттерге уақытын жұмсайтын жастардың дене бітімін шынықтыру, өз қайрат-жігерін бекітуге мүмкіндігі болмайтындығы анық. Бұл әрекеттерге зор күш-қуаттың да қажеті жоқ. Бірақ, таза ауада бос уақытын өткізу жастардың қарым-қатынас жасауына ықпал етіп, басқаның пайдасына көну, ренішке төзу, тілдесу қабілетін үйретеді.
Заман талабына сай ақпаратпен алмасу үшін әлеуметтік желілерде отырған дұрыс. Бірақ бұл әрекеттің тиімді жағын да ойластырған маңызды. Жастар арасында әлеуметтік желі мәдениеті толықтай қалыптаспаған. Көпшілік жастар хайп қуып, хейтерлік тірліктер жасауға әуес болып кетті. Желіде қойылған бейнероликтер, оларға жазылған пікірлер арасынан былапыт сөздерді көре-көре көзіміз де үйренді. Көшеде жастардың былапыт сөздерді қолдануы рухани дүниетанымның төмендігінен деп ойлаймыз.
Рухани дүниетаным толықтай қалыптаспағандықтан, кей жастарымыз діни теріс ағымдар жетегінде кетіп жатыр. Бұл қатердің алдын алу үшін отбасында, білім беру мекемелерінде үнемі профилактикалық жұмыстар жасау қажет секілді. Жастардың діни сауаттылығын қалыптастыру жолында діни қызметкерлермен бірлесе отырып біршама жұмыстар жасау міндеті тағы бар. Саяси сауатын жетілдірмей, өзінен үлкен адамдарға ақыл айтқан белсенділерді көзіміз көріп жүр.
Жастарды даттаудан аулақпыз. Олардың рухани дүниетанымын қалыптастыру мәселесін қарастыру барысында позитивті жағына қарағанда, негативті жағын қарастыруымыздың себебі – мәселенің маңыздылығында. Рухани дүниетанымды қалыптастырудың біріктіруші құндылықтары ретінде еңбек, сүйіспеншілік пен таным саналады. Еңбек – ол адам шығармашылығының өнімі, қоғамның адамды тұлға ретінде мойындауының өзегі, өзін-өзі жетілдіру мен өмір сүру, күнкөрістің тәсілі. Сүйіспеншілік – қарама-қайшылықтарды біріктіретін, кемелділікке тамсануды үйрететін, өзін-өзі жетілдіруге шабыт беретін адам табиғатының жоғары көрсеткіші. Таным – ақиқатқа шексіз ұмтылыспен адамның табиғатты, қоғамды және өз ішкі дүниесі шекарасын кеңейтудің жолы. Адам, табиғат пен қоғам жүйелерінің өзара байланыстарының осы құндылықтары жастарға түсінікті болғанын қалаймыз.
Қорыта айтқанда, жастық шақ – бұл өмірде өз орнын табу ізденісінің және өз ішкі дүниесін қалыптастырудың кезеңі. Бұл кезеңде олардың рухани дүниетанымын дұрыс қалыптастыру қоғамның дамуына әсер етеді. Жастардың рухани дүниетанымының даму деңгейі қоғамның табысты дамуының кепілі. Бұл заңды процесс болғандықтан, қоғам мүшелері қарама-қайшы түсініктермен, сенімдермен күресу тетіктерін қалыптастыруы тиіс. Жастарды рухани-адамгершілік тұрғыда тәрбиелеу үшін олардың заманауи мәдениетті дұрыс түсіну мен қабылдауға үйреткен абзал. Ақын, ағартушы Сұлтанмахмұт Торайғыровтың жастарды жігерлендіретін жырлары өте көп екендігін баршамыз білеміз. Оның «Оқып жүрген жастарға» өлеңінің «Ойыңды енді азат қыл, Қалсын былай балалық» деген жолдарымен жастарға табыс тілейміз.
Ботагөз ПАРИДИНОВА,
Қорқыт ата атындағы
ҚМУ докторанты.
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
